Күдеринова Құралай Бимолдақызы Қазақ жазуының тарихы мен теориясы



Pdf көрінісі
бет112/236
Дата22.12.2023
өлшемі1,76 Mb.
#143053
1   ...   108   109   110   111   112   113   114   115   ...   236
Байланысты:
Күдеринова Құралай монография Қазақ жазуының тарихы

Пысықтау сұрақтары:
1) Араб графикасына негізделген қазақ жазуында дауыстылар
қандай таңбамен белгіленген?
2) Дауыстылар қандай белгілері бойынша топтастырылған?
3) Әліпби құрамы қандай болды?
4) Қадим жазуының басты ерекшелігі неде?
1-тапсырма.
Төмендегі қадим жазуымен жазылған сөздерді қазіргі 
жазуға түсіріңіз.
,ﻴﻜﻴﻦ ,ﻳﻜﻰ ,ﻴﺳﻴﻚ,ﺪﻳﻜﺎﻦ ,ﻜﻴﺭﻭﺍﻦ ,ﺒﺯﺩﺍﺭﻜﻪ ,ﺪﻴﻭﻟﻳﺗﻨﺪﺍﻦ, ﻨﻴﺮﺴﻪ ,ﻜﻭﻧﻟﻰ ,ﺒﺎﺮﻰ , ﺁﺮﺘﻭﺮﻠﻰ
ﺗﻭﻴﻪﻜﻪ ,ﺠﻨﻪ ,ﻜﻮﺮﭘﻪ 
.
2-тапсырма.
Төмендегі араб жазуымен басылған мәтіннің графика-
орфографиялық ерекшеліктерін көрсетіңіз.
ﭽﻗﻗﺎﻦ
ﻤﻴﻥ ﺍ ﻨﻨﻜﻐﺎ
ﻗﺮﺍ ﺒﺎﻯ ﺻﺎﺮﺒﺎﻯ
ﭽﻗﻐﺎﻦ ﺍﻴﻜﺎﻭﻨﻨﻙ ﺩﺍﻭﺮﻯ ﺪﺍﻨﻜﻘﻪ
ﻴﺎﺘﺳﻪ ﻜﻴﻟﻪ ﺼﻮﻨﻚ ﻘﻭﺳﻟﻐﺎﻥ
ﺍﻴﻜﻰ ﺒﺎﻯ
ﻗﺎﭼﻘﺎﻥ ﺗﻭﺮﺍ ﻤﺎﺮﺍ ﻞ ﺑﻮﻮﺍﺯ
ﺁﻟﺪﻭﻧﺪﺍﻦ
Қарабай Сарыбай мен аңға 
шыққан Екеуінің дәуірі даңқа 
шыққан Екі бай қосылған соң келе 
йатса
Алдұндан бұуаз марал тұра қачқан
.
172
173


8-семинар. Араб графикасына негізделген 
қазақ жазуы: жәдид жүйесі
Араб жазуының қазақ тілінің дыбыстық заңдылығына
сәйкес келе бастаған, демократияланған түрі –
жәдид
деп
аталады. Бұл жазу реформасы Нобель сыйлығының иегері,
Қырым татары И.Гаспыралының жаңа әдісті мектебі – усул
жадидпен байла-нысты.
Жадид жазу үлгісінің 
басты ерекшелігіне
-
дауысты дыбыстардың харакаттар арқылы емес, таңба
арқылы беріліп, жазуда хатқа түсіп отыруын,
-
араб және парсы сөздерінің тілімізге икемделіп өзгеріске
ұшыраған түрінің таңбалануын,
-
ң
дыбысының қадим жазуындағыдай сегіз түрлі таңбалар
арқылы емес, екі түрлі таңбамен берілуін,
-
араб әліпбиіндегі басы артық таңбалардың қолданылмауын
айтуға болады, мысалы, қазақ сөздерін таңбалауда араб әліпби
жүйесіндегі мына таңбалар қолданылмаған деуге болады: ﺙ , ﻆ ,

,
ﺫ 
. Осы айталғандардан қадим жазуының біртіндеп
жүйелене түсіп жадид кезеңіне өткенін көруге болады.
«Түркістан уалаяты» газетінде дауыстылардың харакат
арқылы беріліп, жазуда таңбаланбауы сирек ұшырасады. Бұл
үрдіс «Дала уалаяты» газетінде біртіндеп жүйелене түседі де,
араб жазуымен басылып шыққан кітаптарда дауысты дыбыстар
жүйелі түрде жазуда таңбаланып отырады.
«Түркістан уалаяты» газетінде харакаттар белгіленбеген, 
бірақ жазылмаса да олар дауысты дыбыстың мәнін береді. 
Дегенмен харакаттары қойылған сөздерді аз да болса кездестіру-
ге болады: дамма арқылы берілген сөздер: 
құл және күң

) ﻜﻨﻨﻚ
1874
№ ,
6
(

күтүб

ﻜﺘﻨﻭﺐ 

құшақтасыб

ﻗﺸﻨﺎﻘﺘﺎﺴﺐ 
,
құрметтеб
– 
) ﻗﺭﻨﻤﺘﺪﻴﺏ
1874


10
(
,
тұхым – 
ﺗﺤﻨﻢ 
,
 құдай – 
) ﺤﺪﻨﺍ
1874


16
(
,
құл – 
) ﻘﻝﻨ
1977


30
(
.
 
Фатха арқылы белгіленген сөздер:
бағасы
– 
) ﺒﻐﻐﺎﺳﻰ
1875


1
(
,
ақраб – 
) ﺍﻘﺭﺐﻐ
1874


24
(
.
Кесра, яғни қысқа 
и
арқылы беріліп, жазуда таңбаланған 
сөздер кездеспейді. Ал даммалы алиф арқылы беріліп харакаты 
таңбаланған 
үйнүң

ﻳﻨﻨﻮﻧﻚ
١

1874
№ ,
16
(
деген сөзді кездестірдік. 
Сөз басында келетін 


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   108   109   110   111   112   113   114   115   ...   236




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет