Жұмыс бағдарламасы (Syllabus). Бірінші басылым Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі

ЕҰУ Ф 703-13-17 Оқу (модульдік) жұмыс бағдарламасы (Syllabus). Бірінші басылым 

жасай білген және қауымдасу түрі біршама жүйеленген. Тіршілік еткен уақыты бұдан 

1 млн. жыл бұрын; 

3.  ең  соңғы  эволюция  дәуірде  бүгінгі  адамдардың  түрі  –  неантроптар  қалыптасқан. 

Бұлар соңғы палеолит дәуірінде, яғни 40–50 мың жыл бұрын өмір сүрген. Ең алғашқы 

приматтар  өкіліне  австралопитектер  жатады.  Олардың  сүйектерінің  көп  табылған 

жерлері  Оңтүстік  және  Шығыс  Африканың  ашық  қыраттары.  Бұлардың  тік 

жүргендігі, тастан қарапайым құралдар жасап пайдаланғандығы анықталды. Маңдай 

бітісі,  саусақтарындағы  буын  сүйектерінің  саны,  қолқа  доғасынан  шығатын 

артерияның тарамдалу тәртібі, өкпесінің үлестерге бөлінуі адамға ұқсас. Бірақ мұның 

бәрі тікелей емес, қарапайым ғана ұқсастықтар. Сондықтан қазіргі маймылдардың бір 

де бірі адам тегі болып есептелмейді. 

Австралопитектер бұдан 4,5–1 млн. жыл бұрын өмір сүрген. Оларды антропологтар Л.Лики, 

Р.Лики  (Англия),  Д.Джохансон,  Т.Уайт  (АҚШ),  т.б.  зерттеді. Көне  адам тегінің  бірі  – 

шамамен бұдан 2 млн. жыл бұрын өмір сүрген презинджантроптар. Ғылымда оларды «Homо 

habіlіs» яғни  іскер  адам  деп  атайды.  Өйткені  олар  аз  болса  да  тас,  ағаш  сынықтарына 

біршама  өңдеулер  жасап,  құрал  ретінде  пайдаланған.  Адам  тегінің  келесі  даму  сатысына 

архантроптар  жатады.  Олардың  сүйектері  Азияда  (питекантроп,  синантроп),  Шығыс  және 

Солтүстік  Африкада  (атлантроп),  Батыс  Еуропада  (Гейдельберг  және  Вертешселлеш 

адамдары) табылған. Бұл дәуірдегі адамдар шель мен алғашқы ашель мәдениеттерін жасаған. 

Ежелгі адамдардан ертедегі адамдар (палеоантроптар – неандерталь адамы), олардан қазіргі 

адамдардың арғы тегі кроманьон адамы, есті адам (неоантроптар) пайда болған. Морфология 

ерекшеліктері  бүгінгі  адамдарға  жақын.  Антропогенездік  зерттеулері  есті  адамдарда 

бұрынғы  адам  тектерінің  кейбір  белгілерінің  қайталануын  (рудимент,  атавизм), 

эмбрионалдық,  анатомиялық,  биохимиялық,  т.б.  ұқсастықтарды,  әлеуметтік  ерекшеліктерді 

(еңбек құралдарын жасау, пайдалану, т.б.), әр түрлі тағамдар әзірлеу, отты пайдалану, ойлау, 

сөйлеу  қабілетін,  т.б.  жағдайларды  анықтады.  Бұл  кезде  жасанды  тұрақжай  пайда  болды, 

еңбек  құралдары  күрделене  түсті.  Әлеуметтік  ұйымшылдыққа  бейімделу  байқалды.  Тілдің 

пайда болуының арқасында әлеум. қарым-қатынас жоғары сатыға көтерілді. Мұның барлығы 

қосылып  табиғи  ортаға  бейімделуінің  арқасында  үйлесімділік  тапты.  Барлық  адам  баласы 

биологиялық  бір  түрге  (Homo  Sapіens)  жататын  болып  қалыптасты.  Демек,  Homo  Sapіens-

тың тарихи дамуы тоқтамай, жалғасып жатыр. Қазақстан жерінде ежелгі адамдар тұрақтары 

Оңтүстік  Қазақстанда  (Қаратау,  Жетісу),  Батыс  Қазақстанда  (Маңғыстау,  Мұғалжар),  Орт. 

Қазақстанда (Сарыарқа, Балқаш) көптеп табылған.

[1][2]