Күдеринова Құралай Бимолдақызы Қазақ жазуының тарихы мен теориясы
Ұ көмескі айтылса да, қалдырмай жазу керек. Ұ
жүктеу/скачать 1,76 Mb. Pdf көрінісі
|
Күдеринова Құралай монография Қазақ жазуының тарихы
| Ұ
көмескі айтылса да, қалдырмай жазу керек. Ұ тұр, жұрт, құм деген сөздерде т - ның ж -ның қ -ның соңынан қандай дыбыс естіледі, сол дыбыстың белгісі. Бұл дыбыстың қарпін о- дан айыру үшін, үстіне () қоямыз. Ұ -ны оқығанда һәм оқытқанда сол естілген қалыпта айтарға тиіс” деген. Бірақ сонда да <ұ> мен <у> -дың арасын айыру қиындығы болғанға ұқсайды: “ у – азу, қару, жабу деген сөздерде з-ның р - дың, б -ның соңында естілетін дыбыстың белгісі. У- сөздің бас буынында қысқа һәм көмескі естіледі. Құрау, құлақ, құрғақ де- ген сөздер ішіндегідей. Сөздің басқа жерінде ұзын, һәм анық айтылады. У -дан ұ- ны айыру керек. Қысқасы сөздің басқы буы- нында у ұзын һәм анық естілсе, екі әріппен жазарға тұура, тұумас, буұн, бұуаз дегендей. (у)-ды (ұ) дан айыру үшін үстіне () қоямыз. Себебі, (у) менен (ұ)-ның жазылуы ұқсас болғанмен, айтылуы ұқсас емес” деді. Бірақ бұған қарсы пікірлер бірден айтылады. Мысалы, Ш.Жияшев «Ол ﻭ дыбысын орысша у деп қарайды. Жоқ мырза, ﻭ . еш уақытта у болмас. Белгі әр заман в орнына тұрып, волыс, вагон сықылды сөздерде жазылашақ» десе, А.Жанталин: « , ﻱ ﻭ (ве) харіптерін жарты дауысты дыбыстар деп көрсетуі маған онша ұнап жетпей тұрады. Неге десеңіз бұрыннан бізде жазы- лып келе жатқан ﻭ (ве) дыбысы орысшаның в харпіне тура ке- леді» дейді. “Ал сөз ортасында, я басында анық һәм ұзын естілетін жер- лерде екі / ұ/ жазуға тиіс. Мысалы, тура, туыс деген сөздерде. Басқа түркі тілінде екінші ұ орнына ғ келеді. Мысалы, туғра, туғыш” деп ұу, үу тіркесін ұұ, үү арқылы беру керек деп топшы- лайды. Сөз басында айтылса, екі таңба сөз аяғында қалай естіл-се де, жалғыз / у / әрпімен беруді ұсынады. Мысалы, ашу, ашула-ну, тату, татулық, татуласу . Бұдан А.Байтұрсынұлының объ-ектіні бір деңгейде, объективті түрде сипаттайтынын көреміз. Мысалы, ашулану деген сөздегі бірінші / у / әрпі ортаңғы буын болғанмен, ол ашу сөзінде соңғы буында тұр деген сияқты. 192 193 Байтұрсын әліпбиін көпшілік талқылау барысында мы- надай пікір бар: “ Бикеш, бауыр деген сөздердегі и, у хәрпін Ильминский бір түрлі жазса керек дейді екі харіпменен. Біздің фаһамымызша, айтылған и, у -дың орнына екі хәріп жазу дұрыс емес”. Ал < ы>, <і> фонемаларының орфограммасы туралы ғалымның өз сөзін тыңдағанымыз жөн: “ жүктеу/скачать 1,76 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|