К е р ек у -б ая н кітапханасы р ухн ам а' Ә Ң г І м е л е р І

К е р ек у -Б ая н   кітапханасы  "Р ухн ам а'

Ә Ң Г І М Е Л Е Р І

Ә Н Ш І

I

Ж етіш аты р - д ақ сы   қала.

Қ ап тап  ж аткан   казақ.  Ж азы -кы сы   -  қы м ы з, 

ойы н-сауык  -  «кататься».  А йт,  той,  кұдалы к,  ат 

жарыс,  күрес.  М аскүж м .  Төбелес.  Үй  кыдырған 

көлең-көлең  ақ  ж а у л ы қ ...  Ж ақ  ш ы қса  пароход, 

паром ,  ж елқай ы қ,  ж асы л   а р а д   қа лы ң   о р м ан ... 

К өкке  ш ы ккан,  гу л әй т  соққан,  м асай раған   ш ат 

к ө ң іл ...  С ы р н ай -к ер ж й ...  Қ ы зы қ д у м а н ...  Қайт- 

к э ш ш   сергек  қала.

С тепенди ядан ж ы рм ал аған   азды -көпті тиын- 

н ы ң  қ ы зы ғы н   к ө р г е л і  ад ам   с и я қ т а н ы п   о ты з 

ти ы н ғ а   б е р ж а б а й   ж а л д а п ,  ж екс ен б і  к ү н і  ар 

ж акқ а тартты қ.

Келген  ж ы лы м ы з.  Қ ал ан ы ң   ж ай -ж ап сары н а 

қаны к ем еспіз.

-  А ғай,  ж ақсы   қы м ы з  кім де  бар?

Берж абай әй елдердщ  атын ш үбы рта бастады.

- Ж ұм аш   кім н щ  қаты ны ?

-  Қ аты н  ем ес,  қ ы з ...

Б ақсақ,  «Ә буқани па»,  «И м ам   агзам ш ы лап », 

қы м ы зш ы лар қаты н дарды ң  атымен айтады  екш.

О н  м и н утта  арғы   қ а б аққа  ш ы қты қ.

А р  ж ақ  -  қазақ даласы .  Ө зш   өрлей салы н ған  

екі м еш ітті, бір шіркеулі, ы ғы-ж ы ғы  тай п ак қала. 

А ғаш ы, кірпіш і, төбесі, тоқалы  ж апы райған тәу- 

к ш ш ік   үйш ш тер:  «Б ізді  қазақ тан   басқа  кім  ме- 

к ш д есін ?»  д ег ш д ей ,  б ет-ау зы  қи сай ы п ,  көздері 

сы ғы райы п,  ке м сең д еп   тұ р ған   іспетті.  Байлар- 

д ы ң  көк ш аты рлы  салауатты   сарайлары   жаман-

Ж усіпб ек  А ймауы тов

ж ұман баспаналарды  басып кететіндей коразда 

нып,  басы н  көкке созады.  К өк  ш үға ты сты,  жа- 

нат  қүндызды  көк  күм ы ра  бөрік  киген  маубас, 

бордақы байлар ат-түрм ан ы  жаркы рап, көкмой- 

ын  жегіп,  бы лкы лдак  қаш абада  ш алкайы п  жа- 

ты п,  ка таться  соғады.  Е с кі-кү с қы   ки ім ,  етік- 

м етігін  қолты ктап,  дорбасын,  боқш асы н  қала- 

н ы н  кедейлері  ж аяу-ж алп ы   сүм ен деп,  сақалы- 

на  сунгі түры п,  базарға кетіп  барады.  К өпш ілік 

там ақ тауьш  қайта ма? Ә йтпесе сандалы п, қүра- 

м ай кауы п кай та м а?  К ім  б іл с ін ? ...  Ж оқш ы лы қ 

қ ы с ь т ,  енсесі  тусіп,  м ең-зен  болған  сорлылар 

м үндай  болған ы н  қайдан  б іл сін ?...

-  Б алалар,  қайда  апарайы н?

-  Қай  ж ақы ны на  апар!

- Ж ақы ны  А қ қ а ты н ...  Ш әк ет те алыс е м е с ...

- Қ ай  кызы  бары на  апар,  - дейміз.

Берж абайш ы   қос терезелі тоқал  үйдін  алды-

на  ойысып  түра  калады.

Т ы м актары н  шекесіне  салған  төрт-бес  жел- 

бегей  сал  дауры ғы п,  итермелесіп,  тәлтіректеп 

үйден  ш ығып  келе  жатады.  Бізге  окш ия  карай- 

ды  да,  «зиянсы з балалар»  екенімізді  білген  сон, 

түмсығы н  көтеріп  ж үріп  кетеді.

К өп таі к ү т к а  ж еңеш едей, ауыз үйдегі алтын 

сы рғалы ,  ак  күба,  бидай  өңді  кербез  жеңгей: 

«Балалар,  ж оғары   ш ы ғы ндар!»  -  деп  майысып, 

төргі  үйге  карай сілтейді.

Т өсек-орны , дөңгелек үстелі,  тегдаесі,  кесесі 

біріш-бірі сай шак-шақ қана бөлмеде екі-үш жігіт 

қы мыз ішіп, том аш адай апп ақ қана Ш әкет сыр- 

лы қасықтай сары ожаумен қымыз сапырып оты- 

рады.  М үрты   то кп актай   түксиген  сары  ж ігіт

К ер ек у -Б а я н   кітапханасы  “Р у х н ам а ”

Цсырғып  оры н  беріп,  оты р ы сы м ш   кесесін   ұсы - 

надьі-  Б ұл  калан ы ң   бір   ж аксы   ж ері  -  ка зақты ң  

оқы ған  балалары н   сы йлайды .  Балалары   үлкш - 

д ер ін   сы й лай ты н   болған ы   ғой.

« Қ ы м ы з әкелейін бе?» - деғендей, Ш әк ет көзі 

күлм ең деп   бізге  қарайды.

-  Бір  ш ерік қ ы м ы з ...  - деп аузы ң н ан  ш ы ғуы - 

ақ  м үң,  Ш әк ет  ж алп  етіп,  бір  үлкен  б ө те л к эи  

алы п келеді. Д аярлап  қояды-ау деймін. К ем еш ті 

сары  теғеш ті  алды на тақап   қойып,  тө ң кер е  лы- 

қ ы ты п ,  б ұ р а п -б ұ р а п   ш о р ы л д ат ы п ,  қ ы м ы зы н  

лезде қүя қояды.  Қою  сары  қы м ы з көбіғі бүркы - 

рап,  б ы ж ы лдап   иісі  ке/д ең д і  жарады .

Ә упілдекш е кекіріп, қы м ы з кеңірдекке келіп, 

көзі  қы зарған   кон ақтар  ш үлеңғер ж ітітсіп:

-  М ә,  кары н д асы м , ө зщ  ші!  - д еп   кезек-кезек 

Ш әкетті сы йлайды .  Ш әкет ерн ін ің  үш ін ти гізіп  

бір ж ұтады  да,  аяк иесіне қы лм ы н д ап  бір карап, 

қай та  қүй ы п   береді.

Ш әк ет - он бес - он алты дағы  ж ас бала.  Пәлен 

сұлу д а ем ес.  Б ірақ бет п іш ін і,  көз қарасы   нгше 

ал у ан   құ б ы л ад ы .  К ей д е  қ асы н   к ер іп   сы зы л а 

қалады ;  кейде  н аздан ған дай   көзін  қы сы ң қы р ап  

қы лы м сиды ,  кейде  с ш і  сүйем  деғендей  қүлы қ- 

таны п  те р ең   қарайды ;  кейде  көзін  ж ал т  еткізіп 

ж айд ары лан а қалады.  Әйтеуір тоқсан қүлпы ры п 

о ты р ға н   бір  көз.  Қ о н а қта р ы н   не  б ір -екі  ауы з 

әзіл ім ен ,  не  си к ы р л ы   көзім ен   с ы й л ай   біледі. 

А ң ғал  адам   ішінен  «мені  тә у ір   көріп  оты р» деп 

ойлап қалатын.  Ш әк ет кім ді ж ақсы  көргенін бір 

алла білм есе, кім  б іл с ін ...  Көзімен алдап , акш а- 

сы н   қ а қ қ а л ы   о т ы р ғ а н ы н   а қ ы м а қ т а р   қ а й д а н  

б іл с ін ...

Ж усіп б ек  А йм ауы тов

Ә р кім   б ар ы н   б а зар ғ а  са лы п ,  м ал  т а п п а к  

кү ж л т п ек  кой. Ш әкет те көзін саты п күлгірж ніп 

оты рғаны  - күнелтудің карасы. Түрмы с, ж окш ьь 

л ы қ  не  қы лғы зб ай д ы ,  Ш әк етті  б ү зған   да  сол 

мүктаж ды к. Ш әк ет бір үйлі ж анды  көзімен асы- 

р ап   о ты р.  Ш ә к е т   а қ ш а ғ а   к ы зы қ с а,  ә л д е к ім  

б іл е д і...  А яй сьщ   Ш әкетті.  Қ ар ғай сьщ   м ы н ау 

оты рған  есіріктерді.  М ынау  ж үгш сіздер,  анау 

қасын кергш  ж еңгесі Ш өкетгі бүзбай қояр м а?...

Қ ала ж ігіттері  қалж ы ң ға топ ас келеді  ғой.

Ә зілі  ж араса  алмай,  қы м ыз  үсы нуға  зорлап 

оты рғанда,  арсаландаған  бір  ж ігіт  кіріп  келді. 

Өз ү й іж н  ж ан а келе бір к е сш і алып, «қүй ш ы !» - 

деп , Ш әкетке сүйкене  оты ра кетті.

Қ онактар:  «Бәрекелді!  Ж ақсы  келдің!» - деп 

аяқтары н үсынды.

- Ш әкет, карағы м ,  гармонды   әперш і!

-О йбай уақы ты м  жоқ,  берж абай кутіп т ү р ...

- Барарсың,  азырак ән  салы п  ке т...

Ж ігітгер  ж абы лы п  болм аған  сон,  ән ш і  сан-

ды ққа  отырды.  Ш әкет сы рнай ы н  әперді.  Әнші 

Ш әкетке  қарап  м ы рс  етіп:  «Болм ас,  болм ас»,  - 

деп,  гармонды   қолы на  алды.

Әнші,  еркін,  ерке е к ш   Ш әкетке қарап:

-  Бетімнш   бір сүй, ән  салайын, - деді.

-  Ойбай-ау!  С өйтпей...- деп  Ш әкет назданды.

- О ны сы  дүры с. Ә йтпесе наш ы на келмейді, - 

деп оты рғандар  кеу-кеуледі.

Ш әкет сүйе қсймады. Әнші үялып қалатынын 

сезді  білем,  еңкейгда  кісі  болып,  байкаусы зда 

Ш әкеттің бетінш сүйіп алды. Ш әкет әнтек қыза- 

рып,  басыла  қалды.

Ә нш і  көңілі дауалағандай,  ы рғаландап мой-

Днын  бүры п  салы п,  гарм он ды   бары лдаты п   күй-

леді.

Ү ш аты н  кустай кы м таны п , қом даны п калды. 

О ты рғандар аузын аш ы п аңырды. Ә нші ж іберді. 

Бір-бір  ауы здан  ән   салды.  А з  да  б олса  бірегей

болды.

Сүмірейте,  кы лм и та  сокгы;  ж елдете  қүтырта 

соқты.  Лебізі  қүлакка  ж ағы п  кетті,  жүректі  тер- 

бетті, тамырды желпіндірді;  бойды шымырлатты.

-  О йт,  ш ір к ін !...  Па, сабазы м -ай!

-  Ой,  пәле-ай!

М и д ай ж а зы к   к ү л а  тү зд е  іш ің   п ы сы п   келе 

ж атқанда,  көзің е  сүлу  орман,  сәулетті  тау  кө- 

рінсе; көріктен, оттан айы ры лған, қабағы н ан  кар 

ж ауған  қарияларды ң о ртасы н да,  кенеттш атқан 

таң дай  сүлу сәулем  қы з корінсе;  караңғы  түн де 

ел   т а б а   а л м а й   с а н д а л ы п   к е л е  ж а т қ а н д а , 

аяғы ң н ы ң  асты нан  қи уадан  от ж ы лт етіп  көрін- 

се,  қандай  куаны п ,  кенеліп  каласы ң.  Ж апа-тар- 

м ағай  ж ы м  болы п  то м сар ы п ,  тоң -торы с  оты р- 

ған  ж ан дарға ән ш ін ің  ә н і д е сондай  әсер  берді. 

К өңіл  б ір   ж ад ы р ап   ш а й д ай   аш ы л д ы .  Ә ттең , 

ауы зды ң  дәм ін   ал а алм ай ,  қү м ар ы м ы з  қан а ал- 

м ай  калдық.

-  Бүл  қай  ән ш і?

-  Ә нш і Ә м іркан осы, -  деді.

-  Ә м ірқанды   ж үрт м актайтын.  Бір естуге  м ®  

де  ы нты к едім..

-  Ә м ірқанны ң  үйі  осы нда  м а?

-  О сы нда.

-  Үйінен  қаш ан  таб ы л ар  екен?

-  О ны   қай тесің дер?

-  Ә н ш е й ін ...  Ә нін  бір  е с т у г е ...

К ер ек у -Б ая н   кітапханасы  " Р ухн ам а”

Ж үсіпбек  Аимауы тов

- О ны ү й д ш  ұстай алм айсы ндар. О л -  бір са 

ғым.

- Өзі не кәсіп  істейді?

- Ә мірканда кәсіп бола ма? Ән салғаннан бас- 

к а ...

-  А қш а тапса,  ж арайды  ғ о й ...

- К өп үстіндеғі ж ігіт ем ес пе?  О ған кедейлік 

бар ма?

- Өленді  ақш а сұрап  айта ма? Ж о қ ...

-  А ш тан  өлуге  бейіл,  өлең  айты п  ақш а  сұра- 

ған ы н  көргем із жок.

-  О ны сы   кы зы қ  екен і...

-  Өзі  де  кы зы к  ж іғіт.  О нсы з  топ ты н  ажары 

кірмейді.  Әйтеуір ж анды ры п жүреді.

Расы нда ж анды ры п ж іберді.

Ә мірқанньщ  жайы нан аз әңғімелесіп, кымыз- 

ға канған  соң пәтерім ізғе қайттык.

II

Н ауры зда  казак  ш әкір ттер і  сауы к  ж асауға 

даярланды к.  Ж астардың  талабы ,  өнері,  жіғері, 

қ ы зм е т к е   ж ар ам д ы л ы ғы   сы н а л а ты н   ж ер  де 

сауық;  ш алағайлы ғы ,  салақты ғы ,  қоркактьд-ы, 

м ақтанш ақтығы, өзімш ілдіғі байқалатын жер де 

сауық.

С п екта кл ь  қ о ю ға  л ай ы қты   кітаб ы м ы з  д а, 

әйелдерім із  д е  болмады .  Б ірлі-ж ары м   оқыған 

әйелдер  үялды,  бүлданды,  көнбеді.  Бір-екі  рет 

ш а қ ы р сақ т а «басы  ауы ры п»  келмей  қалды.

С оны м ш   бір  перделік  күлкі,  калғаны н  дек- 

ламация, хор, ән, д ом бы ра, оркестрм ш  өткізбек 

б о л д ы к.  С ау ы ғы м ы з  сар ы   ал а  б о л сы н   д еп , 

Әмірканды да ш ы қы ры п, ән  салғызбак болдык.

К е р ек у -Б ая н   кіталханасы  “Р ухн ам а'

| 

Өз  рольдерімізді  бір  ьщғайлап, даярлап  алған 

соң Ә м іркан ға кісі ж ібердік.

Ә м ір ка н   кол  ү с т ас ы п ,  сы п ай ы   ам ан д асы п  

оты рды .  Ә н ^ т і  Ш әк еттікін д е  көрген  Ә м ірқан 

ем ес,  буйы ғы ,  м ом акан  ж ігіт.

«Бәленш е  қан дай   кісі?» деп   сұрасаң,  Бек д е- 

ген  қу   т ү р ін   б ұ зы п   а у д а р м а й   с а л а   қо яты н . 

Н ү рм ам б ет  ш е ш ш   бір  қүрбы сы н:  «М ай  ауы з, 

м ай  қү л ақ ,  тасб ақ а,  тал тақ ай »   д еп   су р еттегш  

екш .  Егер м ш   Бек тәр ізд і қу болсам ,  мойы ны м - 

ды  кы ж ы рай ты п ,  көзім ді  б аж ы райты п :  «Ә м ір- 

қан  осындай  ж ігіт» дер  едім.  Егер  м ш   Н арм ам - 

беттей ш еш ш  болсам, Әмірқанды: «Ербең қүлак, 

едірек, тал ти ған  тәп ек асы қ» д ер  едім.  О лардай 

м ш ің   өнерім   ж оқ,  со н д ы қтан   м ш   Ә м ірқан ды  

« Ш е/л і  қарш ы ғадай  ш ап  етер,  к и іктщ   асығын- 

дай   тап  етер» ж ігіт деп  қан а  суреттей  аламын.

Ә м ір к а н н ы ң   б ес -ал ты   ә н ін   ть щ д ап   ал ы п , 

сауы қ күні келуге у әд есін  алы п, апарып салдық.

С ауы ққа өз әлім ізш е ж ақсы  дай ы ндалғанбы з. 

К лубты ң  театры н  алғам ы з.  Билет екі  күн бұры н 

кы ды рты п  саты лған.  Ж етіш аты рдьщ   қазақтары  

қан д ай  ты раш :  қаты н -қалаш ,  б ал а-ш аға сы м ш  

келд і  -  зал ға  сы йм ай  кетті.  М ү н д ай д а  саналы  

ж еңгейлердің де п ай дасы  ү л к ш  ти ед і ғой.  Р әзи я 

ж еңгей  неше  түрлі  тәтті  н ан дар  пісіріп,  ж ем іс 

алы п, б аласы н ы ң  тсйы  б олаты нд ай қы зм ет істе- 

гш. О спан бек ағайды ң үйіндегі ж еңгей де қоңыр 

қаздай  б асп аң дап ,  екі  бөш ке  қы м ы зды   саты п, 

ақш ан ы   көп іртіп  алы п  ж аты р.  Қ ары ндастары - 

мы з  да  програм м а  саты п ,  сы м п ы лдап   ж үгіріп 

ж үр.  М ұқтаж   ш ә кір ттер   кш ел м егш   не  қалды?

Ж үсіп б ек  А им ауы тов

Ж астард ы ң   тү ң ғы ш   ж урн алы   ая к тан б аск а 

калды?

Х алы к м ұнш а жиы лады  д егш  есте жок. М ына 

топты , анау кы зм етті кө р гш  сон көң ілім із көкке 

серпіп, аяғымы з са й ғати м ей  ж үр. Ж үрт у да шу, 

м әз-мейрам.

С ау ы кты   Н ау р ы з  м ей р ам ы н а  ар н а ған   соң 

казакты ң  ескі  ы ры м ы н  де  істегенбіз.  С аркаска 

күрт к ө ж ш і тай казанға ж үздіріп, бүқтыры п кой- 

ған бы з.  Ішіне  ж ы лкы н ьщ   басы н  салы п,  екі-үш  

табак ет асып, үлкендердін алдына тартп ақ бол- 

ғам ы з.

О йы н  басталм ай -ак,  ж үрт  кы м ы зға  бас  кой- 

ы п ж атыр. Ж әл ш  сыкылды мүғалім дер Н ауры з- 

ды  түсіндіріп,  ж астарды ң  талабы н  күтты ктап, 

м ін б еге  ш ы ғы п   сө з  сөйлеп  ж аты р.  Біреулер: 

« А та-бабам ы зды ң ж оралы гы н  істейік»  деп, төс 

к а ғ ы с ы п ,  к ө р іс іп   ж ат ы р .  О й ы н   б ас қ ар у ш ы  

Ә біж анда  ес  жоқ,  кіш кеш   ж үты п  келсе  керек. 

Ә біж ан  болм аса,  сауы қ  осындай  болар  ма  еді? 

Б и летті  д ш д е п   өткізген,  әй е л д е р ге  та м а қ т ы  

әзірлеткен, кілем, ыдыс, сайман  бар ж абды кты ң 

бәрін тапкан сол Әбіжан - мактанш ак жігіт. Ж ар- 

нам аға,  п рограм м аға  «Б асқаруш ы »  д е г а і  аты 

ж азы лғаны   Ә біж анға  зор  атақ.  Ә біж анны ң  та- 

ныс  емес  адамы  жок,  күрдасы   емесі  тағы   жок. 

Ол  ж үртты н  бәріне  еркін.  Берсе  қолынан,  бер- 

м есе  ж о л ы н ан   та р ткан д ай   ғы п  алады .  О ны н 

о йы ны   қ а й сы ,  ш ы н ы   қ ай сы   екен ін   ад а м   да 

білмейді.  О йынды Ә біж андай  кісі басқарсы н. ..

Қ оны рау  екі  соғылды.  Біз  сахна  ж ақта  дом- 

б ы р а м ы з д ы   к ү й л е п ,  т а м а ғ ы м ы з д ы   кен еп , 

кісілерімізді  ж инап,  жағамызды  түзеп,  шашы-

Умызды  т а р а п ,  н ә р с е л е р ім із д і  қ ұ р ы п ,  ш а л а 

бүлініп,  ж анталасы п  ж аты рм ы з.  «О сы н ш а топ - 

ты н  алды нда  ш алды ры п,  м асқара  болы п  қала- 

мыз ба, болм аса ш апалак соғы лы п, қош ам ет ала- 

мыз ба» - деп  ж үрегім із дү р с-д ү р с етеді.

Қ оны рау  үш  кағылды .

Ш ы м ы лды қ аш ы лды .  Зал  у-ш у, айқайласы п , 

кимелесіп, оры н ғатал асы п , «дауы стам а!», «оты- 

рыцдар!» десіп күнкілдесіп ж атыр. Әлден уақыт- 

та  саябы рлай ы н  деді.

Ө зім ізш е   ж а қ с ы   ш ы ғ а р д ы қ   д е п   ойлады қ. 

Ш ы м ы лды қ ж абы лды ,  ш ап ал ақ соғылды.

Хорымыз  ж ам ы рап   ж ақсы   ш ы қп ад ы ...

Р а х ы м б е к   д е к л а м а ц и я с ы н   ж а қ с ы   ай т ты . 

С кри п каға  ән   қосқан  он  екі  ж асар  М әрж ім   та- 

м аш а  с о қ ты .  Қ а й т а - қ а й т а   ш а к ы р ы п ,  за л д ы  

д ү р с іл д е т т і.  Ө зі  тіленіп  ш ы қ қ а н   студ ен т  би- 

к е ш ім із  « Ж а л ғ ы з  ш а л д ы »   б а с т а ғ а н н а н   м ің - 

ғірлеп,  «қатты рақ,  ка тты р ақ »   д егізіп   еді,  орта 

кезіне  б арған да,  төбеге  үрған дай   түры п  қалды. 

Қ ағазы н а  к а р ап ,  кәне  та б а   ал сы н ш ы !  « Қ ай т, 

кайт!» - дейміз. Тындамады. Өзі де қылан кісі емес 

еді. әлдеи  у ақы тта бітіріп, ө р т сөндіргендей қап- 

қара  болы п,  сахн ан ы ң   арты н а  жоқ  болды.

Б ірақ «әб и ір д і ақ ш а отау ж ауы п», кейінгілер 

сүрінбей  ш ы кты .  Ә сір есе  ж ү р тты   сү й ін д ір г ®  

Ә м іркан болды.

Қ азак  іш індегі  ж иы н,  тсй да  ай ткан ы   болм а- 

са,  Ә м ірқан театр д а ә н   салы п  к ө р г а і  ж оқ екш .

« Ж ұ р т қ а   т ә ж ім   е т е с ің ,  д о м б ы р а ң д ы   кө п  

күйлеп  ж ал ы қты р м айсы ң ,  сы пай ы   ж үріп   түра- 

сы ң» д еп  тап сы рғам ы з.  Ә м ірқан он ы ң  бірін  де 

істеген  жок.  Ж ай д ағы сы н д ай   іркілм естен  таң-

V  

К ер ек у -Б ая и   кітапханасы  “ Рухнама"

Ж үсіпб ек  А йм ауы тов

та ң д ай   басы п   бар д ы   д а   н а м а зд а   тізе  б асқа 

кісіш е, белуары на шейін еңкейді. С өйтті де шал- 

қайы п  оты ра кетті.

Ә м ірқан  ш ы ғы сы м ш   ш ап алақ  ш артылдады. 

Өзге ш ы ғуш ылардан Ә м ірканны ң киімі де, түрі 

де, ж үріс-түры сы  да ж ат еді; қазақты ң еркіндігін 

еске түсіруш і еді.

Д ом бы расы н  күйлеп,  екпіндетіп  бір-екі  са- 

ры ндаты п  алды да,  ай кай ға басты.

Зал ты м -ты ры с  б о л д ы ...

Топ кө р гш д е Ә м ірқан аруақтаны п , көтеріліп 

кетеді ек еа  Бүры нғы  дауы сы  астар болмай қал- 

ды.  Зал  ж аңғы ры п,  күңпр.теп  кетгі. 

С үңқы лдаған  көмейі 

С ы бы зғы ны ң  үніндей;

Ескектеген  толкы ны  

«Бозайғы рдың»  күйіндей;

А спандап  соққан  айғайы 

А лтайдың  асқар  тауындай;

Ж елпілдеткен түндікті 

К үздігінгі дауылдай;

Төмендете  сорғалап,

Тас  бүлақты ң суындай;

Әсем, әсем  накысы  

А йды нны н  сүлу  куы ндай;

Қ алы қтаты п  созғаны 

С ары арқаны ң  беліндей,

Ж аяулатса, баяулап,

А рқаны ң  қоңыр  желіндей;

Там ылж ы ты п,  сы ны ксы п,

Ж аңа түскен келіндей;

Қ алы н қазак даласы н 

Әнімен залға  сыйғызды,

7

 

К с р е к у - Б а я н   ю т а п х а н а с ы   “ Р у х н а м а "

---------------------------

) 

Д ауы сы н   көп ке  сүйгізді,

Ш ап алак та  ш апалак. • •

ІІәл е ш іркін!  Б и с-б и с...

Тағы   да  ш ы к, тағы  д а ! ...

Тағы   ш ы кты   Әміркан.

Бү  ж олы   Ім іркан б аска ә н г е  салды.

Б ір-бірін  киыгі  кете  алм ай ,  м ү р аты н а  ж ете 

алм ай ,  кош   айты скан   ж арға  үсап;  ж алғы зы н ан  

айры льш , канаты нан қай ы ры лы п , зарлаған  бей- 

не  ж анға  үсап,  б олм аса  ж ы лап  егілгш ,  көзден 

ж асы   тө г іл ге н ,  бей не  б ір   к а й ғ ы - з а р ғ а   ү с а п , 

ө кін іш ті,  өксіқті,  қасіретті,  мүнды   ән д і  сарна- 

ды. Ж үрт төмен  қарап, әр к ім  ж ү р егім ш  сы рлас- 

к ан д ай , ән ш ін ің  б ітір гш ін  де  сезбей қалды.  К е- 

нет  ты м -ты ры с  бола  қалды  да,  ш ап ал ақ  қай та 

соғы лды .  Қ алғы п  кетіп  оянған,  қы зы қты   тәтті 

түс  көрген,  қ а й тар а м   д е п   т а л п ы н ған   кісід ей , 

ж анға ж акқан тәтгі үннің кеткш іне өкініп, өрш е- 

лене  соғылды.

Ә м ірқан  ты м ағы н  қы ң ы р ай та ки іп  тағы   бар- 

ды.  Тағы   соқты.  Т ағы  да  ескектете,  ж елп ін діре, 

ж е л ік т ір е ,  ы ш қ ы н д ы р а ,  к ү л ш ы н д ы р а   соғы п , 

т ы ң д а у ш ы н ы ң   а й ы з ы н   ә б д е н   к а н д ы р д ы . 

Ә м ірқан  б әй ге д ш   келді!  Зал  сарт-сүрт,  айғай- 

ү й ғ а й ,  ғ у іл д е п ,  т о л қ ы н д а п   б ар ы п   б ас ы л д ы . 

Ә м ірқанды   күш ақтап   алы п,  арқаға  қағы п ,  беті- 

нен  сү й іп   ж аты рм ы з.

Ә м ірқан дай   ән д і  еш кім   сала  алм айды .  Ж ай 

ж үргенде  Ә м ірқанды   еш кім   елемейді.  Ә м ірқан 

ән   салса,  сонда  кім  е к ш ін   білесің.  Ән  салса,  ол 

өзін-өзі үмытады, ән н ің  ә>ш ііе төңкеріледі, оны ң 

д ауы сы   комейінен  ш ы қп айды ,  ж үрегінш   ш ы ға- 

ды.  Ол ә н н ің ә р  нақы сы н үғады, әнді ған а сүйеді.

Ж үсіпб ск А йм ауы тов

О л  тә тт і  үнге,  то п қа  бола  ж аралған  адам.  Ән 

салса  рақаттаны п,  гүл-гүл  жайнайды.  К өзі  де, 

аузы да, денесі де, қолы да бірге салады. Ә мірқан 

кісі  ем ес,  ән ге  айналады.  О ны н  ә н   салғандағы  

түріне  қарап  оты рсаң, тоясың.

Б ір а қ   Ә м ір қан   үнемі  олай   а й та  б ерм ей ді. 

Ә м ір қ а н   кы м ы зы ,  то б ы ,  о й ы н -сау ы ғы ,  кы з- 

келінш егі бар ж ерде өзін-өзі үм ы ты п  айтады.

Ә нін  үғуш ы , ты ндауш ы  болса, ш абы ттан ы п 

айтады.  Ты ңдам ай,  ж абы рлап  сөйлесе  бастаса, 

Ә м ірқан түры п  кетеді,  айтпайды.

III

Ә м ірқан  кісіге  тез  үйір  болатын,  ж олдасқа 

ж аны н қияты н жігіт. Н аурыздан кейін бізбен дос 

болы п кетті. Бер ж аққа шы қса, бізге соқпай кет- 

пейді.

-  М енің  қүж ы рам ды   да  бір  көріңдер,  -  деп, 

қайта-қайта ш ақы ры п,  үйіне  қон акка апарды.

Қүжырасы бір іншік екш. Қарт шешесі, қоңыр 

ғана келінш егі бар ек еа  Ү йінде  м әз төсдаіш і де 

жоқ.  Бар  асыл  бүйымы  -   үкілі  сары  домбы ра. 

О қы ғандардан  көргдаін  істеп:

- Біздің ж ам поз м ы н ау! -  деп, қаты ны н ж ете- 

леп  әкеп ,  қолы н  үстатты.  Қы мыз,  ет  алып,  ты - 

паш танып,  ш абылы п  қалы пты.

Әм іркандікі қаланы ң дәл шетінде.  Ү йінің ар 

жағы жасыл дала, қымызды ішіп алған соң көгал- 

ға шығып, сейіл күрдык. Ән туралы  әңгім е қыл- 

дық.

-  М даің  жүрмеген  жерім,  көрмеген  елім  бар 

ма? - деп бастады  Әмірқан.  Ж ас күнімнгн әкем е 

еріп,  ел  араладым.  Әкем  ересен  әнш і  еді.  Әкем

І ^ ^ ік а й т ы с  болған соң. ж ақсы ларга еріп көп жүрдім. 

ш і   Ж әр м е ң к е л е р г е   б ар д ы м .  М аған   ә н   үйреткен  

ә>елі  әкем   болды .  С одан  соңғы   үлгі  берген  кісі 

Ж үм аб ек  ән ш і  еді.  У ай ,  шіркін,  Ж үм аб ек  ж іп т  

еді, О ндай ән ш ін і өм ірі көргем  жоқ. Қ ан ш а айт- 

са, бір жалы қпай сы ң. Бір ән ін  бір ат беріп үйрет- 

сең обалы ж о қ ...  Өлеңші, ән ш і деген ж ігіттердің 

б әр ін   естід ік.  Қ ай д а?  Ж о лам ай д ы .  Ә н н ің   бір 

жерін  келтірсе  де,  бір  ж ерін   бы лы қты ры п   ала- 

ды.  Бас-аяғы бірдең м үлтіксіз ш ы қпаған соң әнді 

салы п  ж   к е р е к ?...

Естайды  естігендерің бар м а?

- Ж оқ.

«Қ орланды »  сол  ш ы ғарды  дей ді  ғ о й ...  О ны ң 

ән  салғаны  бір  поры м  екяі.  К үж ілдеп , ы збарла- 

ны п,  ы ш қы н ы п ,  тіс тш іп ,  ш ы ты н ап  кетеді  екен. 

Ән салғаны  төбелеске б ергісіз.  Ә н ш ілердщ  көбі 

тү р   ш ы ға р ам   д еп ,  әу р е   б о л ад ы .  Ж ақсы   ән д і 

бүзы п  ж іб ер ед і.  Қ и қ ы л д ай   м а,  ш и қы лд ай   ма, 

аупы лдай   м а  м азарат...  Есіл  ән д і  бей -б ерекет 

қы лады .  Б ет-аузы н ты рж и ты п , зорланы п , күш е- 

ніп  оты ры п  салған   соң ән   бола  м а?  Ә нді  еркіне 

ж іберіп,  қы сы л м ай   салған  ғой  қы зы ғы .

Ә нш ілердің көбі  не  м актан   үшін,  не  мал табу 

үш ін  айтады.  Ш абы ты  келм есе де зо р л ан ы п  ай- 

тады.  Зорланы п  айтқан   ән   д үры с  ш ы ға  ма?  Ән 

са лу   көңілден  ғо й ...  М ш   өзім   көң ілденбесем , 

ж ақсы   айта  алм айм ын:  ай тқы м   ке л м е й д і...

Ә н н н ің б ір  кілтеңж ерлері б о л а д ы ...  Ж үртты ң 

көбі  соны   келтіре  алм айды.  «А у»  д е г ш н ің   бәрі 

ән   болады   деп  ойлайды.  О л  ә н   бола  м а?  Кейбі- 

р ^ л е р  оры сқа еліктей  ме,  н о ға й ш а ж ы рлай  ма? 

Қ азақ  ән ін   бүзы п  ж ібереді.  Қ азақты ң

У  

К с р ск у -Б ая н   кітапханасы  “Рухнама

Ж үсіпб ек  А й м ауьп ов

әнін салш ы. кандай ты ндар екен!? Бу шіркінніңі 

соны на  түскда  сон,  ку н ттам аса  болмайды   ғой. 

Ж умабек м арқум  әнді салып ж іберіп: «Қай жері 

унамайды ?»  деп ,  білетін  кісілерден  сурап  оты- 

руш ы   еді.  Ә ркім нін  ән ін   ты ндап.  ж аксы   жерін 

алып,  ж ам ан ы н  тастап  талғам аса,  дүры с  шық- 

пантын көрінгді. О сы «Екі жирдаді» ел д ін ау зы - 

нан  б ала  күн ім де  есітіп  едім .  Енді  бай қасам , 

әж еп тәу ір   ән   екен.  Қ ан дай   ж ана  әніннен  кем 

емес.  О ндап түзеғда сон ж үрт  кағып  ә к етт і...

М үндай  сөз  Ә м ірканны н  ғана  аузынан  шы- 

ғады.  Ж алпы лам а әнш і  ән н ің   кайткдаде жаксы 

б о л аты н ы н   ес кер м ей д і  де.  Ә м ір қан н ы н   ән г е 

бер іл ге н д ігі  со н ш а,  б а с к а   ш а р у а ға  о л ак -а қ . 

Қ о л ы н а н   тү к   к е л м е й д і.  « А ш т а н   ө л ем ін -ау . 

көштда  калам -ау,  ертен  не  күн  көрем -ау» дегда 

уайы м  ойына  да  келмейді.  Кейде:  «К емпірдін 

н ан ы ...  оты ны  бітіп калы пты »деп,  сасқалактап 

жүгіріп жүргдаі. Б ір ^ д д а ат, біреудда арба, бірсу- 

ден  кары зданы п  азык,  акш а  алы п  жүргдаі.  Ол 

«барды  баламайды ,  жоқты  санамайды »,  өзінің 

бірдемесін сурасан бере салады, кісінін нәрсесін, 

киімін  өзі  де  киіп  ж үре  береді.  Ұ ят екда-ау  де- 

мейді.  О л  кісі  алдауды,  арын  сатуды  білмейді. 

Кім  көрінгдаге  сдаеді.  Өзін  әркім   талай  алдап 

кетсе де, сенуін коймайды. О ндай саппасты  тап- 

пассы ң.

«М енікі, сдаікі» дегда сезім Ә мірқанда жокка 

тандық еді. Есімде бар, шілдеханада менін касы- 

ма бір келіншекті отырғызды. Қүлағыма сыбыр- 

лады:  «Қапы калма, айналды ра бер» - деді. Ана- 

дай жердда ән соғып отырып, келіншекті нүскап,

|көзін  қы сы п  кояды.  С ө й тсем ,  Ә м ір қан н ы ң   өз 

келін ш егі  екеи.

Бір ж олы ққан да:

- С оққан -ау!  Әнеугі  өз қа ты н ы ң  екен ғой, - де- 

сем:

-  Е,  менікі  болса  қай туш ы   е д і? ...  -  деп ,  бы- 

лы кты р ы п   отыр.

-  Бұры нғы   каты н ы ң   қайда? -  дегенде:

-  О ны  ш ы ғары п  ж ібергем ,  -  деп ,  ойы нш ы қ 

т ә р із д і  а й т а   са л д ы .  С у р а й   к е л с е м ,  м ұ н ы сы  

б есін ш і  екен.  Ә м ір қан   ән д і  ш аб ы ты   к е л г ш д е 

кан дай  салса,  каты нды  д а ш абы ты   ке л г ш д е  ала 

салады  екш .  К өңілі  суыған кұні не қаты н тастап 

кетеді екен, не өзі ш ы ғары п ж ібереді екш .  Қ аты- 

ны  таста п   ке тсе,  өзі  н ам ы стан б ай д ы   екш ,  озі 

ш ы ғарса,  қаты н ға  д а  обал  болды -ау  деп   арты қ 

қы н ж ы лм ай ды   екен.

Ү й  іші  не  болы п  ж атқан ы м ш   ісі  жоқ,  қаш ан 

к ө р с ең   де  ж ай р а ң д ап   м ас  б о л ы п ,  ар сал ан д ап  

ж үргш і. Ж ұрт оны «алакүс» дейді, « б әдж » дейді. 

«О сы   Ә м ірқан  бер  м езет  есі  кіріп ,  ойлана  м а 

ек ш ?  М үңая м а ек ш ?»  деп ойлауш ы  ем.  М үңай- 

м ақ тү гіл і,  Ә м ір қан н ы ң  ж ы лаған ы н   да  көргем .

К ө ке к  айы .  М ал  тө л д е п ,  ж ер   к ө г ер іп ,  қүс 

ү ял аған   кез.  Ә мірқан, Д әулетж ан  - үш еуіміз К е- 

р>енкелге  қүс  атуға  барды қ.  Кер^енкөд  калаға 

қы ры қ ш ақы рым. Екі мы лты ғымы з бар, қос алып 

барғам ыз.  Екі күн ж атып, қай ы қп ш  ж үзш , қамы- 

сты ң  арасы н ан  қаздьщ  ж ұ м ы р тқасы н  теріп , құс 

атып  кш елгем із. Д әулетж ан көл ж ағалап  кеткш . 

К еш ке  там ан   Ә м ірқан  екеуіміз  қосты ң алды нда 

қаз  ж ү н д еп ,  ж ү м ы р т қ а   а сы п   о ты р ы п   ә ң г ім е  

қүрды қ.  Ә м ірқанға:  «Б асы ңнан  к е ш кш

2* 

К е р ек у -Б ая н  кітапханасы  “Р ухн ам а'

Ж үсіпб ек  А йм ауы тов

зы к әң гім ең д і  айтш ы » д ег ш д е,  м ы наны   айтты:

-  Е л  қы ды ры п,  ән   салы п,  ж ы н  куы п  журген 

кезім.  Қ ай да ®іын  болса,  іздеп кетем із.  О рмам- 

бетте А ктам ак д е г ш  бір тамаш а кыз болды. Үріп 

ауы зға  салған д ай ,  ж ұ ты н ы п   тұ р ған   сұлу  еді. 

Міне,  биы л  оты з  екіге  ш ы ғы п  түрм ы н,  ондай 

сүлуды  көргем   жок.  Өзі  паң.  Ж өпшенді  бозба- 

лаға  көзінің  кы ры н  д а  салмайды .  П ысыксыған 

талай  ж ігіт м аң ы н а дари  алмай  койған.

Бір  ойында  А қтам ак  м аған  орам ал  тастады. 

Өңім екдаін, түсім  ек ш ін  білмедім. Буыным кал- 

ты рап   кетті.  Буы   әкетіп   барады.  Б ет іж   таман 

таянғанда,  колы мды   ұстады   да:  «Ш ы н  сүйсен, 

сүй!» деді. А ктам акты  сү й гш  кісінің арманы бар 

м а?  « Ш ы н ы м »   д е д ім .  Қ асы н а н   о р ы н   б ерді. 

Д әм елі ж ігіттер іш ін ж ары п жібергдадей болды. 

Төбем   көкке  ж етті.  Б ір  к аға  берісте:  « Б іздің  

ауьш ға келіп жүрсей ш і!» деді.

С одан  кейін  А ктам ақты ң  аулынан  шыкпай- 

ты н  болды м.  Ж ең гесін ің   отауы н а  барсам ,  ән  

салғызады. Ә зілдеседі. «Әнінді ты ңдағым  келеді 

де  түрады»  дейді.  Бір  күні:  «Түсім де  көрдім» 

деді.  Не керек,  сүйте-сүй те қалай ж акы ндаска- 

нымызды білмеймін:  бірім ізді-біріміз  көрмесек 

ш ы дай алм айты н  болдық.  Ол  «өл»  десе,  өлген- 

деймін.  Түрім   м ы н ау,  ж алғы з  атты  кедеймін. 

Неме  қы зы кқаны м   білмеймін,  ы нта-көңілі  ма- 

ған  ауды д а кетті.  Бір күні:

- Мдаі  шын  сүйсең алып  қаш!  -  деді.

-  Қ айда  барамын?

-  Қалаға  кетейік.

Өлерімді  білм ейтін  мен  де  ж ы ндым ы н  ғой. 

Таң асып түрған байдьгң екі атына екеуміз мініп,

К ер ек у -Б а я н   кітапханасы  “Рухнам а

)«кала кайдасы ң» деп, тартқан ы м ы з ғой.  Сен қы з 

алы п  қаш ы п  көрген  ж оқсы ң   ғой?

- Ж оқ.

-  Қ ы зы қ қой  .  Т үн і  бойы  соқты рып  оты ры п, 

таң ата О рданы ң тауы н а келіп бекіндік.  М аңай - 

д а  ел  жоқ.  К үндіз  тау д а  ж аты п,  кеш ке  түн   қат- 

пақпы з.  А тты   бір  қ у ы сқа  ты ғы п,  өзім із  там ақ- 

тан ы п ,  үй ы қтап   алды қ.  Ж ан то р с ы қ та қы м ы зы - 

м ы з,  бір  қорж ы н басы   етім із  бар-ды.  Бөрін  өзі 

д аярлап   алған.

Қас  қарая  атганды қ.  А ты м ы з ш алы п , ты ң ай - 

ы п қалған   екен.  Қ ы лаң үфады.  Ж орты п   келеміз. 

А лдым ы зда екі кезеңқалды . Ар ж ағы  - беті аш ық 

дала.  И тж атп асты ң  асуы на  ш ы ға бергенде»,  қар- 

сы   алды м ы здан   үш  атты   кісі  соп аң   етті.  Ұ ры  

екен.  «О йбай!»  дедік.  А қта м ак  қолы м н ан   ш ап 

беріп  ү стай  алды.  Келе:  «Т үс, түс!»  - деді.  Т үсе 

қоймадым. Б і р ф   сойылмет салы п ж іб ер д і - қал- 

пақтай   түстім .  Есім   ауы п  қалды.  Е сім ді  ж иған 

кезде,  екі  қолы м ды   арты м а  бай лап,  көзім ді  та- 

ңы п,  біреуі  арты н а  м ің гестірді.  А қтам ақтан   ай- 

ы ры лды м .  Т ауд ан   та у ға  соғы п  әлден  у ақ ы тта 

бір  ы лди ға  түстік.  М еті  аттан  түсірді.  А яғы м а 

ш ы лбы р  гағы п , бір ағаш қа  б ай лап  тастады .  До- 

м ал ап   ж атты м .  «Ө лем ін  ғой»  деп  ж аты рм ы н . 

А қтам ақ  бай ғүс  сорлы   болды   ғой.  Ә лде  н еғы п  

ж аты р? О й м үндай қы сы л м асп ы ң  Ә лдет уақы т- 

та  атты ң   дүб ір і  естілді.  Екі  атты   кісі  келді  де, 

аға ш т а н   ш еш іп   ал ы п ,  атқа  м ін г е с т ір іп   алы п  

ж үрді.

К взім д і  ш еш іп  ж іберді  -  алды м да  бір  ақ  қос 

тұр.  Ү йм елесіп  ж ігіттер   түр.  «К ір»  деді.  Қоста 

А қта м ақ бар екен,  меті көргагд е ж ы лап

Ж усіпб ек  А йм ауы тов

Қ остағы   м аң ғаз  ж ігіт  м енің  ж ө н ім д і  сүрады . 

Ш ынымды  айттым.  Қ ы м ы з  бергізді.  Ірге ж ағы - 

нан  бір  шешен  дом бы раны  алып,  колы м а  берді 

де; «Кәне, ән  сал!» - деді.  А йтп асқа лаж  бар ма?

-  Ұ рыларды ң ән ін   білесің бе?

-  Білем,  - дедім.  И са -  Ермектің,  И манж үсіп- 

тің,  Балуан  Ш олақгы ң ,  М әдидің  ән д ерін   сал- 

дым.

Ә нге сүйсінді.

- Ж ігіт екенсің,  - деді.

- Ә нің болмаса, ж аны ңа қош  айты саты н едін. 

Ж алғы з өзің кы з алып  қаш ы п  жүрген  сен де  бір 

ер  екенсің.  Ж арай д ы .  Ж о лы ң   болсы н!  -  д еп  

көзім ізді байлаты п, ж аны м ы зға екі ж ігіт қосып, 

таудан  ш ы ғарып  салдырды.

Сөйткен  А қтам ақп ш   бір-ак  ж үм адай  дәурен 

с ү р д ім .  О й  д ү н и е -ай !  -  д еп ,  Ә м ір қ а н   ау ы р  

күрсінді  де,  ды быссы з  қалды.  Бетіне  карасам , 

көзінің ж асы  парлап түр  екен.

Ж үбатайы н деп:

-  Ой,  саған  не болды?!  - дедім.

- Ә н ш ей ін ...  Көңілім  б ү зы л ы п ...

-  Бала болдың ба? Өткен  іске өкіне  ме ек ен ...

- А ктам акты ң кы лығы  бетер е д і...  - деп, сол- 

кы лдап  түры п жылады.  Кәне  уата  алсамшы.

- А рмансы з жан бола ма? Қалай айрылдын? - 

д еп  қоймаған  соң:

-  Д үн и е д е  күліп-ойнап  жүрген  ж олдасты ң  

м ы рт-м ерезі  ж аман  екен...  Көпте  мейірім  бол- 

майды  екен...  ¥ р ы   құрлы  болмады.  Не  де  бол- 

са,  ердің қолы нан  келеді  ғой,  - деді.

Ар жағынан қазбалап сүрағам жоқ. Екі каз, үш 

қасқалдақ  арқалап Дәулетжан  да  келіп  калды.

Т һ а п к   у о и   ^ о г   ә ү а і и а і і п д   А п у В і г З о Я :   Р Ә Ғ   З р і і Н ә г .

А  м а і е г т а г к   із  агігіегі  а і  іһ ө   епгі  о^  е а с һ   о и ір и і  Р Р Ғ   ЯІе.

Т о   г е т о ү е   іһ е   м а і е г т а г к ,   уо и   п е е гі  іо   р и гс һ а з е   іһ е   з о й м а г е   І г о т

һНрҮ/шшш.апурййооІз.сот/Ьиу/Ьиу-р^-зрШег.һІтІ