Калық зерттеу әдістемесі оқу қҧралы АҚтау 2010 Ж
Педагогикалық эксперимент түрлері
жүктеу/скачать 1,02 Mb. Pdf көрінісі
|
КАЛИЕВА Э.И.Ғылыми-педагогикалық зерттеу әдістемесі
| 2. Педагогикалық эксперимент түрлері
Педагогикада эксперименттің бірнеше негізгі тҥрлері бар. Ең алдымен табиғи және лабораториялық тҥрлері ажыратылады. Табиғи эксперимент, сыналушы ҥшін шынайы жағдайда ӛткізіледі, бірақ зерттелуі тиісті қҧбылыс арнайы жасалады. Сынақтың бҧл тҥрі сыналушы ҥшін әдеттегі жағдайда ӛтетіндіктен, оның мазмҧны мен мақсатын бҥркемелей отырып мәнін сақтауға мҥмкіндік береді. Осылай, «сынақтың алғашқы сатысында зерттеуші іс-әрекеттің бастапқы кҥйін - оқушылардың мінез-қҧлқының, білімінің, дағдысының, іскерлігінің немесе басқада сипаттамалардың қалыптасуын зерттейді. Одан кейін зерттеуші жалғыз немесе әріптестерімен бірігіп, зерттелетін іс-әрекеттің мазмҧнына, формасына, әдіс-тәсіліне немесе қҧралдарына қасақана ӛзгерістер енгізеді. Енгізілген ӛзгерістерден кейін , мысалы, тәрбиелік, даму деңгейі немесе оқытудың тиімділігі қайтадан зерттеліп, табиғи жағдайда қолданылатын шаралардың тиімділігі жайында қорытынды жасалады» 1 Лабораториялық эксперимент жағдайында оқушылар ҧжымынан сыналушы топ алынады. Зерттеуші әңгімелесу, тестілеу, жеке және топтық оқыту сияқты зерттеудің арнайы әдістерін пайдалана отырып, ӛз 125 іс-әрекетінің тиімділігін бақылайды. Экспериментті аяқтағаннан кейін бҧрынғы нәтижелер жаңа алынған нәтижемен салыстырылады. Педагогикалық зерттеуде, сондай-ақ тҧрақтандырушы және қалыптастырушы эксперимент ажыратылады. Бірінші жағдайда зерттеуші экспериментальді жолмен педагогикалық жҥйенің кҥйін анықтайды, қҧбылыстар арасындағы тәуелділікті, себеп-салдарлық байланыстың болуын тіркейді. Алынған мәліметтер қалыптасқан және қайталанатын жағдайды бейнелеу ҥшін, немесе педагогикалық қызметтің сапасын, тҧлғаның қандайда бір қасиетінің қалыптасуының негізі ретінде пайдаланылуы мҥмкін. Бҧл зерттелетін қасиеттің, сапаның, сипаттаманың дамуын болжайтын зерттеу қҧруға негіз болады. Зерттеуші сыналушының бойында белгілі тҧлғалық қасиеттерді қалыптастыруға бағытталған арнайы шараларды қолданған жағдайда, қалыптастырушы эксперимент туралы сӛз қозғауға болады. Соңғысы іс-әрекетті орындау жағдайына зерттеушінің белсенді ықпал ету ҥрдісінде қарастырылып отырған педагогикалық қҧбылыстардың немесе психологиялық қасиеттердің даму жылдамдығын зерттеуге бағытталған. Сонымен, зерттеушінің зерттелуші қҧбылысқа белсенді және жағымды ықпал ете алуы, қалыптастырушы эксперименттің негізгі ерекшелігі болып табылады. Бҧнда эксперименттің, тәжірибенің және теорияның бірлігі қағидасын жҥзеге асыратын ғылым ретінде педагогиканың белсенді рӛлі, ғалымның ӛмірлік ҧстанымы байқалады. Атап ӛтілген педагогикалық эксперимент тҥрлерімен қатар, оларды жіктеудің басқада жолы бар. В.И. Загвязинский барлаушы және тексеруші экспериментті ажыратуды ҧсынады. Біріншісі міндеті бойынша тҧрақтандырушы сынаққа жақын, ал екіншісі ҧсыныстарды, жеке болжамдарды тексеруді жорамалдайды. Эксперименттің басқа тҥрлерінің ішінде ол салыстырмалы және қиылысты эксперимент тҥрін ажыратады. Салыстырмалы эксперимент туралы зерттеуші педагогикалық қызметтің едәуір қолайлы жағдайларын және қҧралдарын таңдағанда, бақыланушы және сынаушы нысандарды ӛзара салыстырған жағдайда айтылады. Бҧндай нысандардың қатарында білім алушы немесе тәрбиеленуші топтар болуы мҥмкін. Бҧл жағдайда сыналушы топта, зерттеушінің пікірінше, жағымды нәтижелерге алып келетін арнайы педагогикалық ӛзгерістер ҧйымдастырылады. Бақыланушы топта бҧндай ӛзгерістер болмайды. Бҧл жағдайда алынған нәтижелерді салыстыруға мҥмкіндік болады. Салыстырмалы педогогикалық экспериментті жҥргізудің басқа жолы, яғни бақылаушы нысан болмаған жағдайда, ең мықтыны таңдау ҥшін бірнеше экспериментальды нҧсқалар салыстырылады. Қиылысты эксперимент зерттеушінің бақыланушы және сыналушы топ қҧрамын теңестіруге мҥмкіндік болмаған жағдайда жҥргізіледі. Бҧдан шығудың жолы - бақыланушы және сыналушы топтардың орнын эксперименттің әр кейінгі 126 серияларында ауыстырып отыру. Әр тҥрлі қҧрамдағы сыналушы топтан жағымды нәтиже алынса, бҧл зерттеушінің пайдаланған жаңашылдығының тиімділігінің кӛрінісі. Қисынды қҧрылымы жағынан В.П. Давыдов 2 педагогикалық сынаудың екі негізгі тҥрін - классикалық және кӛп факторлы педагогикалық сынақты ҧсынады. Классикалық эксперимент - біріншіден, зерттелетін қҧбылысты жанама қҧбылыстардан аластауды, яғни оны «таза» кҥйде зерттеу, екіншіден қатаң тіркелген, есеп-қисапқа келетін ҥрдістің кӛп ретті іске асуын, ҥшіншіден, кҥтіліп отырған нәтижені алу мақсатында әр тҥрлі жағдайды қиыстыру, тҥрлендіру, жоспарлы ӛзгертуді қарастырады. Классикалық эксперименттің мәні және оның негізгі қызметі педагогикалық-психологиялық ықпал етудің жеке факторлары және оның нәтижесі арасындағы ӛзара байланыс туралы болжамдарды, оның себептік-салдарлық қатынастарын тексеру болып табылады. Сынақ ӛткізуші зерттеу ҥрдісіне қатысатын негізгі факторларды анықтайды. Ол енгізілген ӛзгерістердің алып келетін салдарын анықтау ҥшін, шарттарды ӛзгертіп, оның соңғы нәтижеге ықпалын қарастырады. Жаңадан енгізілетін жағдайлар тәуелсіз ауыспалы, ал ӛзгертілген факторлар - тәуелді ауыспалы болып аталады. Енгізілген ӛзгертулердің тиімділігі соңғы нәтижемен бағаланады. Классикалық экспериментте бақыланушы және сыналушы топ қалыптасқаннан кейін, соңғысы жаңа фактордың ықпалына ҧшырайды немесе керісінше, қандайда бір фактордың ықпалынан алыстайды. Бҧл ретте, бақыланушы және сыналушы топтарға ықпал етуші ӛзге факторлардың ӛзгеріссіз қалуы маңызды. Бҧнымен сынақтың тазалығына қол жеткізуге болады. Тәжірибеде бҧған қол жеткізу едәуір қиын, себебі қандайда бір фактор зерттеу ҥрдісінде әрқашан тҥрленеді. Сондықтан эксперимент барысында алынған нәтиженің кездейсоқ емес екендігін дәлелдеу ҥшін, оны арнайы есептік әдістерді пайдалану арқылы жоспарлайды. Математикалық теория эксперименттың мҥмкіндігін кеңейтеді, оған талдау-синтездеу сипатын береді. Бҧл жағдайда эксперимент классикалық пен салыстырғанда кӛпфакторлы болады. Қазіргі педагогикалық- психологиялық теория мен тәжірибеде қҧрылымын тікелей зерттеуге келмейтін ҥрдістер орын алады. Мҧнда кӛпфакторлы эксперимент қажет. Бҧл жағдайда педагогикалық ҥрдіс тәуелді болатын кӛп факторды тҥрлендіру арқылы, зерттеуші мәселені эмпирикалық тҧрғыда шешеді. Ол ӛзінің кӛзқарасы тҧрғысынан ҥрдістің ӛтуіне қолайлы жағдай туғызуға тырысады. Бҧл кезде математикалық есептің қазіргі әдістерін кең қолдану қарастырылады. |