584-бап. Жалпы ережелер Орман және өсімдік ресурстарын пайдаланғаны үшін төлемақы (бұдан әрі осы параграфтың мәтіні бойынша – төлемақы) алынады:
мемлекеттік орман қоры учаскелерінде орман пайдаланудың мынадай түрлері үшін: 1) ағаш дайындау; 2) шайыр мен ағаш шырындарын дайындау; 3)қосалқы сүрек ресурстарын (ағаштар мен бұталардың қабықтарын, бұтақтарын, түбірлерін, тамырларын, жапырақтарын, бүршіктерін) дайындау; 4) жанама орман пайдалану (шөп шабу, мал жаю, марал шаруашылығы, Аң шаруашылығы, ара ұялары мен омарталарды орналастыру, бау-бақша шаруашылығы, бағбандық және өзге де ауыл шаруашылығы дақылдарын өсіру, дәрілік өсімдіктер мен техникалық шикізатты, жабайы өсетін жемістерді, жаңғақтарды, саңырауқұлақтарды, жидектерді және басқа да тамақ өнімдерін, мүк, орман төсеніші мен түскен жапырақтарды, Қамысты дайындау және жинау); 5) мемлекеттік орман қоры учаскелерін орман: мәдени-сауықтыру, рекреациялық, туристік және спорттық мақсаттар; аңшылық шаруашылығының мұқтаждықтары; ғылыми-зерттеу мақсаттары; 6) мемлекеттік орман қоры учаскелерін ағаш және бұта тұқымдарының отырғызу материалдары мен арнайы мақсаттағы плантациялық екпелерді өсіру үшін пайдалану; фармацевтикалық, азық-түлік және техникалық қажеттіліктер үшін жабайы өсімдік түрлерін дайындау (жинау) кезінде арнайы пайдалану тәртібінде мемлекеттік орман қоры мен ерекше қорғалатын табиғи аумақтардан басқа, барлық санаттағы жер учаскелерінде өсімдік ресурстарын пайдаланғаны үшін. 2. Осы тараудың мақсаттары үшін Қазақстан Республикасы Үкіметінің тиісті шешімі негізінде өсімдіктердің сирек кездесетін және Құрып кету қаупі төнген түрлерін, олардың бөліктерін немесе дериваттарын алып қою да орман пайдалануға және өсімдіктер дүниесін арнайы пайдалануға жатады. Өсімдіктердің сирек кездесетін және Құрып кету қаупі төнген түрлерін, олардың бөліктерін немесе дериваттарын табиғи ортадан алып қою туралы шешім қабылданған кезде мұндай алып қоюлардың көлемін, төлемақы мөлшерін және оны төлеу мерзімін әрбір жекелеген жағдайда Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілейді. 3. Мемлекеттік орман қоры учаскелерінде орман пайдалану құқығы Қазақстан Республикасының Орман заңнамасында белгіленген тәртіппен және мерзімдерде берілетін ағаш кесу билеті мен орман билеті (бұдан әрі – рұқсат беру құжаты) негізінде беріледі. 3-1. Өсімдіктер дүниесі объектілерін арнайы пайдалану құқығы мамандандырылған ұйымдар жүргізген ресурстық зерттеулер материалдарының және фармацевтикалық, азық-түлік және техникалық қажеттіліктер үшін жабайы өсімдік түрлерін дайындау (жинау) жөніндегі қызметтің басталғаны туралы хабарламаның негізінде беріледі. 4. Мемлекеттік орман иеленушілер (жергілікті атқарушы органдардың орман шаруашылығының мемлекеттік мекемелері; орман шаруашылығының мемлекеттік мекемелері және орман шаруашылығы саласындағы уәкілетті органның мемлекеттік ұйымдары; ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы уәкілетті органның табиғат қорғау мекемелері); көлік саласындағы мемлекеттік саясатты іске асыруды жүзеге асыратын уәкілетті мемлекеттік органның және ведомстволық бағыныстылығына сәйкес автомобиль жолдары жөніндегі уәкілетті органның мемлекеттік ұйымдары) тоқсан сайын, есепті тоқсаннан кейінгі екінші айдың 15-күнінен кешіктірілмейтін мерзімде өзінің орналасқан жері бойынша салық органдарына уәкілетті орган белгілеген нысан бойынша орманды пайдаланғаны үшін төлемақы төлеушілер және салық салу объектілері туралы мәліметтерді ұсынады. 4-1. Облыстардың, республикалық маңызы бар қалалардың, астананың өсімдіктер дүниесі саласындағы жергілікті атқарушы органдары тоқсан сайын, есепті тоқсаннан (жылдан) кейінгі екінші айдың 15-күнінен кешіктірілмейтін мерзімде өзінің орналасқан жері бойынша салық органдарына уәкілетті орган белгілеген нысан бойынша өсімдік ресурстарын пайдаланғаны үшін төлемақы төлеушілер және салық салу объектілері туралы мәліметтерді ұсынады. 5. Орман шаруашылығы, ерекше қорғалатын табиғи аумақтар және өсімдіктер дүниесі саласындағы уәкілетті органдар жыл сайын, есепті жылдан кейінгі екінші айдың 15-күнінен кешіктірілмейтін мерзімде өзінің орналасқан жері бойынша салық органдарына мөлшері осы баптың 2-тармағына сәйкес айқындалатын төлемақы төлеушілер және уәкілетті орган белгілеген нысан бойынша салық салу объектілері туралы мәліметтерді ұсынады.
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2019 жылғы 30 желтоқсандағы № 1033 қаулысымен бекітілген Қазақстан Республикасы Үкіметінің заң жобалау жұмыстарының 2020 жылға арналған жоспарының 16 және 17 - тармақтарын орындау үшін "өсімдік әлемі туралы" және "Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне өсімдік дүниесі мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" заң жобалары (бұдан әрі-заң жобалары) әзірленді.
Заң жобалары өсімдіктер әлемі объектілерін қорғау, қорғау, қалпына келтіру және пайдалану саласындағы мақсаттарды, міндеттерді және құқықтық негіздерді айқындайды.
Қазіргі уақытта қолданыстағы Орман кодексінде және "ерекше қорғалатын табиғи аумақтар туралы" заңда өсімдіктер дүниесі объектілерін тек мемлекеттік орман қоры (МОҚ) жерлерінде, оның ішінде ерекше қорғалатын табиғи аумақтарда (ЕҚТА), жалпы ауданы 30 млн.га қорғау, молықтыру және пайдалану мәселелері реттелген, бұл республика аумағының тек 11% - ын құрайды.
МОҚ және ЕҚТА жерлерінен тыс жерлерде өсімдіктер дүниесі объектілерімен жұмыс істеу жөніндегі мәселелер заңнамамен реттелмеген.
Қазақстанда жоғары тамырлы өсімдіктердің 6000-ға жуық түрі, саңырауқұлақтардың 4850 түрі, балдырлардың 2000 түрі, мүктер мен қыналардың 1000 түрі бар.
Осы өсімдік түрлерінің жалпы санынан 1406 түрі дәрілік өсімдіктер болып табылады, оның ішінде 220 түрі ресми медицинада танылған, 387 түрі Қазақстан Республикасының Қызыл кітабына сирек кездесетін және Құрып кету қаупі төнген ретінде енгізілген, ежелгі уақыттан бері өсіп келе жатқан реликті өсімдіктердің 110 түрі, сондай-ақ өсімдіктердің 698 эндемикалық түрі тек Қазақстанда ғана өседі.
Қазақстан Республикасы Конституциясының 6-бабына сәйкес жер және оның қойнауы, су көздері, өсімдіктер мен жануарлар дүниесі, басқа да табиғи ресурстар мемлекет меншігінде болады. Жер, сондай-ақ заңда белгіленген негіздерде, шарттар мен шектерде жеке меншікте де болуы мүмкін.
ҚР "Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы (Салық кодексі)" Кодексінің 6-параграфында орманды пайдаланғаны үшін, оның ішінде дәрілік өсімдіктер мен техникалық шикізатты, жабайы өсетін жемістерді, жаңғақтарды, саңырауқұлақтарды, жидектерді және басқа да тамақ өнімдерін, мүк, орман төсеніштері мен түскен жапырақтарды, Қамысты дайындағаны және жинағаны үшін төлемақы тәртібі айқындалған. Бұл норма МОҚ және ЕҚТА жерлеріне қолданылады, ал өсімдіктер дүниесі объектілерін пайдаланғаны үшін төлемақы ставкаларын орман шаруашылығы саласындағы уәкілетті орган айқындаған тәртіпке сәйкес жасалған жергілікті атқарушы органдардың есептеулері негізінде облыстардың, республикалық маңызы бар қалалардың және астананың облыстық өкілді органдары бекітеді.
Табиғи өсімдік ресурстарын және өсімдік әлемінің генетикалық қорын сақтау, молықтыру, ұтымды және теңгерімді пайдалану мәселелерін тиімді басқару, халықтың осы табиғи ресурстарға қажеттілігін қанағаттандыру мақсатында Министрлік облыстардың, республикалық маңызы бар қалалардың, астананың жергілікті өкілді органдарының төлемақы ставкаларын бекіту құзыретін бере отырып, МОҚ және ЕҚТА жерлерін қоспағанда, жердің барлық санаттарында өсімдік дүниесі объектілерін пайдаланғаны үшін төлемақының ұқсас нормасын Салық кодексіне енгізуді ұсынады.
