Кэкен Аханов грамматика теориясының негіздері ж о га р ы оку оры ндары ны ц филология ф акульт ет т еріне арналган оқу цүралы


В.З. Панфилов. В заи м оотнош ен ие языка и мышления, М ., Издательство



Pdf көрінісі
бет170/174
Дата18.10.2023
өлшемі5,78 Mb.
#118714
1   ...   166   167   168   169   170   171   172   173   174
Байланысты:
file-4107 3

1 В.З. Панфилов. В заи м оотнош ен ие языка и мышления, М ., Издательство
«Наука». 1971, с т р .169.
2 В.З. Панфиловтын аталган еңбегі, 170-бет.
3 Бұл д а сонда. 171 -бет.
234


шындык болмыска катысымен, сипатталады да, ол осы касиеті 
арқылы жеке сөзден ажыратылады'.
Дүние жүзіндегі әртүрлі тілдерде сөйлейтін эр баска халық- 
тар үшін пайымдаудың логикалық құрылымы бірдей (біркелкі) 
болады да, пайымдауды білдіретін сөйлемнің құрылымы эртүрлі 
тілдерде түрліше болады. Мысалы, пайымдау кавказ тілдерінде 
сөйлемнің номинативті түрінен басқа эргативті түрімен де беріле 
алады. Ал сөйлемнің эргативті түрі дүние жүзіндегі көпгеген 
тілдерде, мысалы, герман тілдері мен роман тілдерінде, индия 
тілдері мен иран тілдерінде, славян тілдері мен түркі тілдерін- 
де, угро-фин тілдері мен моңғол тілдерінде ж эне т.б. тілдерде 
ұшыраспайды.
Сөйлем пайымдауды ғана білдіріп қоймайды, сонымен бірге 
айтылған ойға, берілген хабарга адамнын қатысын, алуан түрлі 
эмоциясын да білдіреді.
§ 132. Жогарыда, VIII тарауда, айтылгандарды жинақтай 
келгенде, мынандай қорытындылар жасауға болады.
1. Сөйлем - коммуникативті кызметімен, ягни шындық 
болмыстың бір бөлшегі жайында хабар беретін қызметімен 
сипатгалатын синтаксистік бірлік.
2. Сөздің де, сөз тіркесінің де кызметі - номинативті кызмет 
болса, сөйлемнің кызметі - коммуникативті қызмет.
3. Сөйлемнің құрылымдык үлгісі - бастауыш-баяндауыштық 
үлгі. Бастауыш-баяндауыштык қүрылым - синтаксистік баска 
конструкцияларга емес, сөйлемге ғана тән құрылым.
4. Сөйлемге тэн белгілердің бірі - интонация. Сөйлем 
тілдік басқа қүбылыстардан интонациялық белгісі жагынан да 
ажыратылады.
5. Сөйлем объективтілік модальдылық категориясы, син- 
таксистік шақ жэне рай категорияларымен жэне осы категория- 
ларды білдіретін кұралдардың жүйесімен сипатгалады.
6. Предикативтілік - әрбір сөйлемге тэн басты белгі. 
Предикативтік сөйлемнің грамматикалык магынасы ретінде 
танылады.
7. 
Сөйлемде 
объективті-модальдық 
магынадан 
баска 
субъективті-модальдылық 
магына 
да 
болады. 
Субъективті- 
модальдық магынаның катарына күшейту мен эсерлеу, құптау


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   166   167   168   169   170   171   172   173   174




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет