К іта п та н у негіздері: о ку құралы. А лм аты, «Са нат», 1 9 9 1 7 6 бет

ез  к ѳ к е й ін д е гіс ін   а й тсы н ,  тү б ін д е   б өр і  ж и ы л ы п   к е л іп  
х а л ы қ   о й -п ік ір ін   к ү р а й д ы ,  соны ң  н ә ти ж е с ін д е   е р ік т і 
баспасөз х а л ы қ р у х ы н ы ң  айнасы на айналады.  М үнд ай  ай- 
наны ң  арқасы нда  х а л ы к  ө зін   ө зі  таниды .  А л   ө зін -ө зі  та ­
н ы п  б іл у — д а на л ы қ.  Өз  ж е т іс т ік ,  к е м ш іл ігің д і б іл іп   қа н а  
ел боласың деген сөз.
Е р ік т і  баспасөздің  ж ө н е   б ір   а р ты қш ы л ы ғы   —  ж е ке  
адамды  м ем лекетпен,  тү та с   өлеммен  байланы сты рады , 
дейді  М аркс.  Б ұ л   да  ж а н ы   бар  сөз.  Ө зінм ен  өзің   болсаң, 
п ік ір ің д і елге е с т ір тіп  а ш ы к  айта алмасаң, 
一
 н а ғы з  м ола- 
сы ндай  б ақсы ны ң   ж а л ғы з  қал д ы м га  үш ы р а уы ң   ға ж а п  
емес.  Сонымен  б ір ге   ел  м ұ ң -м ұ қта ж ы н   е р к ін   б іл д ір у ге  
п ұр са т берген м е м л е ке ттің  айтам  деген сөзі ү ш ін  өр ү й д ің  
құ л а ғы  т у р ік , ж ү р е г і а ш ы қ.
Е р ік т і баспасөз,  М а р кс то пш ы лауы нд а, ен  бай л ы қ,  р у ­
хани  казы на.  Ш ы н д ы қ  дүниеден бусаны п ка й н а п  ш ы қ к а н  
е р ік т і  сөз  —  и г іл ік .  Ол  ка й та   айналы п  қо ға м   ко й н а у ы н а  
е н іп , пөрм енді, ө з ге р ту ш і к ү ш к е  айналм ақ.
Қ ы сқасы ,  не  ексең 
一
  соны   орасың  дегендей,  ө м ір д ің  
ө зе кті мөселелерін  қо зға й ты н   е р ік т і баспасөз  р уха н и   кө л - 
кө с ір   б а й л ы ққа   ай нал ы п,  ел  ж ағд айы на,  түр м ы сы на   и г і 
өсерін тигізе ді.  Ондай и г іл ік т і те к жерден, судан кө те р іл ге н  
буд ы ң  а й нал ы п   с о гы п ,  ж е р   бетіне  н ү р   боп  ж а у а т ы н  
ж аңбы рм ен ғана салы сты ра аласың.
А м а л   н е ш ік,  М а р кс тің   б үл   кдғидасы н  оны ң   іс ін   ал га 
апаруш ы лар  елеусіз  қа л д ы р д ы .  Е ң  д ө й е кті  м а р кс ш іл   са­
налаты н В.  И .  Л е н и н  ө з ін ің  «П а рти ял ы к үй ы м  ж э н е  п а р т­
и я л ы к  ѳдебиет»  (1 9 0 5 )  д е й тін   а та қты   м акдласы нда  сөз 
ж а н е   баспасөз  бостанд ы ғы н  м үлде  өзгеш е  д өріптед і.  О ны  
п а р т и я л ы қ ,  т а п т ы қ   п р и н ц и п   те зін е   салды .  Л е н и н н ің  
п ік ір ін ш е ,  баспасөз  б останд ы гы   идеясы н  ж ү з е ге   а сы р у 
ү ш ін   баспа  оры ндары ,  газе т,  ж у р н а л ,  одебиет  ка п и та л - 
ды ң  а қш а   қа п ш ы ғы н а   та уе л д і  болмауы   ке р е к.  П р о л е та ­
р и а т д иктатурасы   ж а гд а й ы нд а   е зуш і  б у р ж у а зи я л ы к  та п- 
т ы ң ,  б а ска   да  к а н а у ш ы л а р д ы ң   к ө з і  ж о ға л т ы л а д ы . 
Б аспасөз  б о ста нд ы гы   д е ген  ұ гы м н ы ң   м ө н іс і  ө зге р е д і. 
Қалайш а?
В .  И .  Л е н и н н ің   т ү с ін ігін д е ,  баспасөз  ш ы найы   бостан- 
д ы ққа  
п а р ти я л ы қ 
б а сш ы л ы қ, 
бақы л ауға  алы нғанда 
га н а   қ о л   ж е т к із е д і.  С ебебі  К о м м у н и с т ік   п а р т и я н ы ң  
е ң б е кш іл е р   м ү д д е с ін е н   ө зге   м үд д е сі  ж о қ .  Ә р к ім   не 
сөйлейм ін,  не  ж а за м ы н   десе  е р ік т і.  Б ір а қ   п а р ти я га  
к ір д ің   е ке н ,  с о н ы ң   д е г е н ін   іс т е у ің   к е р е к .  П а р т и я  
м ү ш е л е р ін ің   а н ти п а р ти я л ы қ  кө зқа р а с  д ө р іп те уін е   ж о л
1 4 1

»
ж о қ .  Сонда  баспасоз  бостанды гы   қа л а й ш а   кам та м а сы з
етілм ек?
Л ени н  « П а р ти я л ы қ  үй ы м   ж өне  п а р ти я л ы к  өдебиет» 
еңбегін  1905  ж ы л ы   ж а зд ы .  Б ұл   кезде  а ш ы қ   баспасөзбен 
ка та р ,  ц е н зур а   б а қы л а у ы н а н   а за т  ж а с ы р ы н   баспасөз 
ш ы ғы п   тұр д ы .  Л е н и н   соңғы сы н  е р ік т і баспасөз  ү л г іс і деп 
санады.  Н а ғы з азат өдебиеті ко м м у н и с тік баспасөзден бас­
талады.  Н е ге   десеніз,  ол  а т  төбеліндей  ш ы н ж ы р   балақ, 
ш үбар  тө ске  емес,  м иллиондаған  б ұқа р а ға   кы зм е т  етеді. 
Р ево л ю циял ы қ  о й -п ік ір д ің   соңғы   сөзін  со ц и а л и с тік  пр о- 
летариатты ң  ж а н д ы   тө ж ір и б е сім ен  ұ р ы қта н д ы р ы п   о ты ­
рады.
С оңғы   ж е т п іс   ж ы л   бойы   К о м м у н и с т ік   п а р т и я   өз 
көсе м інің  нұсқа ул а р ьш  м ү л тікс із б а сш ы лы қка ал ы п кел д і. 
Л енин газет, ж у р н а л  т.б .  партия үй ы м д ар ы ны ң  орган ы на  
айналуы   ке р е к  десе,  бул   талап  асыра  оры ндалды .  Т е к 
п а р ти я л ы к  баспасөз  ғана  емес,  б ү к іл   б ү ка р а л ы қ  а ппара т 
қүралд ары ,  к іт а п  
一
  барш асы   п а р ти я л ы к  кд та ң   басш ы ­
л ы к,  бақы лауда  болды .  Баспалар,  ка га з,  д ү ке н ,  кіта п х а н а  
атаулы  кдрам ары на алы нд ы . Ж азу-сы зум ен айналы саты н 
калам герлер,  ѳдебиетш ілер  партияга  ѳ т у і  т и іс   десе,  т е к  
бүлар  гана  емес,  сур е тш іл е р ,  сазгерлер,  ки н о ш ы л а р
, 一 
ѳнер  и е л е р ін ің   б ө р -б ө р і  К о м м у н и с т ік   п а р ти я га   м үш е  
болуға  ты р ы сты ,  м ү ш е л ік ке   алы нбағандары   да  п а р ти я- 
ны ң дегенінен с ы р тқа р ы  ш ы қкд н  ж о қ .
С өйтіп к ү л л і идеология кұралдары  социализм  орнатуға 
ж үм ы л д ы р ы л д ы .  Ә д іл е ті  ке р е к,  Кеңес  О д агы ны ң  э ко н о ­
микасы  мен м өдениетін өрге бастыруда  б ұ қа р а л ы қ а қпа р а т 
кұр а л д ар ы ны ң   ең б е гі  а й р ы кш а .  А л   баспасөз  бостанды гы  
іс   ж ү зін д е   қа м там а сы з  е тіл д і  ме? Б ұл   ж а й ы н д а ғы   Л ени н 
болжамы  расталды   ма? Л енин п а тш а лы қ Ресей тұсы нд ағы  
баспасөз ахуал ы на  то қта л а   ке л іп :
« П рокл ятая пора эзоповских речей, л и те р а тур н о го  х о ­
лопства,  рабьего  я зы ка ,  идейного  крепостничества!  П р о ­
летариат  п о л о ж и л   ко н е ц   этой  гнусности,  о т  ко то р о й   за­
дыхалось  все  ж и в о е   и  свежее  на  «Руси»  (ПСС.  Т .  12.стр. 
100) 
一
 деп ж а зд ы .
Р есейдегі  баспасөздің  б ір   елі  аузы на  е к і  е л і  к а к п а қ  
қо й ы л ға н ы   рас.  Б ір а қ   сол  кесапа т  п а тш а н ы ң   т а қт а н  
түсуім е н  ти ы л д ы  ма?
С ұра кты ң  ж а уа б ы н  ө м ір д ің  өзі кдйтарды .  1917 ж ы л гы  
А қп а н   мен  Қ а за н   тө ң ке р іс те р і  арал ы ғы нд ағы   б останд ы к 
ауасы н  е н д і  ж ү т а м   д еген  баспасөз  К е ң е с тің   а л га ш к ы  
к е з ін е н -а қ   т ү н ш ы га   бастады .  С ам одерж авие  түсы н д а
1 4 2

к о м м у н и с т ік   идеология  к у ғы н ға   үш ы ра са,  енді  б у р ж у а ­
зи я л ы к  идеология  д е й тін ге   ы м ы р асы з  күр е с  ж а р и я л а н ­
ды .  П а р т и я л ы қ  п р и н ц и п   к ү л л і  о й л а у,  сезіну  ж ү й е с ін ін  
қа зы ғы н а , бұл ж ы м ас п р и н ц и п ін е  айналды .
Ж ұ м ы с ш ы   табы ны ң  м үр а ты   —  тапсы з  со ц и а л и стік 
қо ға м   орн ату.  О ған б ур ж уа зи я , ка н а у ш ы  таптар е ш қаш ан 
кө н б е к  емес.  Социализм  ж е м іс ін   кам там асы з  е ту  ү ш ін  
қ а н а у ш ы   та п ты ң   ж ө н е   о н ы ң   и д е о л о ги я с ы н ы ң   к ө з ін  
ж о ға л т у  ке р е к.  О сыны  саналы   түр д е   т ү с ін у   пары з.  С оны 
санаңа  с ің ір с е ң ,  п а р ти я л ы к  п р и н ц и п п е н   то л ы қ  қ а р у - 
л а н ға н ы ң .
П а р ти я л ы к,  ко м м у н и с тік  п р и н ц и п   ж а л п ы х а л ы қты к, 
ұ л т гы қ  м үддеге өбден сай. Д ем ек, х а л ы қты қ, ұ л т гы қ  п р и н ­
ц и п   ж ү м ы с ш ы   табы ны ң  т ү п к і  м ақса ты н а  —  с о ц и а л и с іік 
қо га м   о р н а ту  м ақсаты на  қы зм е т  е т у і  ти іс .  П ролетариат 
пен б ур ж уа зи я н ы ң  арасы ндагы  кү р е с  а н та го н и с тік си пат­
та,  е ш қа ш а н   б ір -б ір ім е н   б ітіс п е й д і.  О ларды ң  идеология- 
лары   да еш қа ш а н б іа ім ге ке л м е к емес.
И д е о л о ги я   мен  кы л м ы стьщ   арасы нда  кандай  байла­
ны с  б ол уы   м ү м кін ?   Т еория  кы л м ы с қа   апарды   ма，ѳлде 
о ны   а қ т а у   ү ш ін   жасалды   ма,  —  м иллионд аған  ж а зы қс ы з 
адамдардьщ  қ у ғы н -с ү р гін ге  ү ш ы р а у ы   тр агед ия л ы қ ф акт. 
Б ір   Қ а за қста н н ы ң   өзінде  «ха л ы қ ж а ул а р ы »   деген ж а л ға н  
а й ы пп е н  А байдан  к е й ін г і  ел  зи я л ы л а р ы   түге л ге   д е р л ік 
с та л и н д ік зынданда ш е й іт болды.  О ларды ң ш ы ғарм алары , 
т іп т і  ф ол ькл ор  туы нд ы лары на  д е й ін   көзден  тасаланы п, 
т ө р ік  е тіл д і.
К о м м у н и с т ік   ид еол огияны ң  т а п т ы қ   п р и н ц и п і  а қы р  
а я ғы нд а   ке з  ке л ге н  ж а ң а   ойдан  секем   а л уға   өкеп  со қты . 
Куд а л анб аған  дүние қалм ады .  Ш а ш   ал  десе бас а л у өдет- 
к е   а й н а л д ы .  Т іп т і  к о м м у н и з м г е   ж а қ ,  с о ц и а л и с т ік  
м ұ р а т та р ға   ж а н -тө н ім е н   б е р іл ге н   авторл ард ы ң  м а қа - 
л ал ары на  к ү д ікт е н е   ка р а у ,  ста нд ар ттан,  қа л ы пта н   сөл 
ш ы ғы п   к е т к е н   нөрсеге  ш ү й л ігу ,  ж о қ   ж ерден  ж а у л ы к  
ізд е у,  ең  бастысы  —  елде  үре й   т у ғы з у ,  ж ұ р тш ы л ы қты  
ж ұ м ы л ға н   ж ұ д ы р ы қт а   ұ с та у ,  с а й ы п   ке л ге н д е ,  б ү к іл  
к о м м у н и с т ік   и д е о л о ги я н ы   д о гм а ға ,  қа ты п -с е м ге н   ө л і 
қа ғи д а л а р   м оласы на  а й н а л д ы р д ы .  Сөз  ж ө не   баспасөз 
бо ста нд ы гы н  ноқталауд а н  б о л ьш е ви кте р   пайда  та п қа н  
ж о к , ойсы раган зиян ш е к т і, та р и х қа р гы сы н а  ұш ы ра ды .
А й ты л ға н га   мысал  ш аш   ете кте н.  О ны ң  бөрін  к е л т ір у  
б ұ л   к у р с т ы ң   м ін д е тін е   к ір м е й д і.  Д е ге н м е н ,  баспасөз 
бостанды гы   кеңес  д өуірінд е  қа л а й   тү н ш ы қты р ы л ға н ы н  
кө р с е ту ,  б о л ь ш е в и ктік  сти л ьд ің   к ін ө м ш ы л ,  озбы р,  е к і
1 4 3

ж ү з д і сипаты н,  айлалы   а я р л ы ғы н   өш керелеу ү ш ін   со ңгы  
ж ы л д а р ы   ал ы нған  а ты ш ул ы   б ір   қа ул ы га   тоқтал а  ке тке н  
ж ө н .  М әселен,  Қ а за қста н   К о м п а р ти я сы   О р талы қ  К о м и - 
т е т ін ің   1 9 7 6   ж ы л ғ ы   17   м а у с ы м д а   к а б ы л д а га н   «О. 
С ү л е й м е н о в ты ң   « А з  и   Я»  к іт а б ы   тур а л ы »   к а у л ы с ы  
ж о га р ы д а  ай ты л ға нға   то л ы к дѳлел.
Кеңес  салты нда  п а р ти я л ы к  ка у л ы   өзінш е  б ір   ү к ім г е  
ү қ с а й т ы н .  Т іп т і  ү к ім н е н   де  к ұ з ы р л ы   д е се к,  а р т ы қ  
а й тқа н д ы қ  болмайды.  К еңес  О дағы   К о н сти туц и ясы   бой­
ы н ш а ,  К о м м у н и с т ік   п а р ти я  
一
  қо ға м н ы ң   басш ы   ж ө н е  
б а ғы т та у ш ы   к ү ш і  болды   да,  іс   ж ү з ін д е ,  т ө р т   б и л ік  
д е й тін н ің  тө р те у ін ің  де ііз г ін ін  б ір  ө зі ұстады.  Заң ш ы ға р у  
соны ң   ко л ы на н  ө т гі.  Ө кім е т  б и л ігін   атқарды .  Ж а за л а й- 
ты н д а р ы н  ж азалады .  Б аспасөзді  ө з ін ің   ко л қа н а ты   е тті. 
М үн д а й   к ү ш т ің   ауы зш а  а й тқа н   ж а й   т іл е гін ің   ө з і  өскери 
б ү й р ы қта н   а на гүр л ы м   ө т ім д і  болса,  ка ул ы сы ны ң   ш ам а­
сы   тіп те н   зор.  Қ а у л ы   салар  са л м ақ  оны   каб ы л д айты н 
п а р ти я   о р га н ы   саты лап  ж о ға р ы л а га н   сайы н  а уы р л а й  
тү с е тін .
О лж ас  С үлейм еновты ң  «А з  и   Я»  кіта б ы н   р есп уб л и ка - 
да  та л қы л а м а с  б ү р ы н   М ө с ке у   ж ы л д а н   аса  ш у л а т ты . 
А қ ы р ы   бүл  мөселе  ж ө н ін е н   кө те р іл ге н   ш уд ы   ж е р ін е  
ж е т к із у ,  т и іс т і  кд у л ы   қабы л д ап,  айы пты ларды   ж а за л а у 
Қ а за қста н   К ом парти ясы   О р та л ы қ К о м и те тін е   та псы ры л - 
ды .  С онды қтан  м үнда  ө зір л е н ге н   қа ул ы   М ө скеу  м а құ л - 
д аған соң барып қабы л д анаты ны   сөзсіз еді.
Т а ғы   да  ескертіл ер  б ір   ж ө й т   —  қа ул ы   си паттары ны ң  
ө р қи л ы л ы ғы .  П а р ти я н ы ң   О р та л ы к  К о м и те т!  ид е о л огия­
л ы к   мөселеден  қа у л ы   кабы л д ап  ж а тса,  бүл  ж а й ш ы л ы қ  
е м е с -т і.  К е з е к т е г і  ш а р у а ш ы л ы қ -с а я с и   м ә с е л е л е р д і 
та л қы л а п   ш еш е тін  қаул ы л а рд а н  өзгеш е,  и д е ол огия л ы қ 
қа ул ы -қа р а р л а р д ы ң   астары нда  ы збар,  ы зға р ы н  соңы на 
с а қта й ты н  зіл  ж а та ты н .  Ө й те тін і — Кеңес О дағында  идео­
л о ги я л ы к  қа те   д е й тінге  ү р ы н уд а н   ө тке н  кы л м ы с болм ай­
ты н .  М ұн ы ң  ө зі с о ц и а л и стік қо га м ға   ж асалган қа с та н д ы к 
д еп  та н ы л а ты н   да,  саяси  а й ы п   та ғы л ға н д а р   т ү б ін д е  
қ а н қ ү й л ы   58-бапты ң  ка р м а гы н а   іл ін іп ,  сорлары   қа й н а й - 
ты н .  О ны ң  есесіне  мәселе  к ө т е р іп ,  «саяси  қы р а ғы л ы қ»  
ж асағандарды ң  м ерейі  өсіп,  б а қта р ы   ж а н ы п,  ш е н -ш е к- 
п енге к а р ы қ  боп калаты н.  С онды қтан бұл ж о л ы   да қ ү ж а т - 
ты  өзірл еуш іл е р а я ны п  қал м а д ы .
«А узы   кү й ге н   үр л еп  іш ед і».  Қ а у л ы н ы   өзірлеу  оңайға 
соқпад ы .  Талай  ө т ір іг і  ш ы ғы п   ка л га н   п а р ти я л ы к  қа у л ы - 
ларды ң  к ү м   қа п қа н ы   б е л гіл і.  Б ір   ғана  генети ка ға   қа р сы
1 4 4

ж о р ы қ т ы ң  партияны   қа л а й  м асқара  е тке н і  өлемге ө й гіл і. 
Т а гы  да б ір  қи ы н д ы қ — О лж ас к іт а б ы  ел іш ін е   тез тарап, 
ж ұ р т ш ы л ы к   кө ң іл ін е н   ш ы кқа н -д ы .  О ны ң  ^ у ы т ы т   қа й - 
т а р у   о ң а й ға   с о қп а й д ы .  К ө з і  а ш ы қ ,  к ө ң іл і  о я у   ж ү р т  
қа л ы п та с қд н  п ік ір ін е н  бас та 
қ о я р  ма?
Қ а у л ы  бірден өктем   үнм е 
о ш ы н та   сөйлеп, ж а згы р а  
т и іс іп , зө р е н і алды.
♦Ц К К о м п а р ти и  К азахстана  отм ечает, что  издательст­
во  ^Ж азуш ы »   (д иректор  издательства  т.  Ж ум абаев  А .), 
Г о ско м и зд а т  К а за хско й   ССР  (т.  Е л е уке но в  Ш .  Р .)  допус­
ти л и  безответственность,  издав к н и г у  О.  Сулейменова  «А з 
и  Я»,  сод ерж ащ ую  серьезные идеологические и м етодоло­
ги ч е с ки е   ош и бки ».  « Қ а закстан  К о м п а р ти я с ы   О р та л ы қ 
К о м и т е т і  м ы на  тѳ м е н д е гін і  атап  ѳтеді:  «Ж азуш ы »  баспа­
сы  (баспа  д иректоры   Ѳ.  Ж ұм абае в  ж олдас),  К а з а к  К С Р  
Баспа,  полиграф ия  ж э н е   к іт а п   саудасы   істе р і  ж ѳ н ін д е гі 
м е м л е к е т т ік   к о м и т е т і  (Ш .  Р .  Е іл е уке н о в   ж о л д а с)  О. 
С үл е й м е н о в ты ң   и д е о л о ги я л ы к  ж ө н е   м е то д о л о ги я л ы к 
е л е у л і  қ а т е л ік т е р і  бар  ♦Аз  и   Я»  к іт а б ы н   ж а р и я л а п , 
ж а у а п с ы зд ы ққа  ж о л  бердЬ.)
Б у л  а у ы р  кү н ө н ің  далелі кандай? Қ а ул ы н ы ң  тү ж ы р м а  
б ѳ л ім ін д е   (к о н с т а т и р у ю щ а я   ч а с т ь )  а й к ы н   ф а к т іл е р  
к е л т ір іл у і ти іс . О ган кѳ з ж ү гір т к е н д е  дөлелдің д үры сты ғы  
бірд ен  к ү м ө н   ке л тір е д і.  Т ұ ж ы р м а н ы ң   астары нан  ш а гы м  
қ у л ы ғы   бар  тө сіл  сы гы раяд ы :  кү н д е р д ің   к ү н і  ө т ір ігім із  
ш ы гы п   қа л ы п ,  «А з  и   Я»  а қта л а   кал са,  пәлені  бастаган 
М ө ске у,  ендеш е  өздері  ж а у а п   берсін  дегендей,  дөлел  о р ­
ны на  сілтем е  жасалады .  А т а п   а й тка нд а ,  « ж е те кш і  кеңес 
галы м дары ны ң» беделін қд л кд н  есебінде ж ұм сайды .
♦ Ж е те кш і  кеңес  га л ы м д а р ы ны ң   ко р ы ты н д ы   п ік ір ін е  
сөйкес,  —  деп  ы зғы тад ы   қд у л ы ,  —  б үл   кіта п та   “ А з   и   Я» 
кіта б ы н д а  — Ш . Е .) ке й б ір  та р и хи -ф и л о л о ги я л ы қ пробле­
м алар,  оры с  ж ә не  т ү р ік   м ө д ени еттер ін ің   өзара  байланыс 
м ө с е л е л е р і,  д үн и е   ж ү з і  м ө д е н и е т і  та р и х ы н д а   т ү р ік  
х а л ы қ т а р ы н ы ң   р ө л і  т а п т ы қ   к ө з қ а р а с т а н   т ы с к а р ы , 
б и ғы л ы м и   тұр ғы д а н   каралады ,  «И горь  ж асағы   тур алы  
сөздің»  м а зм ұ н ы н   ж а ң а д а н   та л д а у ға ,  с ө й тіп   осы   аса 
к ө р н е к т і  е с к е р т к іш   ж ө н ін д е г і  ғы л ы м д а   қа л ы п та с қа н  
т ү с ін ік т і ж о к к а  ш ы ға р у га  ө р е ке т жасалды ».
КС Р О   Ғы л ы м   академ иясы нда,  М өо кеуд ің   «М олодая 
гв а р д и я »   с е к іл д і  б ір қ ы д ы р у   ж у р н а л д а р ы н д а   О л ж а с 
кіта б ы н  ж ерден алы п, ж ерден сал ғанд ы гы  рас. Ө т ір ік  ж е р і 
—
— интернационал д ы к төрбие іс ін е  к а з а к  авторы  ойсы раған 
зи я н ы н   т и гіз д і,  х а л ы қта р   арасы нда  ар азд ы к  оты н  ж а қт ы
6 —  3356 
145

деп  д а ур ы ғуы .  О ган  ке зін д е   «ж а зд ы к-ж аң ы л д ы қ»   деп  бас 
ш ү л гы д ы қ. А з у ы н  айға ж а н ы ға н  оры с ш овинизм іне кдрсы  
сөз  айта  алм ад ы қ.  КС Р О   Ғ ы л ы м   академ иясы ,  оны ң  ар 
ж а ғы н д а   абж ы ландай  ы с қы р ы п   тү р ға н   бас  идеолог  С ус­
лов, К О К П  О р та л ы к К о м и т е т ін ің  Н асихат б ѳ л ім ін д е гі бас­
пагерлер  қо ж а с ы   С еврук  ф а к т ін ің   ө н ін   те р іске   айналд ы ­
р ы п ,  ж а зы қс ы з  ж а зғы р ы п   ж а тса   да  лам -м им   деп  а узы - 
м ы зд ы  аш пад ы қ.
Б ір а к   б ұ д а н   қ а й с ы б ір е у л е р   осы   к ү н д е р і  а й т ы п  
ж үр ге н д е й ,  сол  ке зд е гі  зи я л ы л а р   те к  ж а н   саугалаум ен 
к ү н   ке ш т і,  ойш ы лдан  гө р і  ж а тта ғы ш   болды  деген  к о р ы ­
ты н д ы   тум а уы   к е р е к .  «А з  и   Я»  кіта б ы н ы ң   ж а р ы қ қ а  
ш ы гу ы   алды мен автор О лж ас  С үлейм еновты ң, бүдан  соң, 
сөз ж о қ , баспагерлердін е р л ігі.  К іт а п  авторы ны ң бейнесіне 
кө з  ж іб е р ің із .  Ол 
一
  тө уе л сіз  ұ л т т ы к   ха р а кте р .  Ресм и 
ж а рапазанға  к ө н г іс і  ж о қ ，кө н б е й д і  де.  Б ү л   бейненің  им - 
п е р и я л ы қ   са н а ға ,  т о т а л и т а р л ы қ   ж ү й е   б а сш ы л ы ғы н а  
үна м а й ты нд ы ғы н,  талай  өпербақандар соңдарына  ш ы р а қ 
а л ы п   т ү с е т ін д іг ін   т ү с ін д і,  н е ге   тү с ін б е с ін .  С онда  да 
тө уе ке л ге  
бел  бай лады .  Іс т ің   б үл   ж а ғы н   ескерм еу  — 
ш ы н д ы қка  к ө р ін е у  ки я н а т ж а с а га н д ы қ болар еді.
Қ а ул ы н ы  е н д і ж а ң а  зам ан кө зім е н  о қы п  оты рсак, ш ы н  
м ө н ін д е   х а л ы қта р   а ра сы н  у ш ы қ т ы р ы п   ж ү р ге н   к а з а қ  
баспагерлері  емес,  дөл  сол  к ү ж а т т ы   ту ғы зу ш ы л а р д ы ң  
өздері екен.  К іт а п т а   ^оры стар  м ен тұр а н д ы қта р  арасы нда 
этн о гр аф и ял ы қ қа н а   емес,  а н тр о п о л о ги я л ы к байланы с та 
бар，
，ө й тке н і  оры старды ң  қа н ы н д а   славян,  угроф иннен 
баска, т ү р ік  кд н ы  аралас» деген ой айты л ған.  О сыны   ш ам  
к ө р іп ,  ка за к  баспагерлерін  т ү р ік   ж э н е   оры с  арасы ндагы  
өзара  қаты настард ы ң  та р и х ы н   сы ң а р ж а қ,  о б ъ е кти в и с тік 
тұ р ғы д а н   карады   деп  кін ө л а д ы .  Т у ы с ты қ  ізд е ген д і,  ж а у ­
л ы к   іздейді,  деп  сөгеді.  О ры с  кд н ы   аралас  бауы ры м ы з 
д е ге н д ік  асыра  а й ткд н д ы қ-а қ  болсы н.  Б ір а к   бүл  сөз  и н - 
те р на ци о на л д ы қ төрбие іс ін е  ка н д а й  зияны н ти гізб е к?
Немесе қа ул ы д а ғы   *С ем иттердің мөдениет таратудағы  
р ө л і асыра  көрсетіледі» деген тұ ж ы р ы м н ы ң  астары на  кө з 
ж іб е р іп   к ө р е л ікш і.  Одан  й н ти се м ііти зм н ің   та қи ясы   к ы л - 
ти ы п   к ө р ін іп   т ү р ға н   ж о қ  па  екен?  Семиттер  д е ге н ім із се­
м и т  тіл ін д е  сөйлеген  ж ө не  сөй л е йтін  ш ум ер,  вавилон,  ев­
рей,  араб,  ф и ни ки й ле р  м ен  арам ейлер  е ке н ін   еске  алсақ, 
б ұл   хал ы кта р д ы н  адам зат м өд ениеті тарихы нда  а тқа р ға н  
р ө л ін   қалайш а  асы ра  багалауға  болады?  Б асқаны   бы лай 
қойганд а орыс ш овинистері а ты н ай ты п күнд е  ш о қьін а ты н  
Х ри стосты ң ө з і сүнд етке  о ты р ғы зы л ға н .  Ол еврей  анадан
1 4 6

ту га н .  Немесе  ІХ -Х   расы рлардағы   м үсы лм ан  Ренессансы 
о р та га сы р л ы к Еуропада  ө р ке н и е т  ж үл д ы зы н   ж а р қы р а та  
ж а ғу ға   септескенін  к ім   білм ейді?!  М ү н ы   еске  алсаң,  и н ­
тернационализм  ту ы  ж ы ғы л ы п  қа л м а қ па?
Қ а у л ы :  аузы ңды   бақ,  кеңес  им периясы ны ң  к ө ке й ін - 
д е гіс ін е н   ө р і  а тга п   баспа  деген  талабы н  а ш ы к  айтпайды . 
О ны   п а р ти я л ы к  тіл ге  салы п  б іл д ір е д і.  Қ а ул ы :  К а з а к Б ас­
па  к о м и т е т і  (Г о с к о м и з д а т )  .Ж а з у ш ы »   б а с п а с ы н ы ң  
кы зм е тін е  т и іс гі бақы лау жасам айды , ж а р и я  е ти ііп  ж а тқа н  
к іт а п т а р д ы ң   и д е я л ы қ -к ө р к е м д ік   д ө р е ж е с ін е   та л а п  
төм ендеген,  деп  ж осы лтад ы .  О сы нш ам а  айбаттаны п  пөле 
ө р гізу д е гі м аксат түтггеп келгенде баспаларды аузы н буган 
ө гізд е й   е тіп  ты р п еткізб е й  ұ с та у  болаты н.  Сол ү ш ін   «А з и 
Я» кіта б ы н  ш ы ғарғандар Баспа ко м и т е ті төрағасы нан бас­
т а п ,  ө р қ а й с ы с ы н а   т и іс т і  п а р т и я л ы к   ж а за   б е р іл д і. 
Е ш кд нд ай е р ік т іл ік к е  бұдан бы лай да ж о л  ж о қ  е ке н і ка та ң  
е с ке р тіл іп ,  сол  ке зд е гі  д өстүр  бойы нш а  б ү й р ы қ  райда 
м ін д е т койы л д ы :
一
  Р еспублика  Баспа  ко м и т е ті,  Ш .  Р.  Е леукенов  ж о л - 
дастан,  баспа басш ы лары нан К О К П  О ртал ы қ К о м и т е іін ің  
«Баспасѳз,  радио,  теледидар,  кинем атограф ия,  м эдениет 
ж ѳ н е   ѳнер  м екем елері  басш ы лар ы ны ң  ж а р и я л а н ға н   м а­

жүктеу/скачать 5,09 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: