Калық зерттеу әдістемесі оқу қҧралы АҚтау 2010 Ж

142
 
 
Мысалы, 200 топтың арасынан кӛптік тәжірибе ӛткізу ҥшін 20 оқу тобын 
таңдау  қажет.  Бҧл  ҥшін  барлық  топтың  тізімі  жасалып,  нӛмірленеді. 
Соңынан кездейсоқ сандар кестесінен қандай да бір аралықтан, қандай да 
бір сандарды таңдау арқылы 20 нӛмір таңдап алынады. Осы 20 кездейсоқ 
сандар  зерттеушіге  қажет  болған  топтарды  анықтайды.  Жалпы 
(генералдық,бас)  жиынтықтан  кездейсоқ  обьектіні  таңдау  сол  таңдалған 
жинақтықбірліктер  нәтижесінің  барлық  жалпы  жинақтық  бірліктерді 
зерттеу  нәтижесінен  оншалықты  алшақ  болмайтындығын  дәлелдеуге 
жағдай жасайды. 
Психологиялық-педагогикалық зерттеу тәжірибесінде таңдаудың тек 
қарапайым кездейсоқ тәсілдері ғана емес, сонымен қатар одан кҥрделірек 
тәсілдер  де  қолданылады:  кӛпқабатты  кездейсоқ  таңдау,  кӛпсатылы 
таңдау және т.б. 
Математикалық және статистикалық зерттеулер санымен бірге жаңа 
дәлелдік  материалдарды  алу  қҧралы  да  болады.  Осындай  мақсаттағы 
шаблондау,  анкеталық  сҧрақтардағы  ақпараттық  кӛлемді  ҧдғайту  және 
шкалалау  тәсілдерін  атап  ӛтуге  болады.  Ол  зерттеуші  әрекетіне  де, 
зерттелуші обьектіге дәл баға беруге де жағдай жасайды. 
Шкалалар белгілі бір психологиялық-педагогикалық қҧбылыстардың 
жиілігін ӛлшеу және дәл, обьективті тҥрде анықтау қажеттілігінен туады. 
Шкалалау қҧбылыстарды тәртіпке келтіруге мҥмкіндік беріп, олардың әр 
қайсысын  сандық  тҧрғыдан  бағалауға,  зерттелуші  қҧбылыстың  тӛменгі 
және жоғары сатыларын анықтауға кӛмектеседі. 
Осылайша, тыңдаушылардың танымдық қызығушылығын зерттеуде 
олардың шекарасын анықтауға болды. ӛте ҥлкен қызығушылық - ӛте әлсіз 
қызығушылық. 
Осы 
шекаралардың 
арасындағы 
танымдық 
қызығушылықтың  шкаласын  қҧрайтын  бір  қатар  сатыларды  табу  керек: 
ӛте  ҥлкен  қызығушылық  (1);  ҥлкен  қызығушылық  (2);  орташа  (3);  әлсіз 
(4); ӛте әлсіз (5). 
Психологиялық-педагогикалық  зерттеулерде  әр  тҥрлі  шкалалар 
қолданылады. Мысалы: 
               а) ҥш сатылы шкала: 
                    ӛте белсенді ............................................. 10 
                    белсенді       .............................................. 5 
                    тӛмен           ............................................... 0 
 
               ә) кӛпсатылы шкала: 
                    ӛте белсенді .............................................. 8 
                    орташа белсенді ....................................... 6 
                    жай белсенді  ............................................ 4 
                    тӛмен ......................................................... 2 
                    тіпті тӛмен ................................................ 0 

143
 
 
 
               б) екі жақты шкала: 
                    ӛте қызығады ........................................... 10 
                   жеткілікті дәрежеде .................................. 5 
                   бәрі бір ....................................................... 0 
                   қызықпайды ...............................................-5 
                   мҥлдем қызықпайды .................................-10 
 
Мҧндай бақылау шкалалары әр бір пунктке белгілі бір сандық белгі 
береді.  Мысалы,  студенттің  оқуға  қатынасын,  жҧмысқа  табандылығын, 
бірге  істесуге  дайындығын  және  т.б.  талдауда  тӛмендегідей 
кӛрсеткіштерді  негізге  алып,  сандық  шкала  жасауға  болады:  1  –  
қанағаттанарлықсыз;  2  -  әлсіз;  3  –  орташа;  4  -  орташадан  жоғары;  5  – 
орташадан едәуір жоғары. Мҧндай жағдайда шкала мынадай болады (6.8-
кестені қараңыз): 
 
Сапасы  
                                         Сапа дәрежесі 
Оқуға қатынасы  
             
1 
          2 
         3 
          4 
          
5 
Жҧмысқа тӛзімділігі               
1 
          2 
         3 
          4 
          
5 
Бірге істесуге 
дайындығы  
             
1 
          2 
         3 
          4 
          
5 
Тапсырманы 
орындаудағы 
ҧқыптылығы 
             
1 
          2 
         3 
          4 
          
5 
Мақсатқа 
ҧмтылушылығы 
             
1 
          2 
         3 
          4 
          
5 
     
Сонымен  бірге  ортасында  нӛлдік  кӛлемі  бар  полярсыз  шкала  да 
қолданылады: 
Тәртіптілігі                                                                       Тәртіпсіздігі  
Анық байқалатын      5  4  3  2  1  0  1  2  3  4  5            Анық байқалмайтын 
 
Бағалау  шкалалары  графикалық  тҥрде  болуы  да  мҥмкін.  Мҧндай 
жағдайда  категориялар  кӛрнекілік  тҥрде  беріледі.  Онда  шкаланың  әр  бір 
бӛлшегі (сатысы) вербалды тҥрде сипатталады. 
Қарастырылып  отырған  әдістер  алынған  мәліметтерді  талдау  мен 
жинақтауда  ҥлкен  маңызға  ие.  Олар  әртҥрлі  қатынастарды  анықтауға, 
дәлелдердің 
арасындағы 
корфеляцияларды, 
психологиялық-
педагогикалық  қҧбылыстардың  даму  тенденцияларын  табуға  жағдай 
жасайды.  Математикалық  статистиканың  топтық  теориясы  жиналған 

144
 
 
эмпириялық  материалдардың  қандай  дәлелдері  сәйкес  келетіндігін 
анықтауға,  оларды  қандай  негізде  топтастыруға  болатындығын  білуге 
жәрдемдеседі.  Мҧның  барлығы  да  дәлелдерді  жҥйесіз  пайдаланудан 
сақтандырып,  оларды  ӛңдеу  бағдарламаларын  белгілейді.  Алға  қойылған 
мақсат  пен  мәселеге  байланысты  кӛбінше  топтаудың  ҥш  тҥрі 
қолданылады:  типологиялық,  вариациялық  және  аналитикалық.  Алынған 
нақты  материалды  бір  тектес  сапалық  бірліктерге  бӛлу  (  әртҥрлі 
категориядағы студенттер арасындағы  тәртіп  бҧзушылықтар  санын  бӛлу, 
оқу  жылындағы  олардың  дене  жаттығуларын  орындау  кӛрсеткіштерін 
бӛлу және т.б.) қажет болғанда типологиялық топтау пайдаланылады. 
Қандай  да  бір  ӛзгергіш  (вариациялы)  белгінің  кӛлемі  бойынша 
материалды  топтау  керек  болғанда  (  оқушылар  тобын  ҥлгерім  деңгейі 
бойынша  бӛлу,  тапсырмаларды  орындау  пайызы  бойынша  бӛлу, 
белгіленген  тәртіпті  бір  тектес  бҧзушылықтар  және  т.б.)  зерттелуші 
қҧбылыстың  қҧрылысы  туралы  білуге  мҥмкіндік  беретін  вариациялық 
топтау пайдаланылады. 
Аналитикалық 
топтау 
зерттеліп 
отырған 
қҧбылыстардың 
арасындағы  ӛзара  байланыстарды  (студенттерді  дайындау  дәрежесінің 
кейбір  оқу  әдістеріне тәуелділігін,  орындалатын  тапсырмалар  сапасының 
жігерге, қабілетке тәуелділігін және т.б), олардың ӛзара тәуелділігін және 
ӛзара  шарттылығын  анықтайды.  Жиналған  мәліметтерді  топтастыруда 
зерттеуші жҧмысының маңыздылығын мына жағдай дәлелдейді, яғни бҧл 
жҧмыстағы қателіктер ең соңғы, мазмҧнды мәліметтердің қҧнын тҥсіреді. 
Бҥгінгі таңда топтаудың, типтендірудің, жҥйелеудің математикалық 
негіздері  әлеуметтану  ғылымында  кең  тҥрде  дамып  келеді.  Әлеуметтік 
зерттеулерде  қолданылатын  типология  мен  классификацияның  қазіргі 
әдістері  мен  тәсілдерін  психология  мен  педагогика  саласында  да  сәтті 
пайдалануға болады. 
Зерттеу  барысында  мәліметтерді  қорытындылап жинақтау  тәсілдері 
кең қолданылады.  Олардың  бірі  кестелерді қҧрастыру  мен ҥйрену  болып 
табылады. 
Мәліметтер  есебін  қҧрастыруда  салыстырмалы  тҥрде  бір 
статистикалық  кӛлемнің  бӛліну  қатарлары  (вириациялық  қатар)  пайда 
болады.   
Психология 
мен 
педагогика 
мәселелерін 
зерттеуде 
жиі 
қолданылатын  әдістердің  қысқаша  сипаттамасы  міне,  осылар.  Қаралған 
әдістердің  бірде  бірі  жеке  алғанда  әмбебап  әдіс  бола  алмайды  және 
алынған  мәліметтердің  анық  екендігіне  кепілдік  те  бере  алмайды. 
Мысалы,  респонденттермен  жҥргізілген  сҧрақтарға  алынған  жауаптарда 
субьективтілік  элементтері  бар  екендігіне  ешқандай  кҥман  жоқ.  Бақылау 
нәтижелерінде  де  зерттеушінің  ӛз  субьективтік  бағасы  жоқ  деп  айта 
алмаймыз.  Әрқандай  қҧжаттамадан  алынған  мәліметтер  де,  сол 

145
 
 
қҧжаттардың шынайылығын тексеруді (әсіресе, жеке қҧжаттарды, «екінші 
адам» арқылы алынған қҧжаттарды және т.б) талап етеді. 
   Сондықтан  әрбір  зерттеуші  бір  жағынан  әрқандай  нақты  әдісті 
қолдануды жетілдіре тҥсуге, ал екінші жағынан бір мәселені зерттеуде әр 
тҥрлі  әдістерді  кешенді,  ӛзара  бақылау  тҥрінде  қолдануға  ҧмтылуы  тиіс. 
Барлық  әдістер  жҥйесін  меңгеру  зерттеудің  тиімді  әдіснамасын  жасауға, 
оны  анық  та  дәл  ҧйымдастыру  мен  жҥргізуге,  шынайы  теориялық  және 
тәжірибелік қорытындылар алуға жағдай жасайды. 

жүктеу/скачать 1,02 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: