Жоо математиканы оқыту әдістемесінің жаңа технологиясының негізгі мәселелері мен мақсаттары

ЖОО математиканы оқыту әдістемесінің жаңа технологиясының негізгі 

мәселелері мен мақсаттары. 

Қоғамның  дамуы  мен  ғылыми-техникалық  революциялар  мектепке  үнемі 

жаңа  талаптар  қойып,  оқу  материалдарының,  ақпараттың  ұлғаюына, 

күрделенуіне,  пәндердің  тоғысуына,  білім  алушылардың  санының  көбеюіне 

әкеледі.  Қоғамға  қажетті  қозғаушы  күш  боларлық  білікті  маман  әзірлеу 

мектептен басталып, балашақ мұғалімдерді сапалы дайындауды міндеттейді. 

Болашақ  ғалымдар,  инженерлер  мен  конструкторды,  мұғалімдерді  т.б. 

мамандар  әзірлеуде,  білім  алушылардың  логикалық  ойлауын  дамытуда 

математика  пәні  жетекші  роль  атқарады  Математиканы  оқыту  әдістемесі  – 

математиканы  оқыту  пәні  ретінде  қарастыратын,  әртүрлі  жастағы  оқушы 

топтары  үшін  математиканы  оқыту  процесі  заңдылықтарын  зерттейтін 

ғылым.  Өзінің  зерттеулерінде  және  жасайтын  қорытындыларында,  ол, 

философия,  педагогика,  психология  және  математикамен,  оны  зерттейтін 

ғалымдар  мен  оқытушылардың  жалпыланған  іс-тәжірибесімен  тығыз 

байланысты  болады.  Ғылым  ретіндегі  және  пән  ретіндегі  математиканың 

айырмашылығы  бар.  Таза  ғылыми  математиканың  зерттейтін  нысаны:  сан 

мен  фигура,  өлшемдер  және  кеңістіктік.  Ал,  мектеп  математикасы 

оқушылардың  жас  ерекшеліктері  мен  ойларының  даму  деңгейіне  лайықты 

белгілі бағдарламалық білім беруді көздейді. Математиканы оқыту әдістемесі 

философияның,  педагогика  мен  психологияның,  басқа  да  ғылым  саласының 

табыстарын  қолданып,  өзіндік  әдістемелік  жүйені  құрады.  «Әдіс»  термині 

(метод)  грек  тіліндегі  «methodos»  сөзінен  шығып,  шындыққа  апарар  «жол», 

«тәсіл» 

дегенді 

білдіреді. 

Математиканы 

оқытудың 

әдістемесін 

«математиканың педагогикасы» деп те атайды. Оның мақсаттары: білім беру, 

тәрбиелеу, жеке түлғаны дамыту және алған білімді практикада нәтижелі іске 

асыру, нәтижеге бағытталған құзырлылықты қалыптастыру. Басқаша айтсақ, 

ол  теориялық  білімді,  практикада  білік  және  дағды  түрінде  оқушыларға 

тиімді  игерту  және  оларды  дамыту  мақсатын  алға  қояды.  Осы  мақсаттарға 

сай  математиканы  оқыту  әдістемесі  алдында  мынадай  міндеттер  қояды:  - 

математиканы  үйренудің  нақты  мақсаттарын  және  орта  мектептегі  оқу 

пәнінің  мазмұнын  анықтау;  -  алға  қойылған  мақсатқа  жетуге  бағытталған 

барынша тиімді әдістер мен оқытудың ұйымдастыру формаларын жетілдіру; 

-  мұғалімнің  іс-тәжірибелік  жұмысына  қажетті  ұсыныстарды,  керекті  оқу 

жабдықтарды  жетілдіру  (оқулықты  талдау,  теориялық,  іс-тәжірибелік 

тұрғыдан  есептердің  модельдерін  жасау,  шығарылу  жолдарын  талдау,  жаңа 

құралдарды  пайдалану,  дайындау  және  дамыту  т.с.с).  Қысқаша  айтқанда, 

математиканы  оқыту  әдістемесін  оқып-үйрену  келесі  сұрақтарға  жауап 

беруді  көздейді:  Оқытудың  мақсаты  –  математиканы  не  үшін  оқытады? 

Оқытудың  нысаны  –  кімді  оқытамыз?  Оқыту  мазмұны  –  нені  оқытамыз? 

Оқыту  әдістемесі  –  математиканы  қалай  оқытамыз?  Математиканы  оқыту 

әдістемесінің  мазмұны  негізгі  теориялық  мәселелерден  (математиканы 

оқытудың  жалпы  әдістемесінен)  және  математиканы  оқытудың  дербес 

мәселелерінен  (дербес  және  арнайы  әдістерден)  тұрады.  Математиканы 

оқыту  әдістемесі  өз  алдына  дербес  ғылым  ретінде  XIX  ғасырдың  екінші 

жартысында пайда бола бастады. Ол кездегі пәннің зерттеу нысаны қоғамдық 

дамудың  қажеттілігінен  туындаған  бастауыш  мектептегі  математиканы 

оқытудың  мәселелері  еді.  Орта  және  жоғарғы  сынып  оқушыларына 

математиканы  оқыту  мәселелері  XIX  ғасырдың  соңғы  жылдарында  ғана 

қарастырыла бастап, математиканы оқытудың әдістемелік зерттеу нысанына 

айналды.  Математиканы  оқыту  әдістемесі  –  математиканы  тиімді  оқыту 

туралы  ілім.  Оның  өз  теориясы,  оқыту  бағдарламалары,  оқу  жоспары  мен 

құралдары,  өз  тарихы  бар.  Швейцария  педагогі  И.Г.Песталоццидің  1503 

жылы  «Сандар  туралы  көрнекі  оқу»  деген  кітабының  жарық  көруіне 

байланысты  математиканы  оқыту  әдістемесі  дербес  пән  ретінде  дами 

бастады.  Алғаш  рет  «Математиканы  оқыту»  деген  сөзді  1836  жылы  неміс 

педагог  математигі  Адольф  Дистервег  пайдаланды.  Гректің  «метод»  деген 

сөзінен  туындаған  «Математиканы  оқыту  методикасы»  тіркесі  қазақша 

«Математикаға  апаратын  жол»  деген  мағынаны  білдіреді.  Чек  педагогі  Ян 

Амос  Коменский  математиканы  оқыту  әдістемесі  дегеннің  орнына 

«Математиканың дидактикасы» деген сөз тіркесін пайдаланды. 1920 жылдан 

бастап,  мұның  баламасы  «Математика  педагогикасы»  деген  атау 

қолданылды.  Әл-Фараби  математиканы  оқытудың  білімдік  және  тәрбиелік 

сипаттарын  «математика  тәлімі»  атауына  сыйғызды.  Математиканы  оқыту 

әдістемесі – математиканы оқыту мақсаттарын қоғам талаптарына сай жүзеге 

асырып,  оның  заңдылықтарын  зерттейтін  ғылым.  Ол:  -  педагогиканың, 

психологияның  және  басқа  ғылым  саласының  табыстарын  пайдаланады;  - 

әдістемелік  жүйені  өз  қызметінде  теориямен  фунциялық  бірлікте 

қарастырады;  -  ұсынылған  оқыту  мазмұнын  барынша  тиімді  меңгертуге 

ықпал етеді. Математика тарихын білу, оны мектепте оқытудың әдестемесін, 

индукциялық,  дедукциялық  т.б.  әдістерді  меңгеру  мен  қолдану  – 

математиканың  жетістіктерін  қоғам  талабына  сәйкестеп,  тәжірибеден  және 

дидактикалық  өңдеуден  өткізеді.  Оны  мұғалім  іске  асырады.  Дидактика  – 

грек  тіліндегі  «didaktikos»  оқытатын  және  «didasko»  –  оқитын  деген  мағына 

беретін сөздерден бастау алады. Алғаш рет оны ғылыми қолданысқа енгізген 

неміс  педагогы  Вольфганг  Ратке  (1571-1635),  ал  оның  лекциялар  курсы 

«Дидактикадан қысқаша есеп беру немесе Ратихия оқыту өнері» деп аталған 

(«Kurzer  Bericht  von  der  Didactica,  oder  Lehrkunst  Wolfgangi  Ratichii»).  Осы 

ұғымды  сол  мағынада  ұлы  чех  педагогы  Ян  Амос  Коменский  (1592-1670), 

1657  ж.  Амстердам  қаласында  жарық  көрген  өзінің  әйгілі  «Ұлы  дидактика» 

(дәлірек:  «Бәрін  бәріне  оқытудың  әмбебап  өнерін  көрсететін,  Ұлы 

дидактика») кітабына ендірген [8]. Қазіргі түсінік бойынша дидактика – білім 

беру  мен  оқытудың  мәселелерін  зерттейтін,  ғылыми  білімнің  маңызды 

саласы  болып  табылады.  Сынымен  бірге,  дидактика  –  теориялық  және 

нормативті-қолданбалы  ғылым.  Білімдерді  қабылдау,  әрекет  ету  әдістері 

(біліктіліктер)  оқу  үрдісін  құрудың  екі  негізгі  нұсқасында  іске  асырылады: 

репродуктивті  (өндіруші)  и  продуктивті  (шығармашылық)  (В.  И. 

Загвязинский).  Оқыту  заңдары:  1.  Оқытудың  мақсаттарының,  заңдарының, 

мазмұныны  мен  әдістерінің  әлеметтік  келісімділік  заңы;  2.  Оқытудың 

тәрбиелеуші  және  дамытушылық  сипатының  болу  заңы;  3.  Білім 

алушылардың  оқу  мен  тәрбие  әрекеттері  сипатының  байланыс  заңы;  4. 

Педагогикалық  үрдістердің  бүтіндігі  мен  бірлік  заңы;  5.  Оқытудағы  теория 

мен  практиканың  бірлігі  мен  өзара  байланыс  заңы;  6.  Жеке  және  ұжымдық 

оқытудың  бірлігі  мен  өзара  келісім  заңы;  Оқыту  заңдылықтары  –  оқыту 

үрдісінің  компоненттері  мен  олардың  құраушы  элементтері  арасындағы 

нақты  бар  болатын,  қайталанып  отыратын  мәнді  байланыстар.  Оқыту 

заңдылықтары  ішкі  және  сыртқы  болып  екіге  бөлінеді.  Сыртқы  оқыту 

заңдылықтары  оқытудың  қоғамдық  үрдістерге  және  қызығушылықтарға 

байланыстылығын  сипаттайды  –  олар  әлеуметтік-экономикалық  және  саяси 

жағдайларға, мәдениет деңгейіне, қоғамның белгілі бір жеке тұлға, білім беру 

деңгейіне  қажеттілігіне  тәуелді  болады  Ішкі  оқыту  заңдылықтарына 

оқытудың  компоненттері  (мақсаттары,  мазмұны,  әдістері,  құралдары, 

саймандары,  формалары)  арасындағы  байланыстар  жатады.  Оқыту 

қағидалары  –  білім  беру  жұмысындағы  негізгі  бағыттаушы  ретінде  Оқыту 

қағидалары  –  дидактикалық  үрдістерді  ұйымдастыру  мен  өткізудің  басқару 

идеялары,  нормативтік  талаптары  болып  табылады.  Олар  оқу  үрдісін 

реттейтін жалпы сілтемелер, ережелер, нормалар сипатына ие: 1. Ғылымилық 

қағидасы; 2. Жүйелілік және үздіксіздік қағидасы; 3. Теорияның практикамен 

байланыс  қағидасы  4.  Саналылық  қағидасы;  5.  Даралау  және  ұжымдық 

қызметтің бірлік қағидасы 6. Шындық пен абстракцияның бірлік қағидасы; 7. 

Мүмкіндік  қағидасы;  8.  Алынған  білімдердің  беріктілік  қағидасы;  9.  Сенім 

қағидасы; 10. Оқытудың өмірмен, демократиялық қоғам құру практикасымен 

байланыс  қағидасы;  11.  Оқытудың  практикамен  байланыс  қағидасы; 

12.Дамыта  оқыту  және  тәрбиелеу  сапатындағы  қағида;  Дамыта  оқыту 

қағидалары  –  1.  Мазмұнның  жүйелілігі  мен  бірлігі;  2.  Қиындықтың  жоғары 

деңгейінде  оқыту,  3.  Теоретиялық  білімдердің  жетекші  ролі,  4. 

Материалдарды  тез  қарқынмен  оқыту,  5.  Баланың  жеке  тұлғасын  дамытуға 

бағытталған  жүйелі  жұмыс,  6.  Баланың  оқу  үрдісін  тануы,  7.  Рационалдық 

және  эмоционалдық сферларды  ісе  қосу  8.  Вариативтік  және  жеке  тұлғалық 

жақтан  келу.  Математикны  оқытудың  негізгі  дидактикалық  қағидалары 

Көрнекілік  қағидасы;  Саналылық  және  белсенділік  қағидасы,  Түсініктілік 

қағидасы;  Ғылымилық  қағидасы;  Ұжымдық  жұмыс  жағдайында  білім 

алушыларға  дара  көзқарас  қағидасы  Жүйелілік  және  тізбектілік  қағидасы; 

Алынған  білімдердің,  біліктіліктердің  және  дағдылардың  беріктілік 

қағидасы,  Теорияның  практикамен  байланыс  қағидасы.  Ю.К.Бабанский 

былай  дейді:  «Дидактикалық  қағидалар  ешуақытта  өзгермейтін  етіп 

бекітілген  догма  емес,  олар  өздеріне  дидактиканың  заманауи  жетістіктерін 

сіңіріп,  соның  ықпалымен  жаңарады,  дамиды».  Оқытудың  кредиттік  жүйесі 

Оқытудың  кредиттік  жүйесі  –  оқытуды  даралау,  оқу  үрдісін  регламенттеу 

шеңберінде  білім  алу  кеңістігінің  таңдамалылығы  және  кредиттер  түрінде 

білім  көлемін  есепке  алу  негіздерінде  өзіндік  білім  алу  деңгейін  арттыруға 

және білімді шығармашылықпен қабылдауға бағытталған білім беру жүйесі. 

ҚР-да оқытудың кредиттік жүйесін ендірудің мақсаты – ҚР-ның ұлттық білім 

беру жүйесін дүние жүзілік білім беру жүйесіне интеграциялау, халықаралық 

стандарттарға  сәйкесті  дипломдардың  конвертирленуіне  жағдайлар  жасау, 

олардың  еңбек  нарықындағы  қажеттілігін  арттыру.  Оқытудың  кредиттік 

жүйесінің  басты  міндеттері:  -  білім  көлемін  унификациялау;  -  оқытуды 

барынша  даралауға  мүмкіндік  жасау;  -  білім  алушылардың  өзіндік 

жұмысының  ролі  мен  тиімділігін  арттыру;  Оқытудың  кредиттік  жүйесінің 

сипаттамалық белгілері:  -  оқытудың  кредиттік  жүйесі  сызықтық емес  оқыту 

жүйесі  болып  табылады.  оқытуды  сызықтық  емес  жүйесі  –  білім  алушылар 

оқу  үрдісінің  тізбегін  дара  жоспарлауға  мүмкіндігі  болатындай  етіп  оқыту 

үрдісін  ұйымдастыру  әдісі  т.б.  Педагогикалық  қызмет  құрылымы. 

Педагогикалық  акт  –  ұйымдастырушылық-басқарушылық  қызмет  ретінде 

Педагогикалық  қызмет  күрделі  ұйымдастырылған  бірнеше  қызметтердің 

жүйесі болып табылады. Олардың біріншісі – тікелей оқытумен айналысатын 

оқытушы  қызметі.  Педагогтың  келесі  қызметі  –  оқытудың  әдістемелік 

жұмысы. Үшінші қызмет – бұл да әдістемелік, бірақ ол оқу құралдарын, оқу 

пәндерін  құруға  бағытталған.  Төртіншісі  –  оқу  пәндерін  бүтіндеу  – 

бағдарламалау  қызметі,  оқу  бағдарламаларын  құру  болып  табылады.  Оқу 

үрдісіне  қатысты  кері  байланысты  іске  асыру  келесі  екі  міндетті  шешуді 

қарастырады: 1) кері байланыстың мазмұныны анықтау – оқыту заңдары мен 

психологиялық  теориялардың  негізінде  оқыту  бағдарламаларын  құруда  база 

ретінде алынатын бақылау сипаттамаларының бірігуін бөліп көрсету; 2) кері 

байланыстың  жиілігін  анықтау;  ЖОО-ндағы  қызметтің  негізгі  мазмұны 

бірнеше  функцияларды  орындауды  қарастырады  –  оқыту,  тәрбиелеу, 

ұйымдастырушылық  және  зерттеу  жұмысы.  ЖОО-ның  оқытушысына 

педагогикалық  және  ғылыми  жұмыстарды  сәйкестендіру  тән.  Барлық 

ЖООндағы  оқытушыларды  үш  топқа  шартты  түрде  бөліге  болады:  1) 

педагогикалық  бағыты  басым;  2)  зерттеушілік  бағыты  басым;  3) 

педагогикалық  және  зерттеушілік  бағыттануы  бірдей  анықталған  топтар. 

Білім  жүйесіне  дүниеге  көзқарас,  жалпы  мәдени  және  әлеуметтік  білімдер 

деңгейі  де  қосылады.  В.  А.  Крутецкий  берген  келесі  анықтамаларды 

қарастырайық  1.  Дидактикалық  қабілеттілік:  -  білім  алушыларға  білімді  қол 

жететіндей етіп беру, - оқу материалын немесе мәселені анық және түсінікті 

етіп  беру,  -  пәнге  қызықтыру,  -  өзіндік  белсенді  ойды  ояту,  -  қиынды  оңай, 

күрделіні  қарапайым,  түсініксізді  түсінікті,  анықталмағанды  анықтап 

түсіндіру, - дамыту. 2. Академиялық қабілеттілік – сәйкес ғылым сферасына 

қабілеттілік (математикаға, физикаға, биологияға, әдебиетке т.с.с.). Қабілетті 

оқытушы оқу пәнін оқу курсы шеңберінде ғана емес: - кең және терең біледі, 

-  өзінің  айналысатын  ғылымындағы  жаңалықтарды  бақылап  отырады,  -  оқу 

материалын  абсолютті  еркін  меңгереді,  оған  үлкен  көңіл  бөледі,  -  зерттеу 

жұмысымен айналысады. 3. Перцептивтік қабілеттіліктер – білім алушының, 

тәрбиеленушінің  ішкі  жан  дүниесін  түсінуге  қабілеттілік,  білім  алушының 

жеке  тұлғасын  және  оның психикалық  жағдайын нәзік  түсінуге  байланысты 

психологиялық  бақылампаздық  4.  Сөйлеу  қабілеттілігі  –  өз  ойын,  сезімін 

сөздің,  сонымен  бірге  мимиканың,  пантомимиканың  көмегімен  анық  және 

түсінікті  жеткізу.  5.  Ұйымдастырушылық  қабілеттіліктер  –  білім 

алушылардың  ұжымын  маңызды  мәселелерді  шешуге  және  өз  жұмысын 

дұрыс ұйымдастыра білу қабілеттіліктері. 6. Авторитарлық қабілеттіліктер  – 

оқытушының  жеке  тұлғалық  көптеген  қаситеттерінің  негізінде  білім 

алушыларға тікелей эмоционалдық, батыл ықпал ету арқылы беделге жету 7. 

Коммуникативтік  қабілеттіліктер  –  білім  алушылармен  араласып, 

педагогикалық  тұрғыдан  тіл  табысуға  қабілеттілік,  педагогикалық  такттың 

болуы.  8.  Педагогикалық  қабілеттіліктер  –  өзінің  әрекетінің  қорытындысын 

көре білу, білім алушылардң жеке тұлғасын тәрбиелеуді жоспарлау. 9. Көңіл 

бөлуді  тарату  қабілеттіліктері  –  білім  беру  үрдісінде  барлық  оқушыларды 

бақылап  отыру,  шаршау,  көңіл  қоймау,  түсінбеу  сияқты  ауытқушылықтар 

мен  тәртіп  бұзудың  барлық  формаларына  дереу  шара  қолдану  және  өзінің 

сырқы  келбеті  мен  жүріс-тұрысына,  әдеттеріне  көңіл  бөлу.  Ю.К.Бабанский 

оқыту  әдістерін  таңдағанда  алты  түрлі  негізгі  параметрлерді  ескеруді 

ұсынады:  оқыту  заңдары,  заңдылықтары  мен  қағидалары,  оның  мақсаттары 

мен  міндеттері,  пәннің  мазмұны,  білім  алушылардың  оқуды  қабылдау 

мүмкіндіктері,  сыртқы  жағдайлардың  ерекшеліктері,  оқытушылардың 

өздерінің  мүмкіндіктері.  Дидактика  және  жоғары  мектеп  оқытушысының 

педагогикалық  шеберлігі  Жоғарыда  айтылғандай,  дидактика  педагогқа  төрт 

түрлі сұраққа жауап іздеуге негізделген: - кімді оқыту керек? - не үшін оқыту 

керек?  -  нені  оқыту  керек?  -  қалай  оқыту  керек?  ЖОО-ның  оқытушысының 

педагогикалық  шеберлігін  жақсартудың  сенімді  жолы:  оқытушының  өзі 

өзінің  оқытушылық тәжірибесіне  баға  бере  отырып,  ЖОО-нда  білім  берудің 

негізгі  бағыттаушысының  білім  кеңістігі  ретінде  дидактикаға  жүгінуі  болып 

табылады.  Шеберліктің  алғашқы  табалдырығы  –  математиканы  оқыту 

әдістемесін  меңгеру.  Оқыту  әдістемесін  саналы  түрде  және  табыспен 

пайдалану  үшін  мұғалім  оқытудың  қағидаларын,  таным  әдістемесін,  оқыту 

жабдықтарын,  сабақты  ұйымдастыру  сияқты  білім-білікті  меңгеру  керек. 

Сонымен, «Математиканы оқыту әдістемесі» атты арнайы пән педагогикалық 

университеттер  мен  институттарда  болашақта  математика  пәнін  оқытатын 

мұғалімдерді даярлауда жетекші орын алады .