К іта п та н у негіздері: о ку құралы. А лм аты, «Са нат», 1 9 9 1 7 6 бет

жүргізіл, к
дт
ед
ен
 арылды деген, жөнделген т
а
з
а
 беттерді 
қайта қарап шығу, сигналдык дананы мақүлдау —  міне, 
бүл жұмыстардың бөрі редакциялык-баспагерлік т
е
з
д
е
н
 
өткізіледі.
Рухани саланың жөне бір  тармағы —
— кітапханалық- 
библиографиялык жүмыс. Кітапхана өзіне түскен кітап 
қорымен  жұмыс істейді,  оқырманға  барынша  көмек 
көрсету жағын ойластырады. Библиографиялык істің д
е
 
шаруасы жетерлік. Оған жататындары: библиографиялык 
хабарлама, библиографиялык жазу және оның нысанда­
ры, библиографиялык көмекші күралдар (көрсеткіштер, 
тізім, шолу, каталог, картотекалар, автоматтандырылған 
іздестіру жүйесі).
Кітап ісінің материалды саласы дейтініміз полигра­
фия мен кітап саудасы салалары. Кітап полиграфиялык 
ѳндірістен материалдык пішін алып, бой түзеп шыгады. 
«Киген киіміне карап  қарсы  алады, акылына  карап 
шыгарып салады
參
 дейтін дэл осы кітап ѳлеміне арнайы 
айтылған б
а
 дерсің. Кітап безендірілуі 
一
 өнер. Оньщ с
а
­
палы шыгуы баспагерлер мен баспаханашылардың ма- 
мандык дѳрежесіне, шеберлігіне жѳне полиграфия тех­
никасы  мен  технологиясының  замана  талаптарына 
сѳйкестігіне байланысты. Кітаптың сырткы киімінің, ны­
санынын ѳдемілігі материалына да байланысты. Тиісті 
кагаз, бояу болмаса, кітап сиқы бүзылады.
Бүл айтылгандардан кітаптың бірінші және негізгі 
анықтамасын жасауға  мүмкіндік  туады.  Ол:  «кітап 
дегеніміз кітап ісіндегі кітап»  дейтін өзімізге  мөлім 
анықтама. Кітаптың көп сатылы және бір-бірімен жұбы 
жазылмас байланыстаіы түтас жүйе екендігін жоғарыда 
жа 
ған талдау айкын көрсетіп берді.
үйелі-типологиялық тұжырымдама түргысынан 
кітаптың объективтік құбылыс ретінде өзге жүйеге кіретін 
буын екендігін д
е
 анықтадық. Осыдан кітаптың және бір 
аныктамасы туады. Кітап өзі информация көзі бола тұра, 
сол информациядан туындайды. Адамдардың қоғамдық- 
практикалық қызметі негізінде туған өлеуметтік инфор­
мация с
а
н
а
 д
а
 қорытылып, күрделі материалдык процес-/ 
тен өтіп, кітап киімін киеді.
Кітап —  өлеуметгік кұбылыс дегенде, б
із бүл қагида 
арқылы кітаптың маңызды белгісін, с
о
л
 арқылы ішкі 
табигатын,  қасиетін аңғарамыз.  Бұқаралық ақпарат 
қүралдары —  г
а
з
е
т
, журнал, радио, теледидар секілді кітап 
—
— дара сананы қоғамдық санаға вйналдырудың маңызды
4 - 3 3 5 6  
9 7

нысаны. Көп айырмашылықтары да бар. Технологиялык 
процесі,  техникалык жабдығы  көптеген  бұқаралық 
ақпарат қүралдарынана бөлек. Пішіні жағынан да өзге- 
ше  өнім.  Кітап  түптеп  келгенде  г
а
з
е
т
,  журналдар да 
айтылган  пікірлердің қүяр  сағасы секілді.  Айталык, 
жарияланғанды жүйелеп, жинақ қүрастыруға болады. 
Мұндай міндетті бүқаралык ақпарат күралдары өз мой­
нына жүктей алмаса керек.
Сонымен, жалпы кітаптану тұрғысынан кітаптың тео- 
риялық моделі төмендегі кдғидалардан түзіледі:
一
 Кітап 
一
 информация туындысы. Адам мен адамды, 
ел мен елді байланыстыратын күрал.
— Кітап —  ѳлеуметтік кұбылыс. Шығарманын дара 
санадан өлеуметтік, қогамдық санаға айналган түрі.
— Кітап —— идеология, с
а
я
с
а
т
, мөдениет кұралы, ғылы- 
ми-техникалық білімдер үйтқысы.
一
 Кітап дегеніміз кітап ісіндегі кітап.
一
 Кітап —  мөңгілік мектеп, адамның ой-парасатын 
өрістетуші университет.
★ 
★女
Кітап ici Казан төңкерісінен кейін түгелімен мемлекет 
иелігіне алынды. Халық ағарту комиссариаты жанынан 
Мемлекеттік б
а
с
п
а
 орыны (Госиздат) күрылды. 1930 жыл­
дан  бастап  бұл орын  Мемлекеттік кітап-журналдар 
бірлестігі (ОГИЗ) аталып кайта құрылды, соңынан Ресей 
Федерациясы Халық Комиссарлары Кеңесінің, ал 1946 
жылдан КСРО Халық Комиссарлары Кеңесінің тікелей 
қарамагына көшірілді.
1949 жылдың акпан айында кітап ici жүйесі тағы бір 
өзгеріске ұшырады. КСРО Министрлер Кеңесі жанынан 
Полиграфия өнеркөсібі істері жөніндегі б
а
с
 басқарма 
құрылды.  Сөйтіп кітап ici жүйесі көрінеу бұтарланып 
кетті. Тек араға он жыл салып барып, кітап ici салалары­
нын колдан жасалган оқшаулануы жойылып, тұтас жүйе 
е
себінде кайта калпына келтіріле бастады. 1959 жылгы 
11 мамырда Баспа, полиграфия жэне кітап саудасы б
а
с
 
басқармасы курылып, КСРО Мэдениет министрлігі кұзы- 
рына берілді. Мүның да тиімділігі шамалы  болды. Елде 
кітап ісінің бұрын болып көрмеген дөрежеде ұлгаюы жөне 
оны дүние жүзілік өреге көтеру қажеттігі бүл саланың 
белгілі мөлшерде д
е
р
б
е
с
 басқарылуын талап етті.  1963 
жылы  10 тамызда КСРО Министрлер Кеңесі жанынан 
Баспа істері жөніндегі мемлекеттік комитет кұрылды.
98

1978 жылы бул комитет күқыгы кеңеитіліп, ол Баспа, 
полиграфия жэне кітап істері жѳніндегі мемлекетгік ко­
митет (Госкомиздат СССР) ретінде кызмет істей бастады.
Бұл өзгерістер өр кезең сайын одактык жөне автоно- 
миялық республикалар көлемінде қайталанып отырды. 
Казакстанда д
а
 кітап ici қайта түтастану жолынан өтгі. 
Негізінен библиографиялык жұмыспен айналысатын Рес- 
публикалық  Кітап  палатасы  (Одак,  басқа  респуб- 
ликалардағы сиякгы) Қазақ КСР Баспа, полиграфия жөне 
кітап с
а
удасы істері жөніндегі мемлекеттік комитет карау- 
ында істеді. Тек кітапханалар ғана Мөдениет министрлігі 
жүйесінде калып қойды.
Арнайы ескеруді кажет ететін бір жөйт 
一
 кітап ici 
жүйесі те
к мемлекет, үкімет тарапынан р
а
н
а
 басқарылып 
қойған жоқ. В. И. Лениннің «Партия ұйымы жөне парт- 
иялық өдебиет» атты (1905) атақты еңбегіне сөйкес, б
а
с
п
а
 
ici, жалпы өдеби іс секілді, партиялык жүмыстың қүрам- 
ды бөлігі болуға тиіс. Бұл талап кеңес заманында дөйекті 
түрде жүзеге асырылып отырды. Кітап ісін жолға қоюдың 
түйінді мөселелері Коммунистік партияның Орталық 
Комитеті кдулы-кдрарлары негізінде шешіліп отырды.
Партия съездерінде идеологиялык жүмысты  жүр- 
гізудің с
а
р
а
 жолы белгіленгеннен  кейінгі жерде, с
ъ
ез
д 
сайлаган Орталык Комитет тиісті шешімдер қабьшдап, 
өр саланы уакыт талабына сөйкес жетілдіріп отырды. 
Жогарыдағы ұйымдық өзгертулердің баршасы КОКП Ор­
талык Комитеті шешімдеріне сөйкес жүзеге асырылды.
1925 жылы 18 маусымда РКП (б) Орталық Комитеті 
♦Партияның көркем өдебиет саласындагы саясаты тура­
лы» каулы қабылдады. Қаулыда кандай д
а болсын топ- 
тардың, өдеби ұйымдардың өдеби-баспа ісіне ашық моно­
полия жүргізулеріне үзілді-кесілді тыйым салынады, деп 
атап көрсетілді. Мұның мөнісі —  б
а
с
п
а
 ісіне басшылық 
монополиясы тек партия колында, партиялык басшы- 
лықта д
е
г
е
н
 сөз еді Партияның Орталык Комитетінің 1928 
жылгы 28 желтоксандағы «Бүкара окырманга қызмет ету
 
туралы», 1931 жьшры 15 тамыздагы «Баспагерлік жұмыс 
туралы»,  1967 жылғы  17 ақпандагы  «Қоғамдық-саяси 
өдебиеттің сапасын жаксартып, өсерлілігін күшейту ту­
ралы», 1974 жылгы «Еңбекшілерді коммунисгік төрбиелеу 
жөне  ғылыми-техникалық прогресс ісінде кітапхана- 
лардың рөлін күшейту туралы», т.б. қаулы-қарарларын- 
да, идеологиялық мөселелер жөніндегі көптеген шешім- 
дерінде кітаптың, басылымдардың идеялық-теориялық
99

дѳрежесін  арттыру,  мазмүнын  жақсарту  шаралары 
белгіленіп отырды. Сонымен бірге партиялық қүжатгар 
кітапты бұқара санасына жеткізуге, кеңес елін дүние 
жүзіндегі ең көп кітап оқитын е
л
г
е
 айналдыруга, ол үшін 
кітапханалар жүйесін барынша кеңейтуге, кітап бағасын 
көпшіліктің  пайдалануына  қолы  жететіндей  етіп 
арзандатуға багытталады.
Қазақстан  төуелсіздік  алғаннан  кейін  кітап  ісін 
б
ас
каруда біраз уақыт ескі жүйе сакталып келді. Коми­
т
е
т
 аты өзгеріп, министрлікке айналды, бірақ бүрынғы 
қалыптасқан жүйеге елеулі өзгеріс енгізілмеді. Бүл сала­
да  реформа  енді-енді қолга  алына  бастады.  Тендер 
нөтижесінде  Алматы  полиграфкомбинаты  мемлекет 
меншігінен жеке  меншікке көшті. Кітап ісін материал- 
дык-техникалық жагынан жабдыктау да  көсіпкерлер 
иелігінде. Басқа министрліктердей, б
а
с
п
а
 саласын баскару 
төртібіне үлкен өзгерістер енгізілуде. Жеке меншік бас- 
палардың көбеюі, басқа да жаңалыктар шаруашылықты 
бір орталықтан басқару мөселесін баскаиш шешуді талап 
етіп отыр. Осы жөне басңа біркдтар себептермен кітап 
ісін жөне бүқаралық ақпарат кұралдарын түгел  бір 
жүйеге қосу кджеттігі  туды. Бүл жаңа буын, тың жүйе 
қазір Қазақстан Республикасы Ақпарат жөне қоғамдық 
келісім министрлігі деп аталады.

I V
  т а р а у
К Г Г А П Т А Н У   Ғ Ы Л Ы М Ы  Ж Ү Й Е С І
Бүл тақырыптың өңгімесін өткен тарауларда бас
та
- 
ғанбыз. Кітаптану дегеніміз кітап жөне кітап ici туралы 
кешенді  гылым  дедік.  Осы  анықтаманың  өзінен-ақ 
кітаптану ғылымының нені зерттейтінін, тұтас жүйесін 
аңғарамыз.
Кітаптану ғылымының туу, қалыптасу жолы оңай 
болмағандығын біз оның тарихынан жақсы  білеміз. 
Ғылымның з
е
р
т
г
е
у
 аймагын анықтау, ана жер, мына жер­
ден өз алдына о
тау тіккен, бірак іштей туыстас, арнасы 
бір дара пөнді ғылымдарды ортак  шаңырақ астына жи­
нау оңайға түскен жоқ. Үлкен өзен теңізін таппай тын­
байды. Сол секілді үлкен білім тармақтары қүяр жүйесіне 
қарай  үмтылады.  Бұл —
— объективтік процесс.  Яғни 
жогарыда сөз етілген жүйелі-типологиялык өдіс ғылым- 
ның даму заңдылықтарынан туып табиги қдлыптаса б
а
с
­
тайды де
ген сөз.
Жүйелік  тұтастыкка ұмтылу кітаптануга ғана төн 
емес. Барша ғылым осы жолдан өтті. Оған ғылымтану 
тарихы анық айғақ. Табиғат жөне қоғам туралы 
рылы
­
ми
 білімдерді топтастыру, жүйелеу бағытындагы өрекет 
өсіресе XVIII  ғасырда кеңінен өріс алды. Нешеме алуан 
шашырап-бытыраған мағлүматтар, кагидалар,  ілімдер 
жіктеліп, жүйеленіп келіп тогысуынан білім ғылымға ай­
налды. Өз алдына з
е
р
т
т
е
у
 болмаса да, з
е
р
т
т
е
у
 жемістерінің 
кдзыналы қоймасына бара-бар энциклопедия жасау иде- 
ясының дэл сол XVIII гасырда  тууы өбден заңды еді. 
Соның нөтижесінде гылымдардың бір-бірімен іштей бай­
ланысы ашылды, олардың кайсыбіреулерінің  сағасында 
жаңа гылымдар туып дамыды.
Д.  Дидро  мен  Ж.  JI.  Д*  Аламбер  редакциясын 
басқарран атакты Француз энциклопедиясы (1751— 1780) 
дөл  сол  ғылымдарды  жүйелеу  кажеттігінен  туып
，
 
ағартушылық козғалыстың туына айналды, дүние жүзінде 
энциклопедиялык басылымдардың өрістеуіне жол ашты.
101

1890— 1907 жылдары Ф. А. Брокгауз б
ен И. А. Ефрон 
баспасынан  «Энциклопедический словарь» (86 томдык, 
косымшасымен) жарык кѳрді. Аныктама сѳздік ретінде 
ол багалы басылымдардан саналады. Ағайынды Гранат- 
тардың 58 томдык «Энциклопедический словарь» атты ба­
сылымы ѳз алдына бір те
бе
. Замана білім-ғылымын жи- 
нап-теріп, оны энциклопедиялык түйіндеу оңай шаруаға 
жатпайды.  Мысалы,  ^Британ  энциклопедиясы» тоғы- 
зыншы басылымында ғана (1875— 1889) ең қүнды энцик- 
лопедиялар кдтарына қосылған. Өз талдау-топшылаула- 
рымен, дѳлме-дѳл,  сенімді анықтамаларымен  көзге 
түскен.
Кітаптану ғылымы өз тарихының өн бойына өз сала- 
ларында жинақталып қорытылган гылымдардың басын 
біріктіруге,  оларды  жіктеп жүйелеуге, ортақ заңды- 
лықтарын табуға тырысты. Өз з
е
р
т
г
е
у
 объектісін, ягни 
нені, ғылымның кай саласын зерттейтіндігін, пөнін, кұра- 
мын (состав), құрылымын (структура), өдістерін аньщтап 
алуға үмтылды.
♦Кітаптану объектісі не?, де
ген сүрақтың жауабы бы­
лай  қарағанда  оп-оңай  секілді.  Мэселеге  тереңірек 
Караганда олай емес екендігіне кѳзіміз жетеді.
Жайшылык  жағдайдагы  тѳжірибе бойынша біз к
е
з
 
келген объектіні сезім мүшелері, кѳз, кулак, т.б. аркылы 
қабылдаймыз,  яки  сырткы  дүниені  эмпирикалык 
түрғыдан  карастырамыз.  Мұны  төжірибелік объект 
дейміз. Біздің алдымен көзбен көріп, қолмен ұстайтыны- 
мыз қолжазба немесе баспа кітап，кітап басылымы. Кітап 
басылымының бірқдтар сырт белгілерін көңілге тоқимыз. 
Сөйтіп объект жөнінде біраз түсінік аламыз. Біздің бұл 
эмпирикалык тұргыдан  сезініп  білгеніміз  кітаптану 
объектісі туралы ұгымнын бастапкы басқышы.
Ал кітаптанудың теориялық объектісі дегеніміз не? 
Ол
 нақтылы кітапты  г
ана емес, жалпы кітап атаулыны 
зерттейді. Зерттегенде кітап атаулының белгілерін, кыр- 
ларын, қдсиетгерін жөне түрлерін жинактап, олардың 
өзара  байланыстарын ашып, мөн-магыналарына үңіліп 
кітаптану  объектісі  хақында  тұтас ұгым кұрайды. 
Мұның өзі түсінікті де.  «Кітап» ұғымының теориялык 
моделіне  нактылы  кітап  яки  кітап  басылымы  гана 
кірмейді. Кітап дегеніміз кітап ісіндегі кітап. Ендеше, 
объектінің теориялык моделі де кітап басылымы ұғымы- 
нан кеңірек болуга тиіс.  Қорытынды біреу: кітаптану 
кітаптьщ ортақ  қасиеттерін  ажырамас  тұтастықта
102

тексерютіндіктен, бүл ғылымның теориялык объектісінің 
аныктамасы  кітап  ісіндегі кітап  туралы  гылым  деп 
тұжырымдалмақ.
Өр анықтаманың өмірге бейімділігі, дүрыстыгы іс 
жүзінде, практикада байкаладьі. Кітаптанудың теориялық 
объектісі туралы аныктама талай сынақтан өтгі. Кезінде 
полиграфияны кітап ici кұрамына енгізу керек пе, жок 
па? 
一
 деген тақырыпта кызу айтыс өткізілген. Аталган 
анықтаманың пайдасы с
он
да
 көрінді. Полиграфия техни­
касы мен технология мѳселелері сол пөннің өз арнасында 
кдралуы тиіс. Сонымен бірге полиграфияның кітаптану 
объектісі болатын тұстары д
а
 баршылық. Кітап өндіруде 
полиграфияны айналып өте алмайсың. Ол 
一
 тұтас буын- 
ның бір жүйесі. Сол буынның өзге буындармен қатысы- 
нан туындайтын білім кітап туралы  ғылым объектісі 
ретінде тексерілмек.
Аталган анықтама кітаптану ғылымының өзге гылым­
дар жүйесіндегі орнын тагайындауга, өзгешеліктерін, 
басқа ғылыми салалардан айырмашылықтарын анықтауга 
жөрдемдеседі.
Кітаптану  гылымы жүйелерінің тектестігі бүлардың 
♦бір  терінің  пүшпағын  илейтіндігінде»  гана  емес. 
Объектілері ортақ болуымен катар, оқырманга кызмет 
ету  түрғысынан  багыттас.  Кітаптанудың  құрамды 
бөліктерінен  басты -бастыларын атасақ,  бүлар:  кітап 
баспагерлігі  туралы  ғылым,  кітап саудасы  туралы 
ғылым, библиографиятану, кітапханатану болып жікте- 
леді.
Көріп  отырғанымыздай,  кітаптану  ғылымының 
құрамы  кітаптың  шыгу жөне  таралу процесіне  карай 
жіктелген. Олардың өркайсысын жеке зерттеумен қатар, 
ішкі  байланыстарын,  ортақ  заңдылықтарын  ашу ке­
рек.
Кітаптанудың жеке пөндерінің объектісі 
一
 нақтылы 
кітап нысандарының нактылы нақтылы процестерінің т
е
­
ориялык моделі.
Редакциялық-баспагерлік процестің негізгі нысанасы 
—
— кітап басылымы. Кітап саудасындагы жалпы кітап ны­
саны, теориялык моделі кітап ассортиментін зерттейді. 
Кітапхана  саудасында мұны кітапханалық  қызметтің 
объектісі —
—
кітапхана  коры  атайды.  Библиография 
жарияланған кітаптарды тіркеу, жіктеу жұмысын жүргізе 
отырып, өр түрлі  аныктамалық әдебиет дайындайды. 
Кітапхана  ісіндегі  кітап нысаны,  теориялык  моделі
103

деитініміз  осы.  Түйіндеп айтсак,  кітаптану гылымы 
пөндерін олардың нені зерттейтіндігіне, яки объектілеріне 
қарап айырамыз.
Кітаптың кей белгілері басқа көршілес ғылымдардың 
назарына түсетін жағдайлар а
з
 кезікпейді Мысалы, өнер- 
тану  ғылымын алайық. Ол графика хакында сөз ет
к
е
н
д
е
 
кітап дамуына қатысты мөселелерге соқпай қоймайды. 
Тіл білімі редакциялык-баспагерлік процестерге араласа- 
ды. Кітап өндірісінің бір ұшығы  экономикаға барып 
тіреледі Ендеше экономика гылымдары кітап объектісішң 
бүл жагын қозгамай отыра алмайды. Информатика, па- 
леография (жазу графйкасы туралы ғылым), тек
ст
ол
ог
ия
 
туралы да осыны айту керек.
Аталган гылымдардан ѳзгеше,  кітаптану гылыми 
кітапты бүтіндей, толық тұлғасында, когамга өлеуметтік 
қызмет ететін күрал есе
бін
де
 зерттейді.
Кітаптану жүйесінің жөне бір компоненті, бүтағы 
一 
з
е
р
т
т
е
у
 пөні. Онсыз кітапты толык тексеріп шығу мүмкін 
емес. Кітаптану ғылымының объектісі бүл ғылым нені 
зерттейді деген сүраккд жауап берсе, пөні —  зертг
ей
тін
 
объектінің, яки кітаптың кандай  проблемалары  мен 
мөселелерін не мақсатпен шешу керектігіне жауап береді. 
Сөйтіп кітап дамуының мазмұны, заңдылықтары, нысан­
дары ашыла бастайды.
Кітаптану  ғылымы  не  үшін,  кандай  максатпен 
тексерілетінін біліп алғаннан кейінгі жерде бұл ғылым- 
ның қүрылымы (структурасы) мөселесі  алга шығады. 
Ғылым  проблемаларының шешілу сатылары кандай? 
Мұнда жинақтау, қорыту, түйіндеу кдй жолмен жүр- 
гізілмек?  Бүл сүрақтарға жауап берілгенде кітаптану 
гылымының  қүрылымы  анықталмақ.  Оның жауабы 
төмендегідей: кітаптану пөні проблемалары методология­
лык,  теориялык жөне  тарихи  түргыдан  шешіледі. 
Осыларға сөйкес жалпы кітаптану күрылымы былай боп 
келеді: кітаптану методологиясы, кітап жөне кітап ici те­
ориясы, кітап жөне кітап ici тарихы, кітаптану ғылымы- 
ның тарихы.
Кітаптанудың өзге салаларының кұрылымы негізінен 
жалпы  кітаптану кұрылымына сөйкес жасалады. Мыса­
лы, кітап саудасы білімінің методологиясы (немесе жал­
пы библиополистика), кітап саудасы теориясы н
е
ме
се
 биб­
лиополистика теориясы, кітап саудасы ісіндегі кітап та­
рихы немесе библиополистика тарихы, т.т.
Ѳз кезегімен жалпы кітаптану философияның жэне
104

гылымтанудың күрамына кіреді. Философия, гылымтану 
ғылымы өдістеріне сүйене отырып, жалпы кітаптану өз 
міндеттерін белгілейді, кітаптану білімін өзге салалармен 
салыстыру аркылы өз орнын тарайындайды, б
а
с
к
а
 гылым­
дардан ерекшеліктері барын анықтайды.  Кітаптану ме­
тодологиясы, теориясы мен тарихы пөндерінің диалекти­
калык байланыстарын тексереді. Мұның мәнісі —  кітап 
моделі өр  қырынан  зерттеледі деген  сөз.  Бір  кыры 
мөселені шешудің тиімді жолын іздейтін методологияға 
байланысты. Кітаптану пөндерінің диалектикалык байла­
нысы де
генде мына жөйт үнемі е
с
т
е
 болу керек: тарих 
пен теория бірінің кілтін бірі ашатын қүбылыстар. Тарих 
қай нүктеден ба
с
та
лс
а
, ой с
о
л
 нүктеден туындамақ. Тари­
хи процесті кездейсоқ жөйттерден аршу, ағынның бетіне 
шыққан көбік, шөп-шаламды сыпырып т
а
с
т
а
у
 арқылы 
теория зертгеліп отырган қүбылысты толык бейнесінде 
сипаттамақ.
Кітаптану  ғылымының  қалай  калыптасқаны 
алдыңғы  тарауларда егжей-тегжейлі көрсетілді. Өуелі 
кітаптану  практикасында эмпирикалық білім жинак- 
талды, нақтылы кітаптану салалары өр жақты тексерідці, 
с
о
д
а
н
  барып белгілі кезеңде  кітаптаиу 
рылымы
 бой тү- 
з
е
ді.
Енді кітаптану ғылымы жаңа сапалы негізде дамуда. 
Ол философия, жалпы ғылым заңдарына сүйенеді. Оның 
тағы да бір қозғаушы күші —  арнайы, салалык кітаптану 
ғьшымдарының жетістіктері. Сонымен бірге жеке, арнайы 
кітаптану пөндері жалпы  кітаптану гылымы теориясы- 
ның жемістерінен нәр алады.
Кітаптану —  кешенді, жүйелі ғылым. Оның қүрамы- 
на көптеген жеке дара кітаптану пөндері енеді. Солардың 
басты-бастыларынан төмендегідей негізгі төрт жүйеге 
тоқталамыз:
— Кітап баспагерлік білімі жүйесі.
— Кітап саудасы білімі жүйесі (библиополистика).
— Кітапхана білімі жүйесі (кітапханатану).
— Библиография білімі жүйесі (библиографиятану).
КГГАП  БАС П АГЕРЛІК Б ІЛ ІМ І Ж ҮЙЕСІ
Бүл  жүйе кітаптану ғылымының  шыгармашылық 
жағымен  шүгылданады.  Зерттейтін  проблемалары, 
пөндері 
一
 кітап шыгару жөне редакциялық-баспагерлік 
білімнің методологиясы  мен теориясы,  тарихы  жөне

өдістемесі.  Бұл  ғылымдардың  жалпы  жөне жалқы 
түрлерін айыруга керек. Мысалы, кітап атаулыны редак- 
циялау мөселелерін з
е
р
т
т
е
у
 ғылымын жалпы редакция- 
лау деп атайды. Ал нақты бір ұлтгық кітапты (бұл жерде 
шыгарма  магынасында) редакциялауды  жөне оның 
ерекшеліктерін жалкы (жеке) редакциялау карастырады. 
Жалпы жэне жалкы редакциялау бір-бірімен тыгыз бай­
ланысты. Жалпы кітаптану заңдьшықтары жеке, нактылы 
кітап  шығаруға  тэн.  Мысалы,  бостандык,  еріктілік 
принципі  жалпы кітап атаулыны шығаруда алдымен 

жүктеу/скачать 5,09 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: