К іта п та н у негіздері: о ку құралы. А лм аты, «Са нат», 1 9 9 1 7 6 бет

кітапқа қатысты нөрсенің бөрін зерттейді деп, «кітап ici» 
деп аталып кеткен ұғымға карай нақтылы кадам жаса­
ды.
Кітаптану гылымы міндеттерін Лисовский былай деп 
түжырымдайды. «Книговедение е
с
т
ь
 научная дисципли­
на, объединяющая технические, практические и теорети­
ческие познания, касающиеся книги как таковой в е
е
 про­
шлом и настоящем и имеющая целью выяснение условий 
возникновения, распространения и эксплуатации произ­
ведений письменности и печати, а
 также выяснения при­
чин и следствий количественного со
с
т
а
в
а
 этих произведе­
ний при различных обстоятельствах» (Лисовский Н. М. 
Книговедение как предмет преподавания, е
г
о
 цель и за­
дачи. П., 1915.)
Қазақшалап еркін аударғанда Лисовскийдің кітаптану 
ғылымына берген анықтамасы мынадай тұжырымга сая- 
ды. Кітаптану гылымы —  кітапқа байланысты техника­
лык,  практикалық жөне теориялық білімдердің басын 
қүрайтын ғылым. Ол кітаптың кешегісі мен бүгінгісіне 
зер салып, жазу-сызудың, баспа шыгармаларының тууы, 
таратылуы  және  пайдаланылуы  жағдайын  талдап 
тексереді.
Бүл қағиданың ұтымды жері —  кітапка катысты са­
лаларды бір шаңырақтың астына жинауға деген талпы­
ныс.  Кемшілігі  —   гылым  жинақтаушы  рөлін  ғана 
атқармайды ғой. 
Ол
 тексереді, саралайды, белгілі бір тео­
риялык  корытындылар  жасайды,  зерттеп  отырган 
объектісінің даму жолдарын белгілейді. Кітап теориясын 
жасау  қджеттігі тым  көмескі айтылган.  Кітаптанудың 
негізгі максаты кітап жөне кітап ісін жүргізудің теория­
сы мен методологиясын талдап шешу болып табылады. 
Алайда істің бүл жагы кдгажу калган.
Лисовский кітаптану қүрамын белгілеуге тырысады.
«Под книговедением, —  деп жазды Лисовский,—
— кро­
ме библиографии в собственном смысле, можно разуметь 
и в
с
е
 те отрасли деятельности, которые имеют к ней хоть 
какое-либо отношение...1.а) книгописание до введения в
 
России книгопечатания; б) книгопечатание и известия о 
деятельности типографий. 2. Книгоиздательство, а также 
вопросы о праве собственности на произведения литера­
турные и художественные. 3. Книгоописание, или библи­
ография в
 собственном смысле: разыскания о книгах; опи­
сание их, частное и общее; составление каталогов и ука­
зателей.  4.  Книгохранение:  библиофильство;  собирание
52

книг и рукописей; библиотечное дело; архивоведение. 5. 
Книжная торговля. 6. Цензура. (Библиограф. 1891.№1. 
с.18— 19).
Ягни кітаптану алдымен библиографияны —  баспасѳз 
шығармалары жөнінде маглүмат беретін һөм оларды на- 
сихаттайтын теориялык жөне практикалық кызмет сала­
сын камтиды.  Бүған кітаптың барша түрі, қолжазбаға 
дейін енеді, т.т.
H. М. Лисовскийдің кітаптану саласындагы ең үлкен 
еңбегі —  ол ♦кітаптану», ♦библиология» деген түсініктердің 
өрісі тарылып,  тарихи-кітаби  гылымға айналып  бара 
жаткднын дер кезінде аңғарды. X I X  ғасырдың екінші жар- 
тысында  гылым  атаулылардың  жік-жікке  бөлініп 
оқшаулануына  орай,  кітаптанудан  библиография  мен 
кітапханатану бөлектене бастады. Міне, осы жағдайда Н. 
М. Лисовскийдің «Орыс кітаптану сөздігі үшін материал» 
атты (1891) мақаласы қапырық ауаны тазартқан салқын 
самалдай  өсер  етті.  Мақала  кітаптану  теориясының 
қабыргалы қағидаларын түзіп, бүл гылымды жаңа белес­
ке көтерді.  Кітаптану жүйесіндегі гылымдар іргелерін 
бөлек салуын тоқтатып, өзара  байланысын күшейтті. 
Кітап өндірісі, кітап тарату жөне кітапсипаттамасы (кни­
гоописание) секілді кітаптану салалары бір мезгілде да­
муы тиіс. Сөйтіп Н. М. Лисовский кітаптану дегеніміз кітап 
жөне кітап ici туралы кешенді 
рылым 
деген түжырымға 
жол ашып, кітап жөніндегі гылымның теориялык жөне 
методологиялык жағынан дамуына зор эсер етгі.
Рас, Лисовский схемасының кемшілік жагы да бар. 
Ол  кітап технологиясына байлаулы.  Мұның бір себебі 
кітапқа сыңаржақ анықтама беруінде еді. Лисовскийдің 
түжырымдамасы бойынша, кітап дегеніміз жазба мате­
риалы парақтарының қосындысы, ол материалда колға 
үстап пайдалануға, тасымалдап таратуга арналган мөтін 
жаңғыртылады.
Бүл анықтаманың кемшілігі —  кітаптың сырт белгісін, 
технологиялық  жағын  ғана  сөз  етуінде.  Ярни  кітапты 
оның шыгуы, тарауы, пайдаланылуы  түрғысынан гана 
қарайды. Мүндай анықтама кітаптану гылымы жүйесін 
толык қамти алмақ емес.
Лисовский  Орыс  библиологиялық  қогамын 
(1900— 1930)  А. М.  Ловягинмен бірге кұрып ұйымдас- 
тырғандардың бірі.
Александр Михайлович Ловягин (1870— 1925) орыс­
тын жетекші кітаптанушы галымдарының бірінен сана-
53

лады.  Библиография, кітапханатану саласында сіңірген 
еңбегімен  көзге  түскен  ол,  Орыс  библиографиялык 
қогамының президенті болып сайланды. Бұл істі он алты 
жыл бойы атқарып, үлкен абыройға ие болды. Қоғамды 
Ресейдің гылыми-библиографиялық орталығына айнал­
дырды.
Бастапқы кезде қоғам орыс кітабының репертуарын 
жасауға б
а
с
а
 көңіл бөлді. Қоғамның жұмысы туралы есеп, 
хабарлар «Библиографические известия» журналында ба­
сылып тұрды. Библиография тарихы, библиографиялык 
көрсеткіштер, кѳрнекті кітаптанушылар хақында жүзден 
а
с
а
 еңбек жарияланды. Орыс библиологиялық коғамының 
делегациясы 1910 жылы Брюссель қдласында өткізілген 
Библиография мен кұжатнама жөніндегі халыкдралык 
конгресс жұмысына катысты.
Қоғам  мөжіліс,  жиылыстарын  дер  кезінде  үзбей 
өткізіп,  онда  үш  жүздей  баяндама  тыңдалған,  Ресей 
көлеміндегі ірі қоғамдық акциялардың бастаушысы, ини­
циаторы  болған.  Қогамның  үсынысы  бойынша  1924 
жылы библиографтардың Бүкілодақтық съезі өткізілді. 
Библиологиялық коғам өз жүмысында көркем өдебиет 
мәселелеріне айрыкша көңіл бөлген. Ол өдеби мерейтой- 
ларды өткізісуге дейін қатысқан. Атап айтқанда, Некра­
сов  пен  Достоевскийдің  юбилейлерін  мерекелеуді 
ұйымдастырған. Қоғам жанында орыс баспасөзінің 200 
жылдығын тойлауды әзірлеу жөне өткізу (1901— 1903) 
комитеті істеді.
Осындай үлкен-үлкен жаһандык жөне бүкілресейлік 
мөні бар акцияларды үйымдастырып өткізуге білек сыба- 
нып  қатысқан  Ловягин  сонымен  бірге  зор  гылыми 
жүмыстар атқарган. Ол кітаптанудың сындарлы ғылыми 
жүйесін  жасаган,  кітаптың  теориялык анықтамасын 
тұжырымдаған ғұлама. Бүгінгі кітаптанушылар өз тео­
риялык ізденістерінде өрдайым Ловягин беделіне сүйеніп 
оты ра ты н д ы гы  сол  себепті.  Ловягин  кітаптың  сырт 
пішінінен  гөрі ішкі мөніне, өлеуметтік табиғатына ден 
қойды.  Оның түжырымдауында  кітап —   «бір адамның 
екінші бір адамга өсер ететін қүралы». Кітаптану гылы­
мы, міне, осыны зерттеуі тиіс. Кітаптың іші-сыртына, эко- 
логиясына, ғұмырының үзақ болуына жеке адамдар, тұтас 
ұжымдар  ықпал  жасайды.  Кітап  туралы  сан  түрлі 
білімдердің баршасы тұтас жүйелі арнага түсірілуі тиіс.
Ловягиннің бұл ой-пікірлері оның «Библиологические 
очерки»  (1916) жинагында,  «Кітаптану негіздері» деген
54

монографиясында (1926) баяндалган. Соңғы еңбегінде ол 
«библиология» деген терминнен б
а
с
 тартып,  «кітаптану 
дегеніміз адамдар арасындагы катынас куралы —  кітап 
туралы гьшым» деген тұжырымга келеді. Кітаптану гылы- 
мын ол социология, культурология жүйесіне жатқызған. 
Ловягин  өзінің  теориялык  ізденістерін  практикалык 
жұмыстармен ұштастыра жүргізді. Мөскеу университеті 
қасындағы Орыс библиографиялык когамының құрметті 
мүшесі болды, Петроград кітаптану институтының гылы­
ми  хатшысы,  Ленинград  мемлекеттік  университеті 
кітапханасының  директоры,  сол  университетте  жөне 
Ленинград  педагогикалық  институтында  кітаптану 
негіздері курсынан дөріс оқыды.
Жиырмасыншы  жылдары  кітаптану  ғылымын 
ілгерілетуде сөтімен туган еңбектерден «Проблемы фило­
софии книги» (1924), «История русской книги в X I X  веке» 
(1927), «Библиофилия и библиомания» (1927), «Книга в
 
процессе общения, (1927), «Теория библиографии. Указа­
тель литературы з
а
 10 лет» (1928), «Иностранная библи­
ография» (1934) атты кітаптар ерекше аталуға тиіс. Бүл 
кітаптардың авторы 
一
 галым ѳрі педагог Михаил Нико­
лаевич Куфаев (1888— 1948) кітап туралы ғьшымның жал­
пы теориясын философиялық түрғыдан шешуге тырыс- 
кдн. Еңбектерін ажарлы, бейнелі стильде, творчестволык 
шабытпен жазган.
Кітаптану 
一
 кітап туралы ғылым-білімдердің куралы 
емес, сол рылымдардың ортак пѳні, методологиясы. Бул 
жалпы ғылым жеке ғылымдардың өрқайсысын алранда 
қайсыбір заңдарымен қиылыспауы да. Бірақ ол кітап ту­
ралы  ғылымның  қайсысының  да  қорытындыларына 
қайшы келмейді. Осы кдгидага иек арта отырып, Куфаев 
кітап туралы  ғылымның  үш  тармағын  бөліп айтады. 
Біріншісі —  кітап философиясы, екіншісі —  кітаптану фи- 
лософиясы, үшіншісі —  жеке кітаптану пөндерінің мето­
дологиясы (кітап туралы эмпирикалык гылымдар).
Кітап философиясы дегеніміз не? Куфаевтың түсіні- 
гінде, бұл —  кітаптың мәнін, табигатын, сипатын, оның 
принциптері мен заңдылықтарын зерттейтін гылым.
Кітап —  тым созылмалы жөне шартты ұгым. Ой мен 
сөз қоймасы. Ол жазу белгісі жөне техникалык жасак- 
талуы жағынан өр түрлі өрде көрінеді. Осы себепті асси- 
риялық клинопись, латын бумасы немесе осы күнгі фо­
лиант не кітапша —  бөрі де кітап. Өрбір кітаптың өз өмірі, 
өз тагдыр-талайы болады.
55

Кандай да кітап ѳр қырынан зерттеледі. Әдебиет та­
рихы, өнер, мөдениет тарихы гылымдарынан елеулі ай- 
ырмашылық,  өзгешеліктері бола  тұра,  кітаптану осы 
ғылымдардың қорытындыларын өз өжетіне жаратып оты­
рады.
Куфаев  ғылыми зерттеудің екі  түрі,  эмпирикалык 
жөне идеалдык түрлері болатынын, мүның екеуінің де 
кітаптануға  тікелей  қатысы  бар  екендігін  ескертеді. 
Мөселен, библиография немесе библиография библиогра­
фиясы эмпирика яки тѳжірибе, сезім аясындагы ізденіс- 
тердің жемісі. Ал кітап теория жүзінде, идея жүйесінде 
зертгелген жагдайда кіта
г
г
г
а
н
у
 философиясы немесе биб­
лиология деп аталып жүрген методология ғылымдарын 
турызбақ.
Куфаев кітап философиясы алдына койылатын бірінші 
мѳселе 
一
 кітап табишты жэне оньщ мѳнісі не? —  деген 
сүракка жауап табу деп есептейді. Осы тұжырымы үшін 
ол кдтаң сыналды. Өйткені маркстік ілім философияның 
бірінші жэне негізгі мѳселесі етіл материя мен сананың 
қайсысы бұрын дүниеге келгенін сөз етеді гой.
Жаңагы сұрағына жауап іздегенде Куфаев оған косым­
ша тағы бір сауал қояды. Кітап көзі Ой мен Сөз десек, 
екеуі мөңгі өмір сүріп келеді деп түйіндеуге бола ма? 
Бүран жауапты ол діннен іздейді. Еш күмөн туғызбайтын 
нөрсе сол, —  кітап —  адам психикасының жемісі жане 
оның табираты да психикалык табиғат. Оның мәні 
一
 Сөз 
жөне басталуы Тұлғадан. *Ең басында Сөз болган жөне 
ол Сөз Құдайдікі», адамдікі емес. «Жене Сөздің өзі Қүдай» 
немесе бөр-бөрі. иСөз бақида болған, ол тек фөни уакытына 
көшкенде ғана адамзат сөулесі болды» («Слово было пред- 
вечно и лишь во времени стало светом человечества».
Сөз Құдайда болды. Бұл от-жалынды Прометей кѳктен 
ұрлап  өкеп  адамдарға  тарту етті.  Сөзден Кітап Сөаі 
туды.
Ауыздан шыккдн сөз 
一
 жеке адамдікі. Кітап сөзі 
一 
қауымдікі. Кітаптың өрі жекелік, өрі өлеуметгік сипаты 
болатыны сондықтан. Кітап өмір үшін туып, туа салысы- 
мен өледі. Өлмейтіні тек оньщ материалдык кауызы гана. 
Кітап —  өз уакытының айнасы. Болғанды тіркеп, тарихқа 
айналады. Кітап 
一
 таска айналган сөз. Қазақтың «таска 
басылган» деген ііркесінің бір магынасы осында да бо­
луы мүмкін.  Сөйтсе де，кітап өмірлік нөрінен біржола 
айрылмайды. Айдаһар тістерін жерге көмсе, өркайсысы 
бір-бір айдаһар болып қайта туады деген аңыз секілді,
56

кайсыбір идеяларына жан бітіп тірілуі мүмкін. Інжілдің: 
кұмырада  сақталган  дөн  өлмейді,  бойына  жан  бітіп 
тірілмейді, ал өлсе 
一
 көп өнім береді, дейтін нақылы дөл 
кітапқа арналғандай.
Кітап артка гана емес, алға да карайды, болашаққа 
көз жібереді.  Өйткені оның бойында  сол болашақтың 
үрығы сакталған. Ол жүрекке жеткенде, жаңа сөз боп 
балалайды.
Кітаптану философиясы дегеніміз міне, осы кітап ту­
ралы гылым, онын теориясы мен методологиясы. Ол кітап 
хақындағы біліміміздің жүйесін кұрайды. Кітаптың та­
рихи фактор есебіндегі орны мен рөлін анықтайды. Ку­
фаев кітаптану ғылымы жүйесіне кітап философиясын, 
библиологияны, кітап ici, библиопсихология мен библио- 
социологияны енгізген.
Куфаев кезінде сын көріне ұшырады. Бұл сынның кейі 
дұрыс, кейі бұрыс. Ғалым кітаптану объектісі жөнінде 
кателесті, Кітап 
一
 даралык туынды, қогам  жемісі дей 
келе, барша кітапка ортак заңдылық шартты нөрсе, деп 
түйеді. Ғалым ткірінше, жалпы заңдылықтың нактылы 
басылымға катысы жоқ. Кітаптану объектісі 
一
 жалпы 
кітап атаулы емес, нактылы кітап. Ортак заңдылык тым 
шартты, тым жалпылама, сол себепті кітап ісін багыттауға 
негіз бола алмайды-мыс.
Мұндай азын-аулақ қателіктер ғалымның кітаптану 
ісін дамытуға сіңірген зор еңбегіне көлеңке түсіре алмак 
емес. Куфаев: өр адам секідді кітап т
а
 кайталанбас дүние, 
дейді. Міне, бұл пікірін шындыққа жанасымсыз деп айта 
алмайсың. Кітап Зевстің басынан туган Афина  сиякты 
деген өдеби теңеуінен мін тапкдндар болды. Міне, бүл 
сынға қосылу киын. Куфаевтың айтайын дегені, кітапты 
жүзеге аскан сөз десек, сөз иесін ол жүрегінің түкпірінде 
сактайды, ұмытпайды. Әсхил айтқандай, Афина өз өкесі 
нажағай сактайтын коймалардың кілтін кайда  жасыр- 
ғанынан хабардар,  дейді.  Шын мөнінде, Куфаев  «тап», 
♦таптық  көзқарас»  деп  тақылдап  қоймайтын  кеңес 
кітаптары типін сынайтын төрізді.
Орыс кітаптану ғылымын дамытуда ауызға алынып 
жүрген  еңбектерден  Михаил  Ильич  Щелкуновтың 
(1884— 1938) «История, техника, искусство книгопечата­
ния» (1926), Николай Михайлович Сомовтың (1867-1951) 
«Состав книговедения. Библиология-библиография —  жур­
нализм. К построению системы книговедения» (1933), Ав­
г
у
с
т
а
 Владимировна Мезьердің  869— 1955) «Словарный
57

указатель по книоговедению»  (1924) деген  кітаптарын 
айырыкша атаймыз.
М. Щелкунов 
一
 Мѳскеудегі Орталык кітап палатасын 
үйымдастырушылардың бірі. Сол палата қасынан Кітап 
мұражайын ашқан.  Бұл  мұражай  1925  жылдан бері 
Мемлекетгік мұражай кдрауына берілді.
Щелкунов  еңбектерінен  біз  қолжазба  жөне  баспа 
кітаптарды өндіру технологиясы тарихымен танысамыз. 
Кітап  безендіру  өнерінің кандай  белестерден  өткенін 
білеміз. Кітапты тауар деп алғаш рет атаған да осы Щел­
кунов.
Баспа  саласындагы  кызметін  карапайым  баспа 
жұмысшысы,  печатник дейтін мамандықтан  бастаган 
Щелкунов, кітап оқу гигиенасына кѳп мѳн берген. Кітап 
жеңіл оқылуы, көзді ауыртпауы, адамды шамадан тыс 
шарщатып  жібермеуі үшін не істеу керек? Бұл істің 
тағдыры  безендірушілердің колында екендігін ескере 
келіп, ол арнайы ережелер белгілеген. Ғалымның кітап 
экологиясы  хақындағы  пікірлері  қазір  де  манызын 
жоймағанын айтуымыз керек.
1921-24 жылдары Мөскеудің Журналистика институ­
тында  библиография  пѳнінен  дѳріс окыган Н.  Сомов 
кітаптану ғылымының жүйесі бойынша зерттелуге тиісті 
жиырма шакты  саланы атайды.  Бас-басына  атағанда, 
төмендегідей:
一
 Библиология 
一
 кітаптану теориясы. Бұл теория осы 
гылым жүйесінің барша тармақтарына ортак болуы керек.
一
 Кітап тарихы.
一
 Библиография.
一
 Библиотекономия яки кітапханатану.
—
Библиополия.  Немесе  кітап  саудасы  жѳніндегі 
гылым.
— Библиосоциология.
一
 Библиопсихология.
—
— Библиоэкономия 
ярни 
кітап экономикасы.
— Библиономия не кітап ѳнері.
— Оқырман тарихы.
Августа Владимировна Мезьер  жалпы  кітаптану та­
рихы мен теориясы, библиография, кіталханатану, жур­
налистика, ѳздігінен білім алу, оқырманды зерттеу, ар- 
хивтану, полиграфия т. б. жайында революцияга дейінгі 
жене  одан  кейінгі  (30-жылдарға  шейін)  бұрын-соңды 
жарияланған өдебиеттің орасан зор  библиографиясын 
жасаган галым, жазушы. Кітабын теория, тарих жөне ме-
58

тодология деген тарауларға қүрып жазған. Сонда кітап 
қүрылымы мынадай болып шыккан:
«Библиография —  теория». «Библиография —  тарих». 
♦Кітапханатану —  тарих,  методология».  «Кітапханатану 
—
техника, практика жѳне ұйымдастырылуы». «Ресей мен 
КСРО-дары кітап саудасы 
—
 тарих».  «Кітап саудасы —  
теория, техника, ұйымдастырылуы жѳне практика». «Бас­
па ici. Тарихи материалдар. Баспа ici теориясы, ұйымдас- 
тырылуы жѳне практикасы». «Кітап статистикасы —
— тео­
рия, үйымдастырылуы, практикасы».
Кітаптану гылымын сѳз еткенде Ресей библиология- 
лык когамының соңғы президент! Александр Григорьевич 
Фоминнің (1887-1939)  «Книговедение как наука. Исто­
рия  и  современное  состояние»  (1931)  деген  енбегін 
ескерусіз қалдыруга  болмайды.  Бұл  еңбегінде  ғалым 
кітаптану теориясы дамуының нөтижелерін қорытынды- 
лап, оның негізгі бағытгарын анықтауға тырысты. Фо­
мин  жалпы  жэне өдеби  библиография  теориясы  мен 
өдістемесін ѳркендетуге үлес қосты. Оның  «Аннотация. 
Теория и практика их составления» (1931),  «Путеводи­
тель по библиографии, биобиблиографии, историографии, 
хронологии и энциклопедии» (1934), «Методы составле­
ния библиографических указателей» (1929) еңбектері әлі 
күнге дейін бүл саладағы мамандардың қолынан түспейтін 
қүрал.
Фомин кітаптану негіздері гылымы қүрылымын бы­
лайша жіктейді. Алдымен кітаптанудың анық, айқын тер- 
минологиясын белгілеп алу керек. Кітаптану объектісі 
кітаптың жөне кітаптанудың өзінің ғылыми анықтамасы 
жасалуы тиіс. Бүдан кейінгі істелетін іс —  кітаптану кұра- 
мын, жүйесін белгілеп алу. Онан соң кітаптану құрамына 
кіретін ғылымдардың  ішкі  байланысын ашып,  өркай- 
сысына жеке ғылыми талапка сай саралама (классифика­
ция) жүргізілсе; кітаптануды өзге гылымдардан айыра- 
тын шекара сызығы көрсетілсе; кітаптанудың гылымдар- 
дың жалпы жүйесіндегі орны тагайындалып, методоло­
гиясы жасалса, дейді Фомин.
Кітап өлемінде Николай Александрович Рубакиннің 
(1862-1946) есімі айырыкша бағаланады. Ол уақытынан 
озып, кұнды еңбектер туғызды. Солардың бірі «Среди книг. 
Опыт обзора русских книжных б
о
г
а
т
с
т
в
 в связи с
 исто­
рией научно-философских и литературнообщественных 
идей» (т. 1— 3, 1911-15) деп аталады. Орыс библиографи­
ялык көрсеткіштері корын байытуға ірі үлес қосқан бүл
59

еңбектің тиімді жақтарын атап көрсете келе, В. И. Ленин 
кезінде оған сын ескертпе д
е жасағаны белгілі. Рубакин 
өзін айтыс-тартыстан аулақпын деп жазғанымен, байкамай 
дау-дамайға  қосылып  кететінін  жеңіл  әжуө  түрінде 
қағытқан.
Шынында  да,  Рубакин  өзін  саясаттан  тысқары 
ұстамаган, қайта замана күресіне белсене араласкан. Оны 
кітаігганушы ғалымның «Россия в цифрах» деген еңбегінен 
баиқауға  болады.  Еңбектің қосалқы  тақырыбы  «Орыс 
мемлекетінің өділетсіздік күрылысын дөлелдейтін цифр- 
лар» деп аталады. Мүндай кітаптың авторын саясатган 
жырақ тұрған деп айта алмайсың.
Тагы бір бүлтартпас факт —  Рубакиннің X I X  ғасыр 
аягында орыс каламгерлер үйымын  қүруға  мүрындық 
болғандығы. Замандастары «Жазушылар одағы» деп атап 
кеткен бүл үйым  1896 жылдан 1901 жылға дейін өмір 
сүріп,  коғамдық күресте прогресшіл  күштерді жақтап 
отырган. Сол  үшін де патша өкіметі үйымды қуғынға 
ұшыратты. 1901 жылдың наурыз айында Қазан алаңын- 
дағы студенттер демонстрациясына іш тартты деп, само­
державие одақты таратып жіберді.
Рубакин бір өзі баспа редакторы, жазушы,  статист, 
социолог,  окырман  зерттеушісі,  библиография  һөм 
кітапхана  теоретигі секілді мамандықтарды  кдтарынан 
атқарған  нағыз  бес  аспап  болған.  Ол  оқымаған,  зер 
салмаған кітап дүниеде жоқ секілді еді. Ромен Роллан 
француз мүгалімдеріне жолдаған хатында Рубакинді озық 
орыс интеллигенциясының тамаша өкілі, өз халкының 
ағартушысы, «тірі энциклопедиясы» деп мадақтаган. Ол 
туралы, Абай өлеңін сөл өзгертіп, «кітапты сүйсең, Руба- 
киндей сүй» дегің келеді.
Рубакин еңбегінің сүбелі бөлегі кітап пен окырман про- 
блемасын зерттеуге арналган. Кітап адамға қалай өсер 
етеді? Оның себеп-салдары қандайлық? Міне, бүл мөселені 
тексеруде Рубакин Ресейде гана емес, бүкіл жаһан бой- 
ынша алдына жан салмаған пионер-ғалым. Ол өзінің «Что 
такое библиопсихология?» (1924), «Психология читателя 
и книги. Краткое введение в библиологическую психоло­
гию» (1929) деген еңбектерінде окырман типтеріне сѳйкес 
кітап типологиясын топтап айырды.  Бірінші топка ой- 
парасат (интеллектуал) кітаптарын, екіншісіне —  сѳзімге 
тиетіндерін  (беллетристика), үшіншісіне —  адамга  қай- 
рат-жігер косатын кітаптарды жатқызды. Соңғысы бірінші 

жүктеу/скачать 5,09 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: