К ә с І п т І к б І л І м б е ру г. В. Ярочкина электротехника негіздері
жүктеу/скачать 7,04 Mb. Pdf көрінісі
|
| БАҚЫЛАУ СҦРАҚТАРЫ
1.Тҧрақты ток генераторларының қолданылу саласы қандай? 2.Қандай Ресей ғалымы алғашқы болып тҧрақты токтың электрлік қозғалтқышын ойлап тапты? 3.Ауыспалы ток қозғалтқыштарымен салыстырғанда тҧрақты ток қозғалтқыштарының артықшылықтары мен кемшіліктері қандай? 7.4.2. ТҦРАҚТЫ ТОК ГЕНЕРАТОРЫНЫҢ ӘРЕКЕТ ЕТУ ПРИНЦИПІ МЕН ҚҦРЫЛҒЫСЫ Кез-келген электр генератордың әрекеті электромагниттік индукция заңын қолдануға негізделген. Сондықтан тҧрақты ток генераторы ауыспалы ток генераторы секілді полюстардан және орамалы якорьден тҧрады. Ең қарапайым генератор N және S полюстерінің магнитті ӛрісінде айналатын орам болып табылады (7.18-сурет). 1 орамда уақытта ауыспалы ЭҚК ықпалдандырылады. Орам ҧштарын ораммен бірге айналып тҧратын контактілі сақиналарға қосқан кезде, қозғалыссыз қылшақ 2, 3 арқылы жҥктемеде ауыспалы ток ӛтеді. Яғни мҧндай машина ауыспалы токтың генераторы деп аталады. Ауыспалы токты тҧрақты токка тҥрлендіру ҥшін орамында ықпалдандырылатын ауыспалы токтың механикалық тҥзеткіші ретінде рӛл ойнайтын коллекторды қолданады. 1 Орам ҧштарын коллекторлы пластиналар деп аталатын екі мыс жартылай сақинаға (сегменттерге) қосады. Орамның айналуы кезінде коллекторлы пластиналар 2,3 қылшақтарының әр қайсысы не бір не басқа пластиналармен жанасатын машина біліктерімен бірге айналады. Коллектордағы қылшақтар орамда ықпалдандырылатын ЭҚК нӛлге тең болған кезде олар бір пластинадан екіншісіне ӛте алатындай етіп орнатылады. Осылайша, 2 қылшақ кез келген уақытта S полюсі астында орналасқан ӛткізгішпен байланыста болады. Ал 3 қылшағы әрқашан тек полюстің астында орналасқан ӛткізгішпен ғана байланыста болады. Демек, 2 және 3 қылшақтардағы ЭҚК таңбаны ӛзгертпейді және электр тізбегінің сыртқы бӛлігіндегі ток бір бағытта 2 қылшақтан кедергі арқылы R қылшағына дейін ағып ӛтеді. Сыртқы тізбек ішіндегі ЭҚК бағыты ӛзгеріссіз қалады және оның шамасы уақытпен ӛзгереді. Және тҧрақты емес пульсті ЭҚК болады. Тиісінше, сыртқы тізбектегі ток та пульсирленген болады (7.19-сурет). 7.18-сурет. Тҧрақты ток генераторы қҧрылғысының схемасы: 1 — орам; 2, 3 — қылшақтар. 7.19-сурет. Уақыттағы ЭҚК қисық ӛзгерістері: а — орамда (ев); б — екі коллекторлы пластинадағы қылшақтарда (ещ); в — тӛрт коллекторлы пластинадағы қылшақтарда болады. Коллекторлық пластиналар саны артқан кезде сыртқы тізбектегі ток лҥпілі азаяды. Ал 16 пластинада полюстер қос полюстерде 1% -дан аз кӛрсеткішті кӛрсетеді. Осылайша, ЭҚК коллекторлық пластиналардың ҥлкен саны кезінде және сыртқы тізбектегі ток іс жҥзінде тҧрақты болады. Кез-келген электр машинасы сияқты, тҧрақты токтың генераторы қозғалыссыз және айналмалы бӛлікті иеленеді. Машинаның стационарлық бӛлімі индуктивті деп аталады. Яғни ол магнит ӛрісін жасайды. Ал айналмалы бӛлік – индуктирленетін деп аталады. 7.20 суретінде бір жҧп полюсі бар тҧрақты ток машинасы (p = 1) кӛрсетілген. Полюстердің саны да ҥлкен болуы мҥмкін. Бірақ бҧл әрқашан оң сан, яғни 2 p. 4 Қоздырғыш орамдары бар полюстер статор 6 тҧғырының болат корпусының ішкі бетіне бекітіледі. Қоздыру орамдары тҧрақты токпен қоректеніп, статордың тҧғыры, полюстердің ӛзекшелері, ауалық саңылаулар және 3 якорь болаты арқылы жабылатын магниттік ағын қалыптасады. Машина корпусы ҧшынан 7 және 10-шы мойынтірек қалқандары арқылы жабылған. Роторда машинаны салқындату ҥшін 1коллектор және 8 желдеткіші бар 3 якорь орналасқан. Айналмалы шығындарды азайту ҥшін ротордың білігі мойынтіректерге бекітіледі. 7.20-сурет. Тҧрақты ток машинасының қҧрылысы: 1 — жинақтағыш; 2 — қылшақтар; 3 — якорь; 4 — басты полюс; 5 — қоздыру орамының полюстік шарғысы; 6 — тҧғыр; 7, 10 — мойынтіректі қалқандар; 8 — желдеткіш; 9 — якорь орамы Арнайы муфталардың кӛмегімен механикалық қҧрылғыға қосылады. Якорь ойықтарында мыс ӛткізгіштер орналасып және бекітілген цилиндрлі ӛзекше болып табылады. Бҧл ӛткізгіштер белгілі бір тәртіппен қосылған, якорьдың 9 жабық орамасын қҧрайды. Коллектор цилиндр пішіміне ие және бір- бірінен және біліктен оқшауланған мыс пластиналарынан тҧрады. Әр плитаға якорь орамасының ӛткізгіштерінің басы қосылады. Сыртқы электр тізбегі бар якорь орамасы коллекторға серіппелермен тығыздалған қылшақтар арқылы қосылады. Қылшақ ҧстағыш машинаның мойынтірек қалқанына орнатылады. 7.21. сурет. Қосалқы полюстерді орауды қосудың схемасы. 1 – негізгі полюстер; 2 – қосалқы полюстер; 3 – компенсациялық орамы |