Жүрек. Қан және қанайналым жүйесі. Қанның қызметі. Қан топтары

Қанайналым жүйелік (немесе перифериялық) және өкпелік болып бөлінеді. Қанайналым жүйесінің құрамына веналар, венулалар, артериялар, артериолалар және капиллярлар жатады.

Венулалар қанды капиллярлардан алады және біртіндеп үлкен тамырлармен қосылады. Тамырлар қанды қайтадан жүрекке жеткізеді. Веноздық жүйеде қысым төмен. Тамыр қабырғалары жұқа, бірақ бұлшық еттері жиырылып, кеңейе алады. Бұл олардың қанның бақыланатын резервуары болуына мүмкіндік береді.

Артерияларда қанды жоғары қысыммен тіндерге тасымалдау функциясы бар. Осыған байланысты артерияларда күшті тамыр қабырғалары болады және қан жоғары жылдамдықпен қозғалады.

Артериолалар - бұл артериялық жүйенің ұсақ тармақтары, олар қанның капиллярларға тасымалданатын бақылау өткізгіштері ретінде жұмыс істейді. Артериолалардың бұлшықет қабырғалары мықты, олар жиырылуы немесе бірнеше рет кеңеюі мүмкін. Бұл қан тамырларын қажеттілігіне қарай өзгертуге мүмкіндік береді.

Капиллярлар - бұл артериолдардағы қан мен жасуша аралық сұйықтық арасындағы қоректік заттардың, электролиттердің, гормондардың және басқа заттардың алмасуына мүмкіндік беретін ұсақ тамырлар. Капиллярлық қабырғалар жұқа және суға және ұсақ молекулаларға өткізетін көптеген кеуектерге ие.

Қарыншалар жиырылған кезде сол жақ қарыншаның ішкі қысымы нөлден 120 мм с.б. Бұл қолқа клапанының ашылуына және жүйенің қан айналымындағы алғашқы артерия болып табылатын қан аортасына шығарылуына әкеледі. Систола кезіндегі максималды қысым систолалық қысым деп аталады.

Содан кейін қолқа қақпағы жабылып, сол жақ қарынша босайды, сондықтан митральды қақпақ арқылы қан сол жүрекшеден ене алады. Релаксация кезеңі диастола деп аталады. Осы кезеңде қысым 80 мм сынап бағанасына дейін төмендейді.

Систолалық және диастолалық қысым арасындағы айырмашылық, демек, 40 мм с.б., импульстік қысым деп аталады. Күрделі артерия ағашы пульсация қысымын төмендетіп, бірнеше пульсациямен қан ағымы тіндерге қарай үздіксіз жүреді.

Сол жақпен бір мезгілде пайда болатын оң қарыншаның жиырылуы қанды өкпе қақпақшасы арқылы және өкпе артериясына итереді. Бұл кіші артерияларға, артериолаларға және өкпе айналымының капиллярларына бөлінеді. Өкпенің қысымы жүйелік қысымға қарағанда әлдеқайда төмен (10-20 мм сынап бағанасы).

Қан кетуіне қанайналым реакциясы

Қан кету сыртқы және ішкі болуы мүмкін. Олар үлкен болған кезде олар жедел медициналық көмекті қажет етеді. Қан көлемінің айтарлықтай төмендеуі қан қысымының төмендеуін тудырады, бұл қанайналым жүйесіндегі қанды қоздыратын, тіндердің тірі қалуы үшін қажет оттегін қамтамасыз ететін күш.

Қан қысымының төмендеуін олардың ағызу жылдамдығын төмендететін барорецепторлар қабылдайды. Мидың түбінде орналасқан жүрек тамырларының орталығы базорецепторлардың белсенділігінің төмендеуін анықтайды, бұл қалыпты қан қысымын қалпына келтіруге бағытталған бірқатар гомеостатикалық механизмдерді іске қосады.

Медулярлық жүрек-қан тамырлары орталығы оң жақ синоатриялық түйіннің симпатикалық ынталандырылуын күшейтеді, бұл: 1) әр импульста айдалатын қан көлемін көбейтіп, жүрек бұлшықетінің жиырылу күшін күшейтеді; 2) уақыт бірлігінде соққы санын көбейтеді. Екі процесс те қан қысымын жоғарылатады.

Бір уақытта медулярлық жүрек-қан тамырлары орталығы белгілі бір қан тамырларының жиырылуын (вазоконстрикциясы) ынталандырады, олардың құрамындағы қанның бір бөлігі қан айналысының қалған жүйесіне, оның ішінде жүрекке ауысуға мәжбүр етеді, қан қысымын жоғарылатады.

Жаттығуға қанайналым реакциясы

Жаттығу кезінде сіздің денеңіздің тіндері оттегіге деген қажеттілікті арттырады. Сондықтан экстремалды аэробты жаттығулар кезінде жүректен қан шығару жылдамдығы минутына 5-тен 35 литрге дейін көтерілуі керек. Бұған қол жеткізудің айқын механизмі - уақыт бірлігінде жүректің соғуы санының артуы.

Пульсацияның жоғарылауы жүреді: 1) бұлшықеттердегі артериялық вазодилатация; 2) ас қорыту және бүйрек жүйелеріндегі тамырлардың тарылуы; 3) веналардың жүрекке қайтуын және демек, оның айдай алатын қан мөлшерін жоғарылататын тамырлардың тарылуы. Осылайша, бұлшықеттер көп қан алады, демек, оттегі көп

Бұл реакцияларда жүйке жүйесі, әсіресе медулярлық жүрек-қан тамырлары орталығы симпатикалық ынталандыру арқылы жаттығулар жасауда негізгі рөл атқарады.

Адамның эмбриондық дамуының 4-ші аптасында қанайналым жүйесі мен қан сарыуыз қабығының мезодермальды қабырғасында пайда болатын «қан аралдарына» айнала бастайды. Осы уақытқа дейін эмбрион оттегінің таралуы тек диффузия арқылы жүруі үшін тым үлкен бола бастайды.

Бауырымен жорғалаушылар, қосмекенділер және балықтар сияқты ядролы эритроциттерден тұратын алғашқы қан «қан аралшықтарында» орналасқан гемангиобласттар деп аталатын жасушалардан алынады.

6-8 аптада әдеттегі сүтқоректілердің ядросыз эритроциттерінен тұратын қан өндірісі бауырға ауыса бастайды. 6-айға дейін эритроциттер сүйек кемігін колониялайды және олардың бауырмен өндірісі төмендей бастайды, неонатальды кезеңде тоқтайды.

Эмбриондық қан тамырлары үш механизм арқылы түзіледі:

- In situ коалесценциясы (васкулогенез).

- Эндотелийдің ізашар жасушаларының (ангиобластардың) органдарға қарай миграциясы.

- қолданыстағы тамырлардан даму (ангиогенез).