Кедейлікпен күрес

Халықаралық деңгейде кедейлікпен күрес бойынша күш-жігерді біріктіру 2000 жылы БҰҰ –ның Мыңжылдық декларациясында айтылған болатын. Онда Мыңжылдық даму мақсаттары қабылданды, оның бірі – 2015 жылға күндіс табысы 1, 25 АҚШ долларынан аспайтын халықтың санын екі есе қысқарту болды. Дамыған елдер жыл сайые барынша кедей елдерге негізгі әлеуметтік қызметтер көрсету және өнімдерін импорттау үшін нарықтарын ашу үшін 15 млрд доллар қаражат бөледі.ХВҚ, ӘБ және бірқатар жетекші елдер кедей елдерге қарыздарын кешірді.

2015 жылы Мыңжылдық даму мақсаттарының орнына халықаралық ынтымақтастық үшін мақсаттар жинағын ретінде Тұрақты даму мақсаттары келді, оларды БҰҰ-ның барлық мүшелері қабылдады және бүкіл әлемде барлық адамдар үшін өмір сапасын арттыруға жолдады. Ұсынылған 17 мақсаттың біріншісі 2030 жылға «барлық түрдегі кедейлікті» жою болып табылады.

Кедейлікпен күрес – соңғы онжылдықтағы жаһандық күн тәртібіндегі мәселелердің бірі ретінде өткен жылдан бері өз өзектілігін арттырып отыр. 1993 жылдан бастап жыл сайын 17 қазанда атап өтілетін «Кедейлікті жою үшін халықаралық күрес күні» Дүниежүзілік Банктің әлемдегі кедейлік жағдайы туралы қыркүйек айында шыққан, қарашада өтетін әлемнің жетекші экономикалары көшбасшыларының «Жиырмалық тобының» жыл сайынғы кездесуіне жолдаған хабарламасымен көмескіленді, онда бұл мәселе басты назарда болады. Бұл құжатта Дүниежүзілік банк өткен жылдан бері пандемияға байланысты кедейлік өз позициясын күшейтті десек болады.

Шамамен 30 жыл ішінде өте кедейлік үнемі төмендеп келеді. 1990 жылдардың басынан бастап әлемдегі абсолютті кедейліктің шегінен аспайтын адамдардың үлесі (яғни күніне 1,9 АҚШ доллар) 35% -дан 8,4% -ға төмендеген. 2020 жылдың басында бүкіл әлемдегі өте кедей халықтың саны 689 миллионды немесе бүкіл әлем халқының 9,2% -ын құрады. Алайда, өткен жылы COVID-19 пандемиясы, локализацияланған қақтығыстар мен жаһандық климаттың өзгеруіне байланысты, әлемдегі экстремалды кедейлік соңғы онжылдықта алғаш рет өскен. 2020 жылға арналған алдын-ала есептеулер бойынша, Дүниежүзілік банк қосымша 88 миллионнан 115 миллионға дейін адам өте кедейлікке ұшырайды деп болжап отыр, олардың жалпы саны 703 миллионнан 729 миллионға жетеді. Сонымен қоса, кедейліктің ауқымы Африканың кедей елдерінен бастап орташа табысты елдерге дейін кеңейіп келеді.

Кедейшіліктің таралуының жаңа толқыны, ең алдымен, пандемия кезіндегі карантиндік шектеулерге байланысты әлемдік экономиканың құлдырауымен байланысты. ХВҚ 2021 жылы әлемдік экономиканың 2009 жылғы әлемдік қаржы дағдарысы кезеңімен салыстырғанда 2,3% -ға баяулауын күтеді (2,3% төмендеу). Нәтижесінде ХЕҰ 2020 жылдың екінші жартысында 305 миллион толық жұмыс орны жоғалды деп есептейді, бұл 2019 жылдың соңынан 10,5% төмендеді.

Осылайша, пандемияға байланысты кедейлікпен күрес бүкіл әлем үшін өткір проблемаға айналуда, сонымен қатар Өзбекстан үшін өте маңызды болып қала береді. Сондықтан, Өзбекстан Республикасы Президенті Шавкат Мирзиёев Біріккен Ұлттар Ұйымы Бас Ассамблеясының 75-сессиясында БҰҰ Бас Ассамблеясының алдағы сессиясының негізгі тақырыптарының біріне кедейлікті жою және кедейлікті азайту мәселелерін анықтап, сонымен қатар өткізуді ұсынды осы мәселелерге арналған ғаламдық саммит.

Бұл тақырыптың өзектілігі қазіргі кезде Өзбекстандағы кедейлікті 2030 жылға дейін төмендету стратегиясын әзірлеу кезінде қолдануға болатын кедейлікпен күрестің табысты шетелдік тәжірибесіне ерекше назар аударуды ұсынады.

Қытай әлемдегі кедейлікке қарсы күрестің ең өршіл бағдарламасын жүзеге асырып келеді .Қытай билігінің халқына қатыст әлеуметтік саясаты жарқын болашақта үйлесімді даму және орташа табыс қоғамына көшуге бағытталған.

90-жылдардан бастап Қытай басшылығы әлеуметтік қауіпсіздік торын құруға кірісті. Бұл жүйе халықтың әлсіз тұстарын, санаттарын - кедей ауыл отбасыларының балаларын («Үміт» мақсатты бағдарламасы), балалары бар жалғызбасты әйелдерді («Бақыт» бағдарламасы), жалғызілікті қарт азаматтарды («қолдаудың бес түрі») қамтиды.

1978 жылдан 2017 жылға дейінгі кезеңіде 740 миллион адам немесе Қытайдың ауыл тұрғындарының 94,4% -ы кедейліктен құтылды. Бұл көрсеткіш бүкіл әлем бойынша 70% құрайды, олар бір кездері өте кедей өмір сүруді тоқтатқан. Еліміздің кедей аймақтарындағы ауыл тұрғындарының жылдық орташа табысы жыл сайын орта есеппен 10,4% -ға өсті.

Қытай Халық Республикасының Мемлекеттік кеңесінде Ұлттық бағдарламаны жүзеге асыруды үйлестіретін кедейлікпен күрес жөніндегі комитет жұмыс істейді. Елде кедейлікпен күресудің, сақтандыру, инвестициялау, әлеуметтік көмек, мәліметтерді жинау, талдау және есеп беру салаларын қамтитын барлық жүйелер құрылды.

2004 жылдан бастап елде жалпыға бірдей денсаулық сақтау жүйесі іске қосылды, ал мемлекеттік сақтандыру жүйесі халықтың 95% -дан астамын қамтиды. Бағдарлама елдің ең кедей аймақтарындағы кедейлікті азайтуға бағытталған.

Қытайдағы кедейлікпен күрес экономиканың жекелеген салаларының экономикалық дамуына инвестициялар мен мақсатты көмекке, жұмыспен қамтуды ынталандыруға және өнеркәсіптің орналасуын оңтайландыруға негізделген. 2016 жылдың көктемінде Қытайдың ауылшаруашылықты дамыту банкі ауылдағы кедейлікті төмендету үшін бес жыл ішінде шамамен 460 миллиард доллар бөлді. Сонымен қатар, Қытайдың мемлекеттік корпорациялары елдің кедей аудандарында жергілікті өндірісті, ауылшаруашылығын және өнеркәсіпті, ең алдымен тау-кен өндірісін қолдау үшін 1,82 миллиард долларлық инвестициялық қор құрды.

Қытай ауылшаруашылық реформаларын, ауыл жер реформаларын және өнімділіктің өсуі мен ауылшаруашылық өндірісін қолдау үшін жақсартылған ирригациялық инфрақұрылымды қоса алғанда, ауылдарды дамытудың кең ауқымды шараларын қабылдады. Ауылдық жерлерде сапалы ауыз судың, халыққа медициналық қызметтердің қол жетімділігін арттыруға, сондай-ақ тұрғындарды Интернетке қосуды кеңейтуге көп көңіл бөлінеді.

Ол кадрлардың ауылға келуін ынталандыру, ауыл тұрғындары үшін оқытуды ұйымдастыру және орталық мемлекеттік қызметкерлер мен партия қызметкерлерін кедей ауылдарға тағайындау үшін кеңінен қолданылады. Ауылға жіберілген мұғалімдер мен мамандарға пәтерлер беру, ауыл мұғалімдерін субсидиялауға қаражат бөлу арқылы жағдайлар жасалады.

Қалалық кедейлікті жою жұмыс орындарының өсуіне, білім мен денсаулық сақтаудың қол жетімділігіне байланысты. Ауылдағы кедейлікті жою тұрғындарды қалаларға қоныстандырумен байланысты. Он жыл ішінде Қытай шамамен 250 миллион адамды қалаларға көшіруді жоспарлап отыр. Ол үшін ірі инфрақұрылымдық жобалар іске қосылады.

Кедейшілікпен күрестің еуропалық моделі дамыған міндетті сақтандыру жүйесіне негізделген. Оның пікірінше, адам неғұрлым ұзақ жұмыс жасаса, оның әлеуметтік қорғаныс деңгейі соғұрлым жоғары болады (жәрдемақы неғұрлым көп болса, жәрдемақы мөлшері соғұрлым көп болады). Бұл модель Германия, Нидерланды, Франция сияқты елдерге тән. Еуропаның оңтүстік елдерінде бюджеттен әлеуметтік төлемдер және

Еуропалық Одақтың статистикасы бойынша табысы және материалдық жағдайлары бойынша кірісі бар адамдар елдегі орташа жалақының 60% -ынан төмен адамдар аз қамтылған адамдар тобына тіркеледі. Бұл топқа жалғызбасты аналар, білімі жоқ адамдар, зейнеткерлер, мигранттар, жұмыссыздар кіреді. Кедейшілікті экономикалық өсу мен әлеуметтік прогреске кедергі ретінде қарастыратын болсақ, ЕО өмір сүру деңгейі төмен адамдардың үлесін 20 миллион адамға дейін азайтуға күш салуда.

Осы міндетті орындау үшін азаматтарды әлеуметтік қорғаудың ұлттық бағдарламалары іске асырылатын болады. Халықты әлеуметтік қорғау бағдарламалары негізінен бюджеттен, сондай-ақ жұмыс берушілер мен қызметкерлерден қаржыландырылады. Скандинавия елдері әлеуметтік қамсыздандыру моделін жасады. Скандинавиялық әлеуметтік қорғау бағдарламалары кірістеріне және жұмыс күшіне қарамастан, халықтың барлық топтары үшін ақшалай және заттай жеңілдіктер мен қызметтерді ұсынады.