Кадастрға қажет геодезиялық жұмыстар
жүктеу/скачать 23,56 Kb.
|
Геодезия . Әліқұл Береке
|
Кадастрға қажет геодезиялық жұмыстар Геодезиялық жұмыстар жүргізудің негізгі принциптері. Өлшеулер қаншалықты үқыптылықпен жүргізіліп, қолданылатын аспаптар қаншама жетілдірілген болса да, өлшеулердің азды-көпті қателері кетіп отырады. Оған кез-келген шаманы бірнеше рет өлшеген кезде, оңай жеткізуге болады. Бастапқы нүктелерден (пункттерден) алыстаған сайын, өлшеудің дәлдігі азайып, қателіктер көбейе береді. Өлшеудің дәлдігін тек қатенің абсолюттік (орташа квадратық) не салыстырмалы шамаларына қарап қана жобалауға болады. Қателердің ұлғайып-азаюын, дәлдігін арттыра түсу үшін, елімізде өлшеу жұмыстарын сезімтал аспаптар арқылы қажетті дәлдікке сай белгілі әдістермен шебер өлшеуші адамдар жүргізеді. Геодезиялық жұмыстарды ғылыми түрде жүргізу төмендегі принциптердің міндетті түрде орындалуын қажет етеді: 1. Геодезиялық тірек торларын "жалпыдан жалқыға (нақтылыққа) көшу" деген принциппен әрі қарай дамыту, яғни алдымен геодезиялық бастапқы (тірек) торлары құрылады, олардың координаталары жоғары дәлдікпен табылады да, олар әрі қарай жиілетеді. 2. Өлшеу, есептеу және графиктік жұмыстардың әрбір кезеңдерін міндетті түрде тексере отырып, бастапқы өлшеулер нәтижесінің дәлдігіне көз жетпейінше, кейінгі өлшеулерге кіріспеу. Инженерлік-геодезиялық зерттеулердің нәтижесі құрылыс жұмыстары жүргізілетін аудандағы жердің табиғаты туралы ақпарат болып табылады. Жер қойнауы учаскелерінің негізгі нүктелерінің координаттарын анықтау, топографиялық түсірулерді уақтылы жаңартып, уақытында жаңартып отыру, қолда бар инженерлік коммуникацияларды (жер асты және жер асты және жер асты суларын) картаға сәйкестендіру және белгілеу міндеті болып табылатын мамандандырылған компаниялармен айналысады. Оның міндеті - зерттеу учаскелерін (жоспарлы және биіктік) құру және дамыту. ). Сюрвейерлер өз қызметінде облыстың топографиялық карталарын қамтитын бастапқы деректерге сүйенеді. Объектіні пайдалану процесі сондай-ақ бірқатар инженерлік-геодезиялық тапсырмалардың орындалуын білдіреді. Іс жүзінде барлық жерде жобалық және жұмыс құжаттамаларын өңдеу, нақтылау және теңестіру жұмыстарын жүргізу, ғимараттардың геометриялық параметрлерін бақылау, атқарушы сауалнаманы жүргізу қажет.Бұдан басқа, құрылыста геодезиялық жұмыстар жер бетінің шөгінділерінің және деформациясының және құрылыс алаңдарының, оның ішінде қауіпті табиғи процестердің мониторингі шеңберінде мониторинг жүргізуді қамтиды. Олар сондай-ақ жұмысын біледі және обмерохними, яғни ғимараттардың параметрлерін және әртүрлі архитектуралық формаларын анықтайды. Бұдан басқа, олар құрылымдар мен бағаналардың тік бағдарын бақылайды, кран тректерін тексереді. Осындай жұмыстарсыз жабдықтың күрделі түрін орнату аяқталмаған. ҚҰРЫЛЫСТАҒЫ ГЕОДЕЗИЯЛЫҚ ЖҰМЫСТАРДЫҢ ТҮРЛЕРІ Қазіргі геодезияның қолданылатын бағыттары қандай? Олардың көпшілігі бар.Сайтта мамандар геодезиялық анықтамалық желісін жасайды, ол абсолюттік биіктікте және осы жерде бар координаттар жүйесіне қосылады. Құрылыс учаскесі тік және көлденең бағытта жоспарланып отыр, қазу жұмыстарының қажетті көлемі есепке алынады, жобалау осі ғимарат ішіндегі және сыртында шығарылады. Құрылыстың нысандары тігінен жоспарланады, олардың ауданы, көлемі мен периметрі анықталады. Құрылыста геодезиялық жұмыстар зауыттық қондырғылар мен күрделі қондырғыларды орнатуда қолданылады. Теміржол трассаларын және кран рельстерін ұйымдастыру кезінде оларға маңызды орын беріледі. Олар сондай-ақ сызықтық құрылымдарды, бағаналарды, мұнараларды, антенналардың барлық түрлерін, камералық және далалық іздестіру кезінде жүзеге асырылады. Жұмыстың бұл түрі жер асты коммуникациялар саласында да талап етіледі.Құрылыстың фактісі бойынша жобада көрсетілген шешімдерден барлық ауытқуларды айқындайтын атқарушы зерттеу бар. Объектінің геометриялық параметрлерін және құрылыс процесінде бақылау жүргізілуде. Геодезиялық жұмыстардың қазіргі заманғы әдістері электронды түрде немесе 3D-модельдер түрінде атқарушы жоспарлар мен схемаларды құруға мүмкіндік береді. Ғимаратта геодезиялық жұмыстар Құрылыстағы кез-келген геодезиялық жұмыс үш негізгі кезеңге бөлінеді. Олардың біріншісі (дайындық) ең маңызды мәселелердің тізімін қамтуы тиіс техникалық тапсырманы қалыптастыруды қамтиды. Бұл аумақта және кеңістіктегі болашақ объектінің орналасуы, мөлшері мен көлемі туралы. Бұдан әрі алдағы жұмыстардың тізімі көрсетіледі. Ол топографиялық түсірулерден, учаскелердің бұзылуынан, атқарушылық зерттеулерден, байқаудан немесе бақылаудан тұруы мүмкін.Тапсырысшы тізімге басқа тілектерді қоса алады. контроль геодезических работ в строительстве. Құрылыстағы геодезиялық жұмыстарға бақылау жүргізеді. Осы кезеңде негізгі және қосалқы байланыстың барлық байланыстары және олардың өзара орналасуы түсіндіріледі. Жұмыстың құрамына қосымша, олардың орындалу мерзімі мен есепті қалыптастыру нысаны көрсетіледі. Дайындық сатысында қажетті техникалық құжаттар жиналып, дайындалады. Оларға бар топографиялық карталардың көшірмелері, нысандар мен құрылыстардың белгіленген шекаралары бойынша жағдайлық жоспарлар, келешек нысандардың контурлары көрсетілген шеберлік жоспарлары кіреді.Зерттеу жұмыстарына арналған келісімшарт геодезиялық жұмыстың дайындық кезеңін аяқтайды. Бұдан әрі құрылыс алаңында бұрын жүргізілген инженерлік жұмыстардың нәтижелері туралы мәліметтер сақталуы керек. Олардысыз міндет күрделене түсуде. Техникалық тапсырмаға сүйене отырып, жұмысты ұйымдастырушы барлық қол жетімді жағдайлар мен шектеулерді есепке ала отырып болашақ іс-шаралар жоспарын қарастырады. БҰЛ МӘСЕЛЕНІҢ ПРАКТИКАЛЫҚ ЖАҒЫ Жұмыстың екінші кезеңінде - далалық-геодезистер облыстың барлау жұмыстарын жүргізеді. Бұл өте күрделі процесс, өйткені көбінесе нақты жағдайлар құжаттарда көрсетілгеннен айтарлықтай ерекшеленуі мүмкін. Бұл кезеңнің ең маңызды процедурасы топографиялық түсіру деп аталады. Бұл инженерлік зерттеулердің ең танымал және сұранысқа ие сорттарына жатады және түрлі масштабтарда жүргізіледі - 1: 500-ден 1: 5000-ға дейін. Ғалымдардың нәтижелері бойынша топографиялық жоспар жасай алады. Осы саладағы заманауи шаралар электронды және оптикалық теодолиттер, лазер деңгейлері және т.б. түрінде жаңа техникалық құралдарды пайдалануымен бірге жүреді. Оларды пайдалану тек қана геодезиялықтардың ауыр жұмысын жеңілдетіп қана қоймай, өлшеу әдістерінің дәлдігі шамасы бойынша да артады. Құрылыстағы геодезиялық жұмыстардың түрлері Топографиялық түсіру тек құрылысшылар үшін ғана емес пайдалы. Онсыз онсыз ландшафт дизайнында мамандарға және жерді құруға рұқсат сұрағандарға жол бермеңіз. Осылайша, жер қойнауын басқару процедуралары туралы сұрақ болған жағдайда, зерттеу деректері дерлік талап етіледі. Геодезиялық жұмыстарды жүргізудің негізгі кезеңдері Барлық геодезиялық жұмыстарды олардың өндірістік белгілері бойынша үш процеске бөлуге болады: - өлшеу, - есептеу; - графикалық. Орындалу орны бойынша олар әдетте бөлінеді: - далалық; - камералды. Далалық жұмыстардың мақсаты белгілі бір аумаққа жоспарлы-картографиялық материал жасау үшін жергілікті жер объектілері туралы метрикалық ақпарат жинау болып табылады. Далалық жұмыстар орнату орнын таңдауды және ұзақ мерзімді және уақытша геодезиялық пункттерді бекітуді, өлшеулерді геодезиялық құралдармен және аспаптармен: теодолиттермен және тахеометрлермен (горизонталдық және вертикалдық бұрыштармен); нивелирлермен (өсімшілер); спутниктік қабылдағыштармен (нүктелер координаталарымен); өлшегіш металл рулеткалармен және ленталармен, лазерлік рулеткалармен және қашықтық өлшеуіштермен (арақашықтықтармен) орындауды қамтиды. Өлшеу нәтижелері әртүрлі журналдарға және магниттік тасымалдағыштарға жазылады.Камералдық жағдайларда өлшеу нәтижелерін математикалық өңдеу және өлшеу нәтижелерін графикалық ресімдеу орындалады.«Графикалық» процесс өлшеу және есептеу материалдарын тиісті геодезиялық сызбалар — жоспарларға, карталарға, қағаз негізіндегі немесе электрондық түрдегі профильдерге ресімдеуден тұрады. Бастапқы (тірек) нүктелер - жергілікті жерде геодезиялық өлшеулер орындалатын белгілі координаталары бар арнайы геодезиялық белгілермен белгіленген нүктелер. Бұл нүктелер ұзақ уақыт сақтауға және пайдалануға арналған. Бастапқы нүктелердің өзара орналасуы жоғары дәлдіктегі өлшеулермен анықталады, бұл оның негізінде геодезиялық жұмыстардың келесі түрлерін орындау кезінде осы нүктелерді бастапқы жақтау ретінде қабылдауға мүмкіндік береді. Мұндай тірек геодезиялық желі деп аталады, ал оның нүктелері пунктер деп аталады.Жоспарлы геодезиялық желі - өзара жағдайы тек салыстырмалылық бетінде немесе көлденең жазықтықта ғана белгіленген бастапқы (тірек) пункттердің желісі.Биіктік геодезиялық желі - биіктік бойынша олардың өзара жағдайы белгіленген бастапқы (тірек) пункттердің желісі. Анықталатын нүктелер - жердегі орнын анықтау қажет нүктелер. Геодезиялық жұмыстар кезінде өлшеу қателіктерінің, уақыт пен құралдардың оларды өндіруге әсерін азайту үшін «жалпы — жеке» ережесі сақталады. Осы ережеге сәйкес, егжей-тегжейлі геодезиялық жұмыстарды орындау үшін бастапқы геодезиялық тірек нүктелері негізінде түсірілім геодезиялық негіздемесі жасалады.Түсірілім геодезиялық негіздемесі - бұл жерде аз берік бекітілуімен, олардың арасындағы салыстырмалы түрде қысқа қашықтықтармен, өзара жағдайын дәлірек анықтаумен сипатталатын нүктелер. Геодезиялық түсірілім - бұл далалық және камералық жұмыстар жиынтығы, нәтижесінде карта, жоспар, профиль жасау үшін қажетті мәліметтер алынады. Осылайша, геодезиялық түсірудің негізі - геодезиялық түсіру негіздемесін жасау, жағдайды түсіру (жергілікті жер объектілері мен контурлар) және жоба, профиль және тағы басқаларды жасау.Барлық өлшеулер әр жағдайда сәйкесінше қолданылатын белгілі бір құрылғылардың, әдістер мен әдістердің көмегімен жүзеге асырылады. Осыған байланысты геодезиялық түсірілімдердің атаулары теодолиттік, тахеометриялық, нивелирлік, жер үсті-ғарыштық және т. б. деп аталады. Жердегі учаскенің геодезиялық түсірілімін жасамас бұрын, түсірілім негіздемесі жасалады, оның нүктелері учаскенің шекарасы бойынша да, оның ішінде де біркелкі орналасады. Содан кейін осы нүктелердің өзара орналасуын (координаттарын) анықтау үшін геодезиялық өлшеулер жасалады. Бұдан әрі бұл нүктелерді пайдалана отырып, учаскінің ішіндегі жергілікті жердің жағдайды түсіруге кіріседі. Учаскінің ішіндегі жағдайды түсіру геодезиялық негіздеме жасаудан гөрі дәлдігі төмен әдістер мен құралдарды қолдану арқылы жүзеге асырылады.Егістік, жайылым, орман, бұта және басқа да объектілердің оқшауланған учаскелерінің шекаралары контурлар деп аталады. Жерде контурлар түзу (сынған) және қисық сызықты болады.Егер түсіру кезінде жергілікті және контурлық объектілердің жобалы жағдайы ғана анықталса, онда түсіру горизонталдық немесе контурлық (теодолиттік) деп аталады. Егер түсіру кезінде жергілікті және контурлы объектілердің биіктік жағдайы анықталса, онда түсіру биіктік (нивелирлік) деп аталады. Жергілікті объектілер мен контурлардың жобалы-биіктік жағдайын түсіру кезінде түсіру топографиялық (тахеометриялық) деп аталады. Аэрофототопография – жердің карталары мен пландарын фотосуреттер және әуеден тусірген фотосуреттер бойынша жасаудың әдістерін талдаумен айналысады. Теңіз геодезиясы – мұхиттар мен теңіздер тубінін табиғи корларын барлау мен картаға түсіруге байланысты арнайы өл-шеу әдістерін талдал жасайды. Қолданбалы геодезия – іздеулер, кұрылыстар мен инженер-лік ғимараттарды салу және пайдалану, жабдықтарды монтаждау, сонымен катар еліміздің табиғат байлықтарын пайдалану кезінде атқарылатын геодезиялық жұмыстардыц әдістерін зерттеумен айналысады. Қолдаибалы геодезия өзінің жұмыс барысында геодезия әдістерін кең пайдаланады, ал кейбір жағдайларда оны өз тәсілдері мен кұралдары арқылы шешеді. Геодезия мен топография пәнінін нстізгі ғылыми-техникалық міндеттеріне мына төмендегідей жумыстар жатады: а) жер бетіндегі жекелеген нүктелердің орындарын тандап алынған координаталар жүйесінде анықтау; б) әр түрлі инженерлік ғимараттарды жобалау және салу кезінде сонымен қатар ауыл шаруашылығы өндірісіиде, жер бетінің және қойнауының табиғат байлықтарын пайдалануда қажет болатын түрі, сипаты, дәлдігі жағынан алуан түрлі өлшеулерді жер бетінде немесе жер астында атқару; г) еліміздің қорғаиыс қажеттілігін геодезиялық мәліметтермен қамтамасыз ету. Қазіргі кезде құрылыс өндірісінде индстрациялау жоғарғы деңгейге жеткен. Индустрациялау əдісімен салынатын құрылысмонтаждау көлемі өсіп, даму үстінде. Көбінесе ғимараттар мен құрылыстарды құрама, құрама-темір-бетонды конструкциялардан салу; құрылыс машиналары жəне монтаждау жабдықтарының жаңа, тиімді, өндірімді түрлері іске қосылуда. Мемлекет басшысының Қазақстан халқына Жолдауын құрылыс өндірісінде тиімді іске асыру үшін, уақтылы ең аз шығынмен жаңа қуат көздерін, тұрғын үйлерді, заводтар мен фабрикаларды жəне əртүрлі инженерлік құрылыстарды (гидроқұрылыстар, темір, тас жолдар, т.т.), сонымен бірге жобалық жəне құрылысмонтаждау жұмыстарының сапасын арттыру керек. Сонда құрылыс-монтаждау өндірісінде қолданбалы геодезияның маңыздылығы өсе түседі де, ондағы істелетін жұмыстарға қойылатын геодезиялық өлшем дəлдіктерінің талаптары артады. Мұндағы ерекше орын алатын геодезиялық жұмыстар – құрылыс құрамаларын жобалық жағдайға дұрыс келтіріп орнату, яғни геодезиялық əдістермен құрамаларды жасау жəне монтаждау кез дерінде жіберілген қателіктерді уақтылы анықтап, түзетіп отыру. Құрылыстағы геодезиялық жұмыстарды дұрыс бағаламау, анықталған қателіктерді дер кезінде жойып, орнына келтірмеу құрылыс-монтаждау жұмыстарының сапасын төмендетіп немесе үлкен шығынға əкеп соғады (құрылысты қайта салу, жобалық жағдайға келгенше түзету, адам өміріне туатын өндірістікқауіп, т.т.). Теодолит — жер өлшеу жұмыстарында, жерді тексеріп шолуда және ірі масштабты съемка жасауда көп пайдаланылатын бұрыш елшейтін геодезиялық аспап. Оның ең маңызды бөліктеріне: қарау түтігі, градусталған екі — вертикальды (тік) және горизонтальды (жазық) — шеңбері жатады. Сондықтан теодолитпен горизонтальды, вертикальды бұрыштарды бірдей анықтауға болады. Бұл аспап арқылы шырақтың не жердегі нәрсенің горизонталь координаталары, яғни азимут пен биіктігі анықталады. Аспап онша улкен емес, экспедицияға алып жүруге ыңғайлы. Нивелир – бұл биіктік белгілерін алып тастауға немесе анықтауға, горизонталь сәуле бойынша бір нүктенің үстіне басқасын анықтау арқылы беттің тегістігін тексеруге арналған аспап. Нивелирлер лазерлі және оптикалық, өлшеу дәлдігі бойынша дәл және дәлдігі жоғары болып бөлінеді.Маркшейдерлік іс, инженер-геодезист мамандығын игеру, геодезия және қазіргі заманғы геодезиялық-маркшейдерлік аспаптар саласында жоғары деңгейдегі біліктілік пен білімділікті қажет етеді. Геодезиялық аспаптарсыз геодезиялық, геологиялық, тау-кен, метро салу,жерге орналастыру, қалалық кадастр, картографиялық, т.б. жұмыстар өз шешімін таба алмайды..Жер бетіндегі таулардың, сайлардың, жота-ойпаттардың жинағын жердің бедері деп атайды. Ал жер бетіндегі әр түрлі құрылыстар, жолдар т.б. жиынтығын геодезияда ситуация дейді. Жер бедері ерекшеліктеріне байланысты мекен жай, тау және жазық болып бөлінеді: тау, қазаншұңқыр, жота, өзен, қайқы, бел. Таудың ең биік жері – шың, ал тау табаны тау етегі деп аталады. Жер бетінің бедері торографиялық карталар мен пландарда горизонтальдар, шартты белгілер, және биіктерді жазу арқылы бейнеленеді.Құрлық бетіндегі абсолют биіктіктері бірдей нүктелерді біріктіретін қисық тұйық сызықтар горизонтальдар деп аталады. Бейнелеу кезінде жер бедерінің төмендегідей негізгі түрлері ерекше көзге түседі: Тау, төбе – айналадағы кеңістіктен биік, күмбез, конус тәрізді жер бедері.Оның төбесі, беткейі және етегі болады. Қазаншұңқыр – жер бетіндегі қазанға ұқсас ойпаң.Оның түбі, бүйірлік беткейі, кернеуі болады. Жота, тау жотасы – бір бағытта созылып жатқан таудың не төбенің көтеріңкі беті.Ол екі жақты болып келеді, яғни екі беткейден тұрады. Өзек – екі таудың, жотаның арасындағы ылдилап созылып жатқан, су жататын ойыс.Оның екі қабағы болады, өзек үлкейе келе сайға айналады.Өзектің ең төменгі нүктелері арқылы жүргізілген сызықты суағар деп атайды. Қайқы, бел, асу-тау жотасы қырқаларының бөліктері арасындағы ойпаң.Олар тау жоталарының бір жағынан өтуге мүмкіндік туғызады. Жыра – жауын мен қар суларының бұзу әрекеттерінен пайда болған рельефтің ойық формасы.Жыралардың тереңдігі-10-15 м, ал ұзындығы бірнеше километрге дейін жетеді.Жыралар мен жарлардың тік бейнелері картада ұсақ, ирек сызықтармен белгіленеді. Рельефтің ерекше нүктелеріне таудың төбесі, шұңқырдың түбі, жоталардың ең төменгі және жоғарғы нүктелері жатады. Горизонтальдарға перпендикуляр етіп жүргізілген кішкене сызықшалар – бергштрихтар беткейдің бағытын көрсетеді.Тауды,жотаны бейнелегенде бергштрихтар горизонталь бұрылысының сыртынан, ал қазаншұңқырлар мен өзектерді бейнелегенде, горизонтал бұрылысының ішінен қойылады. Карталарға горизонтальдардың биіктігі өрлеу бағытына бағытталып жазылады. Горизонтальдардың пландағы арақашықтығын салынды табан дейді. Егер горизонтальдар бір-біріне жақын жатса, яғни салынды қысқа болса, беткейдің тік болғаны, ал аралары бір-бірінен алыс болса, онда беткейдің жатық болғаны. Іргелес орналасқан горизонтальдар биіктігінің айырмашылығын қима биіктігі деп атайды. Рельефтің қима биіктіктері карта мен пландардың масштабы мен рельефтің күрделілігіне байланысты. Жер бедерінің халық шаруашылығының қай саласына болсын тигізетін әсері өте зор. Әсіресе тау-кен жұмыстарын ашық әдіспен жүргізгенде, жер бедерінің ерекшеліктерін ескермеуге болмайды. Инженер мамандар жер бедерінің түрлерін айырып, құрылыстарды жобалауда, кеніштерді салуда оларды дұрыс та нәтижелі пайдалана білуі қажет. жүктеу/скачать 23,56 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|