Книга предоставлена исключительно в образовательных целях

38
Абай­дың­қара­сөз­дері.­Он­же­тін­ші­сөз
...Ақы ры ой ла дым: осы ой ыма кел ген 
нәр се лер ді қа ғаз ға жа за бе рей ін, ақ қа ғаз 
бен қа ра сия ны ер мек  қы лай ын, кім де-кім 
іші нен ке рек ті сөз тап са, жа зып ал сын, я 
оқы сын, ке ре гі жоқ де се, өз сө зім өзім ді-
кі де дім де, ақы ры осы ған бай ла дым, ен ді 
мұ нан бас қа еш бір жұ мы сым жоқ.
Абай. Бі рін ші сөз
Абай­дың­қа­ра­сөз­дер­ді­жа­зуы­на­не­се­беп­
бол­ды­екен?
Абай дың адам гер ші лік, иман ды лық, адал-
дық, па ра сат ты лық, ең бек қор лық, қай ырым ды-
лық си яқ ты із гі қа си ет тер жай ын да ғы ой ла ры 
«Он же тін ші сө зін де» (1893 ж.) де ай қын ашы ла-
ды. «Қай рат, ақыл, жү рек үшеуі өнер ле рін ай ты-
сып, тала сып ке ліп, ғы лым ға жү гі ніп ті». Осы қа-
си ет тер дің бар лы ғын Абай пәл са па лық ой тү  йін-
деу ар қы лы ғы лым ға тө ре лік айт қы за ды. «Ақыл, 
қай рат, жү рек ті бір дей ұс та са», ая ғы на бас ұрып, 
та бы на тын қа си ет ті адам сол еке нін ес кер те ді. Бі-
рақ үшеуі ала бо лып, ба сы бі рік пе ген жағ дай да 
тым бол ма са жү ре гің ді та за сақ та, құ дай шы лық, 
яғ ни мей ір бан дық сон да де ген түй ін жа сай ды. 
Адам ба ла сы өмір ге кел ген де әр түр лі мі нез бен ке-
ле ді. Егер тәр бие сі дұ рыс бол май, те ріс ақыл үй-
рен се, бой ын да ғы қай ра ты на ие бол май, жа ман-
дық қа бой ал дыр са, бір мез гіл жү рек ті тың дау 
ке рек де ген ой тас тай ды. Өйт ке ні ақыл мен қай-
рат жү ре пай да бо ла ды, қол мен ұс тап, көз бен кө-
ру ге кел мей ді, бұ лар  – абст рак ті лі ұғым дар. Ал 
жү рек ті се зі не ала сың, дүр сі лін ес ти сің, су ре тін 
кө ре сің. Жү рек – се нің жа ра ты лыс та ғы қал пың. 
«Кө зім нің қа ра сы» де ген өле ңін де Абай:
Ақыл сыз би бол мас,
Сәу ле сіз үй бол мас.
Жү рек те оты жоқ,
Адам да ми бол мас, –
дей ді. Сон дық тан осы ісім дұ рыс па, қа те ме деп 
бір ме зет жү рек ті тың дау ке рек, «жү рек ке әмір 
жүр мей ді» деу бос сөз. «Осы үшеуің ба сың ды қос, 
бә рін де жү рек ке би лет» де ген сөз ді Абай ғы лым ның 
Қа ра сөз ді тың дап, әлем 
жә не  қа зақ  әде бие тін де­
гі  ор тақ  құн ды лық тар дың 
үн дес ті гін тал да.
CD­03
Абай­дың­қол­дан­ған­зат­та­ры
Абай  мен  Шә кә рім нің 
ой лау  па  й ымы на  қа зір 
Еуро па да, Шы ғыс та же­
те ал май отыр.
Мекемтас­­
Мыр­зах­ме­тұлы
Зергер­сөз
Абай дың қа ра сөз дей тін 
мұ ра ла ры  көр кем  про за­
ның өзі не бө лек, бір алуа­
ны  бо лып  қа лып та на ды. 
Бұ лар – сю жет ті шы ғар ма­
лар  емес.  Бұ рын ғы  жа зу­
шы лар қол дан ған ес те лік, 
ме му ар  да  емес.  Стиль, 
маз мұн жа ғы нан ал ған да, 
осы  шы ғар ма лар  –  Абай­
дың  өзі  тап қан,  бір  алу ан 
көр кем  сөз дің  тү рі.  Кей де  
бұ лар сын шыл дық, ой шыл­
дық, адам гер ші лік, мо  раль 
мә се ле ле рі не  ар нал ған 
өси ет, тол ғау тә різ ді.
Мұхтар­Әуе­зов

жүктеу/скачать 3,91 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: