Кейбір мәселелері
жүктеу/скачать 1,97 Mb. Pdf көрінісі
|
| Дыбыстардың жіктелуі
Дыбыстарды айтылуына қарай әрі сөзде білінетін өзгешелігіне қарай жіктеуге болады. Айтылуына қарай жіктегенде былайша бөлінеді: дауыстылар – а, м, ң, н, л, р, v, н, ы, е, о, у; дауыссыздар – б, п, т, ж, д, з, е, ш, ғ, қ, к, г. Дауыстылар: 1. Толық дауысты – а, е, у, ы; 2. Шала дауысты – р, л, м, н, ң, v, j болып екіге бөлінеді. Толық дауыстылар: кең шығысты – а, е, ы (аңғал), тар шығысты – о, у (қымқыру) болып бөлінеді; Шала дауыстылар: 1. ауыз шығысты – р, л, v, j. 2. мұрын шығысты – м, н, ң болып бөлінеді. Ауыз шығысты дыбыстар: босаң жолды – р, v, j және қысаң жолды – і болады. Мұрын шығысты дыбыстар үш түрлі: босаң бөгеуі – ң, қысаң бөгеуі – н, тұйық бөгеуі – м. * * * Дауыссыздар: босаң жолды – б, ж, д, з, ғ, г және қысаң жолды – п, т, с, ш, қ, к болып екіге бөлінеді. Қысаң жолдылар: ашық жолды – с, ш; тұйық жолды – п, т, қ, к болады. Босаң жолдылар: ашық жолды – ж, з; тұйық жолды – б, д; тұйықтау жолды – ғ, г түрінде кездеседі. Бұларды бір-бірінен айыратын факторлар: дауыстыдан соң -мын; дауыссыздан соң -пын жалғаулары жалғанады. * * * Толық дауыстылар буын ішінде дауыссыздардың алдында да, соңында да келе береді. Шала дауыстылар дауыссыздардың алдында ғана келеді, соңында келмейді. Аңғал дауыстылар (а, е, ы) орын талғамайды, қымтырулы дауыстылар (о, у) бас буыннан басқа жерде келмейді. Ауыз шығыстылар (р, л, v, j) септегенде -дың, -дан болып, жіктегенде -мыз болып келеді. Мұрын шығыстылар септегенде -ның, -нан болып, жіктегенде -біз, - жүктеу/скачать 1,97 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|