134
жақын достар. Алайда, балалардың «алдын-ала саналы»
қалыптасқан достық кезеңі маңызды және қажетті, өйткені одан
мектепалды орта жаста саналы достастық құштарлығы
толық артады. Өмірдің бес жастағы балалар достарымен ғана
емес, сонымен бірге досты таңдауды дәлелдейді («Біз бірге
ойнаймыз»,
«Біз
бір
үйде
тұрамыз»,
«Ол
әрқашан
ойыншықтарды
береді»).
Шындығында,
осы
жастағы
балалардың мұндай түсініктемелерінде терең емес, бірақ
бетіндегі сипаты бар. Бала досының тартымды жеке қасиеттерін
ғана емес, бірақ кейбір сыртқы көріністерді немесе маңызсыз
фактілерді байқайды. Алайда, баланың өз қарым-қатынастары
мен сезімдерін талдауға қабілетсіздігімен түсіндіруге болады.
Орташаның аяғында
мектепке дейінгі үлкен жастың
басында басталуы достық қарым-қатынастардың айтарлықтай
қайта құрылуы болады. Балалар өздерінің достығын ғана емес,
сонымен бірге «достықтың» ұғымын түсіндіруге тырысады
(«Адамдар жанжалдаспағанда», «Досымен барлығы туралы
сөйлесе аласын, онымен ойнау қызықты», «Ол үнемі
көмектеседі, мен де оған көмектесе аламын»).
Мектепке дейінгі үлкен жастағы балалар өз құрдастарының
адмгершілк қасиеттеріне үлкен мән береді, іс-әрекеттері
бойынша бір-бірін бағалайды, тіпті достықтың себептерін
түсінуге тырысады. Мектепке дейінгі жастағы үлкендер
достықта тұрақтылықты, құштарлықты білдіреді. Олар
ойындарда, мерекелерде және т.б. бірге болуға тырмысады, яғни
олар тұрақты байланыс пен бірлескен әрекетте қажеттілігін
сезінеді. Мектепке дейінгі үлкен жастағы балалар арасындағы
достық құбылысын зерттеген Т.А. Маркованың ең қызықты
зерттеуінде (кітабін қараңыз: мектепке дейінгі үлкен жастағы
балалар достықты бағалайды және сақтайды. Олар өздерінің
қарым-қатынастарын қорғауға дайын, достары мен олардың
әрекеттерін, әділеттілікке қарамастан әрекет нәтижесін жақсы
деп есептейді (досының суреті ең жақсы).
Көбінесе осы жастағы балалар 3-4 адаммен достасады, екі
адаммен сирек кездеседі. Егер достастық қалыптасса, олар басқа
балаларды өздеріне жақындатпауға тырысады және бұған
қызғанышпен қарайды. Мұғалімнің міндеті – достық
бірлестіктерді сақтау, әрбір мүшесіне достықтың пайдалы
жағына жағдай жасайды, сонымен қатар бүкіл топтан балаларды
оқшау қалмауына назар аударады. Бұл мәселені шешу үшін