Күдеринова Құралай Бимолдақызы Қазақ жазуының тарихы мен теориясы
жүктеу/скачать 1,82 Mb. Pdf көрінісі
|
Қазақ жазуының тарихы мен теориясы
- Бұл бет үшін навигация:
- Л.В.Зиндер алғашында жазудың дербес жүйе бола алмайтынын айтты, жазу тілдің бір формасы деді. Дыбысжазудан басқа ұғымжазу
- И.Е.Гельбтің
| Л.В.Щерба
ұстазы Б.Куртэненің ізімен тіл білімінің негізгі нысаны жазба тілемес, ауызша тіл болу керек деп, әу бастан жаз- ба тілден ауызша тілді айырып алу керектігін ескертті. Өйткені жазу консервативті дүние, ол ауызша тілге икемделмей сол күйі қалып отырады да, екеуінің арасында сәйкессіздік пайда болады. Ол сәйкессіздік грамматика саласында көрінеді. Дұрыс жазуды меңгеру үшін, жазба тілдің грамматикасын білу керек болып шығады деді ғалым. Сондықтан жазба тілдегі морфологиялық формаларды ауызша тіл формалары етіп түсіндірудің қателігін көрсетті. егер ауызша тілді сол қалпында жазуға түсірсек біз, фонетика, морфология, синтаксис құрылымдарынан қанша қате жібергенімізді көрер едік, сөзінің жазба нұсқасын оқыған адам “қалай ғана қате жібергенмін” деп таңғалар еді дейді ғалым. «Бұл факт барлық қателердің әлеуметтік негізі бар екенін, ауыз- ша тілдің жүйесінде бар екенін көрсетеді» деген. “егер қандай да бір грамматиканы грамматика үшін зерттеймін десек, онда тек ауызша сөйленген сөздің грамматикасын зертеу керек... Жазба тіл қандай да бір деңгейде өлі тіл болып табылады. Оны бізге мектепте зорлықпен үйретеді» деп, оқулықтардағы тілдік материал деп түсіндіретініміз жасанды тіл деді. Сонымен, жазудың ауызша тілден ерекшелігін айқындаған ғалымдардың көш басында Ф.де Соссюр, Б.де Куртенэ, в.в.Щерба тұрды. Жазу пәнін анықтаудағы келесі кезең ғалымдарының пікір- леріне құлақ ассақ, мына жағдайды байқаймыз: зерттеушілер жазуды ауызша тілге көмекші құрал ретінде анықтаған сай- ын, оның дербестігі туралы айтады. мысалы, Л.В.Зиндер алғашында жазудың дербес жүйе бола алмайтынын айтты, жазу тілдің бір формасы деді. Дыбысжазудан басқа ұғымжазу , бәлкім, автономды жүйе бола алар, ал дыбысжазудың әдетте де- рбестігі төмен деді. алайда ғалым еңбегінде көрсетілген сызба- да тілдік жүйе екі түрлі тілден – дыбыстық және жазба тілден 34 35 тұрады. Дыбыстық тіл айту, тыңдау арқылы ауызша сөзде өмір сүрсе, жазба тіл жазу мен оқу арқылы жазба сөзде өмір сүреді. Сонда жазу ауызша сөзді жазба сөзге айналдыратын код болып табылады, өздігінен жүйе құрай алмайды. Сөйтіп, л.в.Зиндер ауызша тілдегі морфонологиялық құбылыс тәрізді жазу да графонологиялық құбылыс болаты- нын, септік қосымшалары ауызша тіл мен жазба тілде екі түрлі көрінетінін айтады. Сөйтіп, жазуды да жүйе мен қолданысқа бөлетін уақыт келгенін айтады. И.Е.Гельбтің ойынша, жазудың о бастағы болмысы тілден өзгеше еді. адамзат өз ойын жазба түрде берудің алдыңғыларға қарағанда жетілген түрін ойлап тапқанда ғана, сол кезеңде жазу өзінің дербес жүйелік сипатынан айрылып, ауызша тілдің жазба орынбасары болып қалды. Сондықтан “жазуды ауызша тілдің эквиваленті деп, көрінетін таңбалар арқылы сөйлеуді түсіретін тәсіл деп танитын лингвистер жазудың тарихи дамуын дұрыс бағаламай отыр, олар бұл анықтамаларының жазудың алғашқы сатысына сәйкес емес екенін біле алмайды. Ол кездегі жазу тілдің ауызша формасын берген жоқ” дейді. Ғалым жазу алғашында сөйленген сөзбен әлсіз байланысты дейді. Бір суретті әркім әртүрлі оқыды, ауызша тіл формаларына сәйкеспеді, жазу фонетикалана бастағанда ғана ауызша форма- сымен сәйкесе бастады. Бұл көзқарасқа қатысты тағы мынадай пікір барын білеміз: жазу адамзат тілінің даму сатысымен сәйкес жетіліп отырды; жүктеу/скачать 1,82 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|