-тақырып. Сәкен Сейфуллин(1894-1938)

Сәкен   Сейфуллиннің   қазақ   кеңес   әдебиетінің   іргесін

қаласқан   көшбасшы   екендігі.   Өмірбаянынан   қысқаша

мәлімет.

Ақынның   «Өткен   күндер»   (1914)жинағы.   Алғашқы

өлеңдеріндегі   демократтық,   ағартушылық   сарындар   және

оның Абай дәстүрімен жалғастығы.

«Асау   тұлпар»   (1922)   атты   екінші   жинағы.   Оның   жаңа

заман,   зымыран   уақыт   тынысын   асау   тұлпар   арқылы

бейнелеуі. Өзіне тән ақындық стилінің қалыптаса бастауы.

С.Сейфуллиннің   төңкеріске   белсене   атсалысуы,   оның

«Асығып   тез   аттандық»,   «Кел,жігіттер»,   «Жас   қазақ

марсельезасы», «Кім де кімнің тасқын судай қайраты», «Біз»

және т.б. өлеңдерінде көрініс табуы.

Сәкен поэзиясының тақырып, жанр жағынан байи түсуі. Өз

туындыларында

 

еңбек

 

адамының

 

бейнесін

«Жұмыскерлерге»,   «Қара  айғыр»,   «Маржан»,   «Бұлшық  ет»,

«Біздің Сәуле» өлеңдерінде жасауы.

Ақын   поэзиясында   махаббат,   табиғат,көңіл-күй

лирикасының айрықша орын алуы. Осы  тақырыптың «Күз»,

«Жазғытұры», «Жазғы дала», «Қарлы аязда», «Тау ішінде»,

«Сағындым», «Шәйіт болған досыма», «Сыр сандық» сияқты

көптеген өлеңдерінде сипатталуы.

Ақын поэмаларында өршіл романтикалы махаббат сарыны.

«Аққудың айрылуы», «Лашын әңгімесі».

«Советстан»   поэмасында   ақынның   өмір   құбылыстарына

таптық,   социалистік   идеология   тұрғысынан   қарап,   жалаң

үгіт-насихатқа ұрынуы.

«Қызыл ат» поэмасында Қазақстандағы «кіші октябрьдің»

авторы   Голощекиннің   қазақ   халқын   ашаршылыққа,

босқындыққа   ұшыратқан   қанқұйлы   саясатын   символдық

образдар   арқылы   ишарамен   білдіруі.   Поэмадағы   Қызыл

аттың еңбекші шаруаның образы екендігі. Дастандағы ақын

бейнесі. Атты сипаттаудағы ақынның өзіндік жаңалығы.

«Көкшетау»(1929)   поэмасы.   Шығарма   оқиғасының   ел

аузындағы   аңыз-әңгімелермен   сабақтастығы.   Автордың

Абылай  хан  образын  сомдауда  тек  таптық  тұрғыдан   келіп,

оны   қатыгез,   жексұрын   етіп   суреттеуі.   Тұтқындағы   қалмақ

қызының, Адақ батырдың бейнелері.

Сәкеннің   «Бақыт   жолында»(1917),   «Қызыл   сұңқарлар»

(1920)   пьесалары   және   олардың   қазақ   драматургиясының

туып, қалыптасуына ықпалы.Бұл пьесаларда таптық, топтық

күрес   пен   әйел   теңдігі   мәселелерін   көтеруі.   Тартыстың

нанымды шықпауыцндағы олқылықтар.

«Тар   жол,тайғақ   кешу»   романы(1927).   Шығарманың

шежірелік,   өмірбаяндық,   публицистикалық   сипаттары.

Автордың   сол   кездегі   «Үш   жүз»,   «Алаш»   партияларының

көсемдеріне   деген   біржақты   көзқарасы.   Сәкен   образы.

Романдағы   автор   тұлғасы   мен   орта,   заман,   уақыт

құбылыстарының диалектикалық бірлігі.

«Айша»   повесі.   Шығармада   махаббат,   ар-ұждан

бостандығы   мәселелерінің   қозғалуы.   Айша   бейнесі.   Оның

басқа әйелдер образынан айырмашылығы.

«Жер   қазғандар»   повесі.   Идеялық,   көркемдік

маңызы.Хикаядағы   Гүлия-Бұзаубақ-   Әзімхан   сюжеттік

линиясы   арқылы   жазушының   адамгершілік   мәселесін

көтеруі.

3-тақырып. Бейімбет Майлин (1894-1938)

Қазақ   әдебиетінен   Бейімбет   Майлиннің   алатын   орны.

Өмірбаянынан қысқаша мәлімет.

Қаламгердің   жас   кезінде   жазған   «Байлыққа»,   «Мал»,

«Жазғы   қалып»   өлеңдерінде   кедей   бұқараның   мұң-

мұқтажын жырлауы.

Ақынның   жиырмасыншы   жылдардың   бас   кезінде   жазған

«Рәзия   қыы»   (1920),   «Зәйгүл»   (1921),   «Жігіт   пен   қыз»,

«Қашқын келіншек» өлеңдерінде әйел зарын паш етуі.

Бейімбет   поэзиясындағы   ауыл   кедейінің   бейнесі.

Мырқымбай образы арқылы автордың кедейлердің басынан

кешкен   бүкіл   өмір  тарихын,   олардың   сана-сезіміндегі   жаңа

өзгерістерді   сипаттауы.   Бұл   құбылыстардың   «Мырқымбай»,

«Қазақ   туралы   кім   не   дейді»,   «Кедейдің   кейістігі»,

«Әйт,шу,ала  атым»,   «Қара   сор»   өлеңдерінде   көрініс   табуы.

Осы жүйелі ойдың «Мырқымбай» атты пэмаға ұласуы.

Бейімбеттің   лирикалық   поэмалары.   Олардың   көлемінің

шағын, оқиғасының тартымды келетіні.

«Сағындық»(1927),

 

«маржан»(1923),

 

«Кемпірдің

ертегісі»(1927), «Қанай»(1928) поэмаларында әйел теңдігін ,

1916   жылғы   ұлт-азаттық   қозғалысты   ,   азамат   соғысы

жылдарының кейбір оқиғаларын суреттеуі.

«Шұғаның   белгісі»(1915)   повесінің   Бейімбеттің   проза

жанрындағы   алғашқы   шығармасы   екндігі.   Повестің

тақырыбы,идеясы.   Шұға,   Әбдірахман   бейнелері.Кейбір

ұнамсыз типтер.

«Талақ», «Естай ауылы», «Киелі сұлу» әңгімелерінде салт-

сананың көрінісі.

Бейімбеттің   қазақ   аулын   колхоздастыруға   көзқарасы.

«Күлтай   болыс»,   «Қар   шелек»,   «Көктеректің   баурайында»,

«Қызыл   әскердің   семьясы»   әңгімелерінде   кедейлерді

қоғамдық жұмысқа ұйымдастыру айтылса, «Арыстанбайдың

Мұқышы», «онбес үй», «Қырманда» әңгіме, новеллаларында

колхозға қарсы адамдарды сипаттауы.

«Раушан-коммунист»   (1920)   повесі.   Раушан   образы.

Раушанның қоғамдық істерге араласуы.

«Азамат   Азаматыч»   (1934)романы.   Романда   қазақтығ

оқыған   зиялыларының   суреттелуі.Реалист   қаламгердің

Азамат   Азаматыч   бейнесінен   адам   баласына   кемшілік   пен

қателесу   тән   екендігін   көрсетуі.   Романдағы   айнымалы,

азғын   әйел   Мәриямның,   Бұрынғы   ақтың   офицері   Жүністің

және   Рахым   Шегіров   образдарының   өмір   шындығына   сай

суреттелуі. Романның толық аяқталмай қалғандығы.

Б.Майлиннің   драматургиялық   жанрда   өнімді   еңбек   етуі.

«Жалбыр»1916   жылғы   қозғалыстың   ,   «Амангелді»

(Ғ.Мүсіреповпен   бірге   жазған)   ,   «Біздің   жігіттер»

туындыларында азамат соғысын суреттеуі.

«Майдан»,

 

«Талтаңбайдың

 

тәртібі»

 

драмалық

шығармаларында   колхоздастыру   мәселесін   көтеруі.   Бұл

шығармалар өткір тартысқа, сатираға құрылуы. 

Б.Майлиннің   «Ауыл   мектебі»,   «Шаншар   молда»,   «Неке

қияр», «Көзілдірік», «Жасырын жиылыс», «Келін мен шешей»

комедияларында ескілікті сынауы.

4-тақырып. Ілияс Жансүгіров(1894-1938)

І.Жансүгіровтің  әдебиеттің   әртүрлі  жанрына қалам тартып,

барлық   талант   қырларының   жарқырап   көрінуі.   Әсіресе

поэзия саласындағы жетістігі. 

Өмірбаяны туралы қысқаша мәлімет.

Шығармашылық   жолының   басында   әлеуметтік   мәселені

көтеруі. «Не күйде», «Ел шетінде», «Жау бетінде», «Арыным»

өлеңдері.

Қазақ поэзиясында Абай дәстүрін ілгері дамытып, табиғат

көріністерін   «Күз»,   «Жазғытұрым»,   «Жазғы   шілде»

өлеңдерінд суреттеуі. 

Өндіріс   туралы   «Алтын   қазан»,   «Заводта»,   «Жаңа   дала»

жырларын шығаруы.

«Қазақстан»,   «Мәскеу»,   «Ресей   жері»   өлеңдері   арқылы

достыққа   үндеуі.   Күншығыс   халқының   саяси-әлеуметтік

санасын   суреттейтін   «Гималай»   өлеңінің   қысқа   лирикалық

өлеңнің озық үлгісі екендігі.

Өнер тақырыбына арналған өлеңдері: «Ән», «Әншіге».

І.Жансүгіровтің   қазақ   әдебиетінде   поэма   жанрының

дамуына   үлес   қосып,   «Байкал»,   «Рүстем   қырғыны»,   «Жаңа

туған»,   «Кәмпеске»,   «Дала»,   «Күй»,   «Күйші»,   «Құлагер»

туындыларын жазуы.

«Күй»(1929), «Күйші» (1935) поэмаларында күй құдыретін,

өнердің   эстетикалық   мәнін,   сыры   мен   сипатын   шабытпен

өрнектеуі. Қобызшы Молықбай образы. Күйші үйсін жігіті мен

Қарашаш бейнелері.

«Құлагер» поэмасында Ақан сері образын сомдауы.

Проза   жанрындағы   алғашқы   қадамдары.   «Құқ»   атты

фельетондар жинағы.

«Жолдастар» романы (1935).Онда төңкеріс қарсаңындағы

қазақ   кедейлерінің   аянышты   өмірі.   Сатан,   Мардан,

Шалматай,   Нәзипалардың   кесек   образ   дәрежесіне   жетпей

қалуы. Сюжет құрудағы кемшіліктер.

«Кек»(1931),   «Түрксиб»(1934),   «Исатай-Махамбет»(1936)

пьесалары.   Махамбет   бейнесін   поэзия   тілімен   драмалық

образ дәрежесіне көтерудегі шеберлігі. Исатай бейнесі.

Аудармалары. Пушкиннің «Гаврилиада», «Евгений Онегин»

шығармаларын аударуы.

5-тақырып. Жамбыл Жабаев(1846-1945)

Өмірбаяны туралы қысқаша мәлімет.

Қазақтың халық поэзиясындағы дәстүрлерді дамытудағы

Жамбылдың   орны.   Қазан   төңкерісінен   кейіңн   Жамбыл

шығармашылығының   қайта   гүлденуі.   Соған   байланысты

«Менің өмірім», «Менің бақытым» дастандары.

Жамбылдың   жас   кезінде   қайым   айтысқа   түсіп,   өнерін

шыңдауы.   «Кәмшат   қызға»,   «   Жаныс   ақынға»   және

Айкүміспен, Бөлектің қызымен сөз қағыстырулары.

Жамбылдың   Құлмамбетпен   (1881),   Сарыбаспен

(1895),Досмағанбетпен (1904), Шашубаймен (1909) айтыстары.

1916   жылғы   ұлт-азаттық   көтерілістің   «Зілді   бұйрық»,

«Патша әмірі тарылды» өлеңдерінде көрінісі.

Жамбыл   шығармашылығындағы   қайта   өрлеу.   Ақынның

1936   жылы   Мәскеуде   өткен   қазақ   әдебиеті   мен   өнерінің

онкүндігіне   қатысуы.   Мәскеу   сапарының   әсерімен   жазылған

«Ленин мавзолейінде», «Туған еліме», «Халықтар сәлемі», т.б.

өлеңдерінде халықтар арасындағы достықты жырлауы.

1938 жылы тойланған Жамбылдың 75 жылдық мерейтойы.

Осы   ұлан-асыр   тойдың   тұсында   ақынның   өткен   өмірі   мен

қазіргі қуанышын салыстыра отырып «Тағы да бітті жаңа күн»,

«Қайта келген жастық», «Мәстек пен  тұлпар», т.б.  өлеңдерін

шығаруы.

Ұлы Отан соғысы жылдарында Жамбылдың «Ата жаумен

айқастық»,   «Ленинградтық   өрендерім»   ,   «Отан   әмірі»,

«Алынбас қамал», «Балама хат» өлеңдерін шығаруы.

«Өтеген   батыр»   дастаны.   Тақырыбы   мен   идеясы.   Өтеген

батырдың   малға   өріс,   халыққа   жаңа   қоныс,   бақытты   өмір

іздеуінің   қоғамдық   мәні.Дастандағы   ауыз   әдебиетіне   тән

мифтік   көріністер   мен   сюжеттер.   Поэманың   көркемдік

ерекшеліктері.

«Сұраншы   батыр»   поэмасы.   Шығармадағы   Сұраншы

Хакімбеков   бейнесінің   ХІХ   ғасырдағы   тарихи   шындықпен

тонның   ішкі   бауындай   байланысып   жатуы.   Поэмадағы   ел

қорғау проблемасы мен халықтар достығының сипаты.Тарихи

деректің көркемдік шындықпен жалғасып жатқандығы..

6-тақырып. Иса Байзақов(1900-1946)

Иса   Байзақовтың   шығармашылық   өмір   жолы.   Ақындық

өнері.Өлеңді суырып салып та, жазбаша да шығаратыны. Яғни,

Исаның талант қырлары мол екендігі.

Исаның   «Қарталы»,   «Киров   каналы»,   «Мақтандым   бүгін,

мақтандым»,   «Біздің   еңбек»,   «Неге   Алатау   шаттанды»,

«Аэроплан» өлеңдерінде ауыз әдебиетінде орныққан бейнелеу

құралдарын   қолдана   отырып,   кеңес   заманының   әр   түрлі

жаңалықтарын көпшілікке паш етуі.

«Қордайдан   өткенде»,   «Киров   каналы»,   «Қарталы»,

«Горький»   және   т.б.   өлең-толғауларында   Түркістан-Сібір

теміржолының   іске   қосылуына   байланысты   өндіріс,

шаруашылық,   мәдениет   саласындағы   жетістіктерге   қатысы

бар елеулі оқиғаларға ден қоюы.

Исаның әншілік,сазгерлік, термешілік өнері. Оның «Жастар

маршы», «Ақайша», «Жаңа өмір», «Ұлы заң», «Сұр желгенше»

ән-өлеңдері.

«Құралай   сұлу»   (1925)   поэмасы.   Поэма   сюжетінің   ауыз

әдебиеті   үлгісінде   құрылғандығы.   Ел   қорғау,   отаншылдық

идеясын   көтеруі.   Жастар   махаббаты.   Құралай   мен   Келден

бейнелері. Поэманың көркемдігі.

«Алтай   аясында»(1925-34)   поэмасындағы     Еркежан   мен

Балағаз   бейнелері.   Қалмақтың   шонжарлары   Кәпін   мен

Кәбіктерінің жағымсыз іс-әрекеттері.

«Ақбөпе»(1941)   поэмасы.   Поэмадағы   тартыстың   Ақбөпе

мен Әміржан   сезімдеріне құрылуы. Поэмадағы Ақажан, Әбіш,

Құдияр   образдары   арқылы   таптық   қарама-қайшылықтың

ашылуы. Оларға қарсы тұрған Ақбөпе, Әмірхан сияқты жасьар

бейнелері.Поэманың   қазақ   поэзиясынан   елеулі   орын   алатыны

жәнекөркемдік ерекшеліктері, тілдік өрнектері.

«Он   бір   күн,   он   бір   түн»   (1938)   поэмасының

суырыпсалмалық   талантының   жарқын   көрінісі   екендігі.

Дастанда   Мәскеуден   Қиыр   Шығысқа   дейін   еш   жерге   қонбай

ұшуға   талаптанған   Марина   Раскова   ерлігінің   мадақталуы.

Ұшағы апатқа ұшыраған М.Раскованың қалың тайгада адасып

жүріп көрген қиындықтары. Ұшқыш қыздың табандылығы мен

ержүректілігі. Поэманың сюжеттік желісі мен тіл көркемдігі.

Иса Байзақов шығармаларының қазақ поэзиясынан алатын

орны мен көркемдік ерекшеліктері.

Иса Байзақов шығармашылығының зерттелуі.

7-тақырып. Мағжан Жұмабаев(1893-1937)

Өмірбаянынан   қысқаша   мәлімет.   М.Жұмабаевтың

шығармашылық   жолындағы   алғашқы   қадамдары.Қазақ

поэзиясының     ежелгі   дәстүрін   ілгері   дамыта   отырып,

ағартушылық бағытта «Өнер-білім қайтсе табылар», «Сорлы

қазақ», «Жазғы таң» , «Қазағым» өлеңдер жазуы.

Ақынның   ағартушылық,үгіт-насихаттық   бағыттағы

сыншыл   реализмге   ден   қойып,   ескі   әдет-ғұрыптың,

қалыңмалдың   құрбаны   болған   қазақ   әйелдерінің   бас

бостандығын   жырлайтын   «Орамал»,   «Тілегім»,   «Алданған

сұлу» өлеңдері.

Мағжан поэзиясының саяси-әлеуметтік сарынын күшейтіп,

уақыт   талабын,   замана   рухын   бейнелейтін   «Бостандық»,

«Күншығыс»,   «Жаралы   жан»,   «Тұтқын»,   «Жауға   түскен

жанға» өлеңдерін жазуы.

Ақынның поэзия әлеміндегі ізденістері. Бальмонт, Брюсов,

Мережковский, Сологуб, Блок сияқты символист ақындарға

еліктеп өлеңдер жазуы. «Сарғайдым», «Бүгінгі күн өмір, өлім

менікі»,   «Берниязға»,   «Өмір»,   «Мені   де   өлім,   әлдиле»

өлеңдеріндегі өмір мен өлім философиясы.

Мағжанның   махаббат   лирикасы.   «Сүй,   жан   сәулем»,   «Н-

ға»,   «Сен   сұлу»,   «Сүйгенім   анық»,   «Гүлсім   ханымға»,

«Жұлдызды   жүзік,   айды   алқа   қып   берейін»   өлеңдеріндегі

жан мен тән сұлулығының диалектикалық бірлікте жырлауы.

Мағжанның   балаларға   арнап   өлеңдер,   оқу   құралдарын

шығаруы.   «Бастауыш   мектептегі   ана   тілі»(Ташкент,1923),

«Бастауыш   мектепте   ана   тілін   оқыту   мәні»(Москва,1925)   ,

«Педагогика» (Орынбор,1923) , «Сауатты бол»(Москва, 1926)

оқулықтары   мен   «Аққала»,   «Әже»,   «Немере   мен   әжесі»,

«Қойшы бала мен күшік» өлеңдері.

Қазақ халқының тарихы, аңыз-әңгімелері негізінде «Батыр

Баян»,   «Жүсіп   хан»,   «Өтірік   ертек»,   «Қорқыт»,

«Қойлыбайдың қобызы» поэмаларын жазуы.

«Батыр   Баян»   поэмасы.   Поэмадағы   Абылай   хан,   Баян

батыр образдары. Махаббаттың трагедиялы хикаясы. Абылай

ханның характеріндегі кейбір қайшылықтар. Баянның өлімі.

Поэмадағы орыс әдебиетінің әсері.

«Жүсіпхан»   поэмасы.   Шығармадағы   Аббасхан,   Жүсіпхан,

бейнелері.   Жүсіп   образының   символдық   мәні.Сол   арқылы

сталинизм дәуірінің сипатын әшкерелеу.

«Өтірік ертек» дастаны. Шығарма сюжетінің шарттылыққа

құрылуы. Мысыққа қарсы тышқандардың көтерілісі. Поэмада

байды   байыту   тәңірдің   ісі   деген   философияны   жоққа

шығару.

«Тоқсанның   тобы»   дастаны.   Поэмадағы   тоқсан   деген

сөздің   символдық   мәні.   Автордың   еңбекші   жарлыны

мадақтап, туған халқын жақсы көретінін өлеңмен өрнектеуі.

Мағжан   аудармалары.   «Орман   патшасы»   (Гете),   «Күннің

батуы»   (Гейне),   «Сарғайып   келген   егін   толқынданса»,

«Тұтқын»(Лермонтов)   шығармалары   арқылы   көрінетін

аударма   саласындағы   асқан   шеберлігі.   Ақынның   Горький,

Иванов,   Мамин-   Сибиряк   тәрізді   орыс   қаламгерлерінің

прозалық   шығармаларын   аударуы.   Олардың   өзіндік

ерекшеліктері.

Мағжан   поэзиясының   өлең   құрылысы.   Қазақ   өлеңін

байытудағы жаңалықтары. Образдар өрнегі. 

Мағжан   Жұмабаевтың   шығармашылығы   туралы

қорытынды.

8-тақырып. Жүсіпбек Аймауытов(1889-1931)

Өмірбаянынан қысқаша мәлімет. 

Прозалық   шығармалары..   «Қартқожа»(1926)   романы.

Шығармада   қазақ   аулының   төңкеріс   қарсаңындағы   саяси-

әлеуметтік   тіршілігін,   қоғамдық   әділетсіздіктерді

суреттеу.1916   жылғы   оқиғаның   1917   жылғы   ақпан

төңкерісіне ұласуы. Соның нәтижесінде сана – сезімі оянған

қазақ кедейлерінің әлеуметтік күрес алаңына шыға бастауы.

Қартқожа   бейнесі.   Романның   көркемдік   әлемі.   Авторлық

мінездеме, характер сомдау ерекшеліктері.

«Ақбілек»(1927-28)   романы.   Романдағы   феодалдық-

патриархалдық   қоғам   қалыптастырған   ескі   салт-сананың

бұғауынан   құтылып,   мәдениетке,   оқу-білімге   ұмтылған

Ақбілектің образы. Алтынай, Бозінген, Күмісай, Өрік сияқты

қазақ әйелдерінің от басы, ошақ қасында қалып, етекбасты

болған өмірлерінің суреттелуі. Шығармадағы Ақбала, Доға,

Балташ,   Жорғабек,т.б.   қосалқы   қаһармандар   тағдырының

суреттелуі

.Романның   психологиялық   роман   екендігі.   Шығарманың

көркемдік   әлемі.   Автордың   баяндау   тәсілдері.   Кейіпкерлер

психологиясын сипаттаудағы шеберлігі.

«Күнікейдің   жазығы»   (1928)   повесінің   тақырыбы   қазақ

әйелінің   тағдыры   екендігі.   Күнікей   образы.   Оның   образын

сомдап,   толықтыра   түсуге   көшпелі   тұрмыс   тудырған   салт-

сананың   әсер-ықпалы.   Повестегі   қосалқы   кейіпкерлер

Құлтума,   Тұяқ,Шекер,   Байман   образдары.Шекер,   Байман,

Тұяқ бейнелері.

Ж.Аймауытовтың   20-30   жылдары   жазылған   «Өмір   деген

осы   ма»,   «Мысыққа   ойын,   тышқанға   өлім»(1923),   «Елес»,

«Қойшы   Тастамақ»,   «Жидебайдың   баяндамасы»(1924),

«Әнші»,   «Көшпелі   Көжебай»,   «   Жол   үстінде»(1925),

«Боранды болжаған әулие» (1926), «Ханамар тарихы»(1927),

т.б. әңгіме-новеллаларының тақырыбы, идеясы.

Драмалық   шығармалары:   «Мансапқорлар»(1925),   «Ел

қорғаны», «Қанапия мен Шәрбану»(1926), «Шернияз»(1926).

«Ел   қорғаны»   пьесасындағы   оқыған   кейбір   қазақ

зиялыларының   еркіндік,   бостандық   үшін   күресте   қате

көзқарастарының   сыналуы.   Ал   «Қанапия-   Шәрбану»

пьесасының   С.Сейфуллиннің   «Бақыт   жолына»   атты

шығармасымен   тақырып   жағынан   үндестігі.   Бірін-бірі

ұнатқан екі жастың махаббат хикаясы, қосыла алмауы мен

1916 жыл шырғалаңының тұспа-тұс келуі. Елдегі әлеуметтік

әділетсіздік   пен   тап   тартысының   көрінісі.   Пьесадағы

Шәрбану, Қанапия, Ынтықбай, Сазанбай, т.б. образдар.

«Мансапқорлар»   пьесасы.   Шығармадағы   атақ,   мансапқа

таласып,   өзара   қырғиқабақ   болған   Қасқырбай   болыстың,

оның   туыс   інісі   әрі   тілмашы   Мүсілімнің   бейнелері.   Пьесада

ағайын адамдардың арасына жік салған іштарлықтың, көре

алмаушылықтың қантөгіске, зұлымдыққа ұласуы.

«Шернияз»   пьесасы.   Шығармадағы   Шернияз   бейнесі.

Рушылдық   пен   жікшілдік   жайлаған   ел   ішіндегі   айтыс-

тартыс,   дау-   дамайдың   Шерниязды   күреске   итермелеп

ширатуы. Оның жеңісі мен жеңілісі. Пьесаның жалпы идеясы.

Ж.Аймауытыв шығармашылығы жөнінде қорытынды.

9-тақырып. Мұхтар Әуезов (1897-1961)

Шығармашылық   өмір   жолы.   20-жылдары   жазған   әңгіме,

повестері:   «Қорғансыздың   күні»,   «Барымта»,   «Жетім»,

«Ескілік көлеңкесінде», «Жуандық», «Қаралы сұлу», «Оқыған

азамат»   және   «Қараш-Қараш   оқиғасы»,   «Қилы   заман»

повестері.

 

«Барымта»,   «Жетім»,   «Қорғансыздың   күні»,   т.б.

әңгімелерінде   автордың   сол   кездегі   әлеуметтік   өмір

шындығын   көрсетіп,   зорлық   пен   қорлық   көрген

қорғансыздардың жағына шығуы.

«Қараш-Қараш   оқиғасы»   (1927)   повесі.   Шығармадағы

таптық,   топтық   және   әлеуметтік   тартыстардың   көрінісі.

Бақтығұл   мен   Жарасбай   образдары.   Көркемдік

ерекшеліктері.   Толстой   стиліне   тән   психологизмнің   кейбір

әсерлері.

«Қилы   заман»   (1928)   повесі.   Повестің   ел   басқарудың

әкімшілдік-әміршілдік   жүйесінің   тұсында   оқылуға   тыйым

салынуы.   Жетісу   өңіріндегі   1916   жылғы   көтерілістің

суреттелуі.   Ұзақ,   Жәмеңке,   Серікбай   сияқты   халық

өкілдерінің образдары. Рахымбай, Түнғатар, Ақжелке тәрізді

ұнамсыз типтер. Повестің баяндау жүйесінің ерекшеліктері.

Портрет пен пейзаж. Адам характерін жасаудағы диалогтың

мәні.

М.Әуезовтің   отызыншы   жылдары   жазылған   «Іздер»,

«Бүркітші»,   «Шатқалаң»,   «Білекке   білек»,   «Құм   мен   Асқар»

шығармаларының мәні.

Драмалық   туындылары:   «Еңлік-Кебек»(1917),   «Қаракөз»

трагедиялары.   Оларда   махаббат   бостандығы   мен   әйел

теңдігі мәселесінің көтерілуі. Трагедиялық образдар жүйесі.

«Түнгі сарын»(1934) пьесасында 1916 жылғы көтерілістің

көркем   бейнеленуі.   Драмалық   шиеленіске   толы   тартыс

таңбасы.  Жантас, Тәнеке образдары.

«Шекарада»   пьесасы   (1938).   Шығармада   ел

қорғау,қырағылық,   туған   жерге   деген   сүйіспеншілік

сезімінің   өркендеуі.   Пьесадағы   Мұрат   ,   Сәрсен,   Қанай   мен

Ажардың   образдары.   Әйтсе   де   драмалық   шиеленістің

жалған тартысқа құрылуы.

Тарихи   тақырыптағы   «Хан   Кене»     драмасын   жазуы.

Туындыдағы   Кенесары   мен   оның   інісі   Науан   батырдың

бейнесі.   Әлеуметтік   және   жеке   бастық   ішкі   тартыстар.

Әйелдер образдарының кейбір ерекшеліктері.

М.Әуезовтің Соболевпен бірге жазған «Абай» трагедиясы

(1940). Ондағы Абай бейнесі.Ақынның әділетті өмір мен адам

баласының бақыты үшін жауыздықпен бетпе-бет арпалысуы.

Бірін   бірі   сүйген   Айдар   мен   Ажардың   бас   бостандығын

қорғау арқылы  феодалдық ескі салт- санаға қарсы шығу.

Халықтық   эпостық   жырлар   негізінде   «Айман-

Шолпан»(1934),   «Қарақыпшақ   Қобыланды»   (1941)

пьесаларын   жазуы.   Ел   қорғау,   ерлік   пен   ездік   мәселесін

көтеруі.

«Абай   жолы»   роман-эпопеясының   тек   қазақ   әдебиетінің

ғана   емес,   әлемдік   әдебиеттің   озық   туындысы   екендігі.

Оған   берілген   әр   түрлі   әдеби   сыйлықтар   мен   өнер

қайраткерлерінің   бағасы.Романның   эпопеялық   сипат-

белгілері. Шығармада Абай өмірі мен шығармашылығымен

қатар қазақтың жарты ғасырлық саяси-әлеуметтік өмірін ,

тұрмыс салтын көрсетуі.

 Роман – эпопеяның басты тұлғасы Абай екендігі.Абайдың

өсу, кемелдену эволюциясы. 

Романдағы Абай және кедей жатақтар. Құнанбай бейнесі.

Тәкежан,   Әзімбай,   Ысқақ,   Оразбай,   Майбасар   бейнелері.

Романдағы   әйелдер   бейнесі.   Романның   көркемдік

ерекшеліктері.

Әуезовтің аяқталмай қалған «Өскен өркен» (1962) романы.

Оңтүстік өлкедегі мал шаруашылығына қатысты көкейтесті

мәселелер. Карпов, Алмасбек, Әсия бейнелері.

Әуезовтің   аудармалары.   Шекспирдің   «Отелло»,   «Асауға

тұсау»,   Гогольдің   «Ревизор»,   Н.Погодиннің   «Ақсүйектер»,

К.Треневтің   «Любовь   Яровая»   пьесаларын   аударуы.   Осы

арқылы драматургияның қыры мен сырын игеруі.

«Әдебиет тарихы»(1927) Әуезовтің тұңғыш зерттеу кітабы

екендігі.   Ғалым-жазушының   қазақ   фольклорының   ертегі,

эпостық   жырлар,   ақындар   айтысы,   т.б.   жанрлар   туралы

зерттеулері.   «Әр   жылдар   ойлары»,   «Абай   Құнанбаев»,

«Уақыт және әдебиет» зерттеулері. 

Әуезов   бейнесінің   көркем   прозада,   театр   сахнасында

бейнеленуі.

жүктеу/скачать 263,04 Kb.

Достарыңызбен бөлісу: