Жұқпалы аурулардың қоздырғышы патоген микробтар. Әрине жұқпалы ауру адамға иемесе жануарларға таралуы үшін белгілі бір жағдай қажет
жүктеу/скачать 16,66 Kb.
|
микробиология 3 тема
|
Жұқпалы аурулардың қоздырғышы — патоген микробтар. Әрине жұқпалы ауру адамға иемесе жануарларға таралуы үшін белгілі бір жағдай қажет. Оларға адам және мал организмдерінің осы ауруларға бейімділігі, яғни қабыл алғыш қасиеті жатады. Мәселен, топалаңнан өлген малдың етінен бөлініп алынған микробтардың сау организмді тез арада қатты ауруға шалдықтыратын касиеті бар. Осындай микробтардың болмашы мөлшері үй қоянын сеспей қатырады. Ал осы микробты лаборатория жағдайында бірнеше уақыт бір қоректік ортада сақтағаннан кейін қоянға жұқтырса, ол ауруға шалдықпайды, өйткені қолайсыз жағдайда топалаң микробы өзгеріп, әлсізденіп қалады. Жұқпалы аурулардың таралуы адам мен жануарлар организмінің беріктігіне, яғни сол ауруға қарсы тұра алатындық қасиетіне байланысты. Мәселен, тауық топалаңмен мүлде ауырмайды, тіпті оларға топалаң микробын қолдан жұқтырсаңыз да ауырмайды. Вируленттілік - микробтың патогенділік дәрежесін білдіретін термин. Демек, қоздырғыштың вируленттілігін детерминанттар оның ауруды тудыратын кез-келген генетикалық, биохимиялық немесе құрылымдық ерекшеліктері болып табылады. Вируленттік факторлар зиянды микроорганизмдердің иесінің денесіне кіруіне немесе түсуіне жол беріп, ауруға әкелетін қасиеттермен тікелей байланысты. Оларға патогенділікке ықпал ететін бактериялық токсиндер жатады. Патогенділік дегеніміз - ағзаның ауру тудыру қабілеті. Бұл қабілет қоздырғыштың иесіне зиян келтіретін генетикалық компоненті болып табылады. Оппортунистік микроорганизмдер үшін ауру тудыру қабілеті туа біткен емес. Қоздырғыштар вируленттіліктің кең спектрін көрсете алады. Бактериялық токсиндер (орыс. бактериальные токсины) — тіршілік ету процесінде кейбір ауру тудырғыш бактериялардың (ботулизм, сіреспе, түйнеме, іш сүзегі) бөлетін улары. Белгілі бактериялық улардың ішіндегі ең күштіcі — ботулизм уы. Бактериялық токсиндер адам организміне түскен жағдайда өзіне тән белгілері білініп катты уланады. Зақымданушының жалпы жағдайының нашарлауымен қатар, көз алдындағы зат екеу болып көрінеді, көздің қарашығы үлкейеді, жұтыну қиындайды, естуі нашарлайды. Улану кебінесе бірнеше сағаттан кейін-ақ білінеді. Зақымданғандарды дер кезінде анықтап, емдеу керек. Кейбір жануарлар мен адамның қанында организмді жұқпалы аурудан қорғайтын заттар іштен туа пайда болады, ондай иммунитетті туа пайда болған иммунитет деп атайды. Бұл қасиет тұқым қуалайды. Туған күнінен бастап, өзінің барлық тіршілік ету кезеңдерінде түзілетін организмнің қарсы тұру қабілеттілігін жүре пайда болатын иммунитет деп атайды. Ол табиғи және жасанды деп екіге бөлінеді (екеуі де белсенді және енжар болып ажыратылады). Бұл иммунитеттің табиғи жолмен түзілген белсенді түрі жұқпалы аурулармен науқастанып тұрғаннан кейін пайда болады. Әдетте, ол ұзақ мерзімге созылады, кейбір жағдайда өмір бойына сақталады. Мұндай иммунитет ұзаққа созылмайды, сәби 1 жасқа келгенше сақталуы мүмкін. Ауруды болдырмау үшін алдын ала егудің немесе биологиялық препараттар енгізудің нәтижесінде түзілген иммунитет жасанды иммунитет деп аталады. Егер де ондай иммунитет вакцина егуден кейін пайда болса – белсенді, ал дайын иммунды қан сарысуын құйғанда пайда болса – енжар иммунитет дейді. Жасанды жолмен, яғни егудің нәтижесінде құралған белсенді иммунитет енжар түріне қарағанда, ұзағырақ (6 айдан бірнеше жылға дейін) сақталады. Белсенді иммунитеттің мысалдары Табиғи белсенділіктің иммунитетін мысал суықтан құтылу. Жасанды белсенді иммунитеттің мысалы иммунизацияға байланысты ауруға қарсы тұруды күшейту болып табылады. Аллергиялық реакция белсенді иммунитеттің нәтижесі болып табылатын антигенге төтенше жауап болып табылады. Белсенді иммунитеттің ерекшеліктері Белсенді иммунитет патогенді немесе патогеннің антигеніне әсер етуді талап етеді. Антигеннің әсері антиденелердің пайда болуына әкеледі. Антиденелер лимфоциттер деп аталатын арнайы қан жасушалары арқылы жасушаны бұзу үшін жасушаны белгілейді. Белсенді иммунитетке қатысатын жасушалар Т-клеткалары (цитотоксической Т-клеткалары, көмекші Т-жасушалары, еске түсетін Т-жасушалары және Созылмалы Т-жасушалары), В-жасушалары (жад B-клеткалары және плазма жасушалары) және антигенді ұсынатын жасушалар (В-жасушалары, және макрофагтар). Антигенге әсер ету және иммунитетті алу арасындағы кешігу бар. Алғашқы экспозиция негізгі жауап деп аталады. Егер адам кейінірек патогенге ұшыраса, жауап тезірек және күшті болады. Бұл қайталама жауап деп аталады. Белсенді иммунитет ұзақ уақытқа созылады. Ол жылдар бойы немесе бүкіл өмірге шыдай алады. Белсенді иммунитеттің жанама әсері аз. Оны аутоиммунды аурулар мен аллергияға жатқызуға болады, бірақ көбінесе проблемалар туғызбайды. Табиғи пассивті иммунитеттің мысалы - аналық ауруларды емшек сүті немесе емшек сүті арқылы алу арқылы баланың белгілі бір жұқпалы аурулардан қорғауы. Жасанды пассивті иммунитеттің мысалы - антитераның инъекциясы, яғни антиденелердің суспензиясы. Тағы бір мысал - жыланнан кейінгі індетке қарсы егу. Пассивті иммунитеттің ерекшеліктері Пассивті иммунитет организмнен тыс шығарылады, сондықтан ол инфекциялық агентке немесе оның антигеніне әсер етпейді. Пассивті иммунитеттің әрекеті үшін кешіктіру жоқ. Оның жұқпалы агентіне жауап беруі дереу. Пассивті иммунитет белсенді иммунитет ретінде ұзаққа созылмайды. Әдетте бірнеше күн бойы тиімді. Сарысу ауруы деп аталатын жағдай антисераның әсерінен болуы мүмкін. Антигендер (antigen; көне грекше: anti — карсы; көне грекше: genesis — шығу тегі) — қанға еніп, ерекше антиденелерді қалыптастыруға қабілеті бар полисахаридті немесе ақуызды заттар. Барлық ақуыздарда өте ауыр дерттен қорғау қасиеті бар. Мысалға, адам жұқпалы аурулардың қоздырғышымен залалданғанда, адам ағзасында оны осы ауру қоздырғыштарынан қорғайтын антиденелер түзіледі. Антигендер — гендеp жағынан ерекше бөлек немесе олардың жасанды түрлері. Организмде арнайы иммундық (антидене, немесе әсерленген лимфоцит клеткаларын жасау) жауап туғыза алады. Антигендік қасиет барлық тірі организмдердің макромолекулаларына — белоктарға, полисахаридтерге, карбогидраттарға, липополисахаридтерге (табиғи антигендер) және бір қатар күрделі жасанды полимерлерге (жасанды антигендер) тән. Барлық табиғи Антигендер белгілі бір биологиялық түрге тән, ал өзара олар тәнсіз, яғни әр түрге тән. Антиденелер (ағылш. antibody, Ab, Қарсыдене деп те аударылады, кейде иммуноглобулин (ағылш. immunoglobulin, Ig),[1] — адам мен жануарлар организміне енген жат бөгде ірі молекулалы протеиндік заттарға (антигендерге) қарсы иммундық реакциялар нәтижесінде түзіліп, олардың зиянды әсерлерін жоятын протеиндік заттар (негізінен гамма-глобулиндер); адам және жылықанды жануарлар денесінде пайда болған антигендерге қарсы қан плазмасында түзілетін ақуыздық заттар. Антиденелер ағза иммунитетін күшейтуде маңызы үлкен. Антиденелерді лимфоциттер мен плазмоциттер бөледі. Қарсыденелерге тән қасиет — тек өздерінің түзілуіне әсер еткен антигендермен ғана әрекеттесіп, оларды жояды. Антиденелер — организмде қан сарысуы мен ұлпаларда жинақталады. Қарсыденелер антигендермен әрекеттесу сипатына қарай агглютининдер, гемолизиндер, бактериолизиндер, преципитиндер болып бірнеше топтарға бөлінеді. жүктеу/скачать 16,66 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|