Коммерциялық емес

58 

(1991);  Зейнетақы  қоры  (1991),  Мемлекеттік  әлеуметтік  сақтандыру  қоры 

(1992),  «Бөбек»  қоғамдық  қоры  (1992),  т.б.бар.  Мұның  сыртында  бірқатар 

нормативті-құқықтық актілер қабылданды.  

Дегенмен  бұл  құрылымдар  мен  заң  актілері  елдегі  әлеуметтік-

экономикалық,  құқықтық,  демографиялық  жағдайды  түзей  алмады.  КСРО 

заңдары  мен  ҚазКСР  Жоғарғы  Кеңесі  қабылдаған  заңдар  аясында  өмірге 

келген бұл құқықтық нормалар арасында үлкен алшақтық байқалды. 

Қаржылық-экономикалық  дағдарыс  тұрғындардың  өмір  сүру  деңгейін 

күрт  нашарлатты.  Осы  жылдардағы  ұлттық  армия  құру,  шекараны  бекіту, 

кедендік бақылау  орнату,  елдің  дипломатиялық  корпусын  құру  сияқты кезек 

күттірмес  мәселелерді  шешу,  оны  қаржыландыру  әлеуметтік  саланы 

қаржыландыруды  қысқартуға  мәжбүрледі.  Республикада  жұмыссыздар  саны 

күрт  өсті.  Олардың  40%-ы  ауыл  тұрғындарының  үлесінде  болды.  Осы 

жылдары  жұмыссыздықтың  ең  жоғары  деңгейі  Маңғыстау,  Солтүстік 

Қазақстан, Оңтүстік Қазақстан облыстарында көрініс тапты. 

Экономикадағы  дағдарыс  тұрғындарды  жұмыспен  қамтамасыз  етуді 

қиындата  түсті.  Нәтижесінде  1996-2000  жылдар  арасындағы  жұмыссыздық 

деңгейі 13,5%-дан 12,8%-ға дейін тұрақсызданып тұрды. Азаматтардың нақты 

табысы қысқарды. 1991 жылмен салыстырғанда ол 1999 жылы шамамен 10%-

ды  құрады  (мысал  үшін  –  Молдавияда,  Украинада,  Әзірбайжанда  –  25%, 

Ресейде-50%). 

Елдегі  әлеуметтік-экономикалық  тұрақсыздық  көші-қоң  үрдісінің  кең 

етек  алуының  бірден-бір  себебіне  айналды.  1993  -1999  жылдар  аралығында 

елден  3 280,4  мың    адам  көшіп  кетіп,  1 643  мың  адам  көшіп  келді.  Осындай 

көші-коң салдарынан Республика халқы 1 637,3 мың адамға кеміді. 

Әлеуметтік  салада  түбегейлі  өзгерістер  қажет  болды.  Бұл  тұтас,  әрі 

жүйелі  мемлекеттік  әлеуметтік  саясатсыз  мүмкін  болмады.  1993  жылы 

Қазақстан  Республикасы  Президенті  Н.Назарбаев  осы  бағыттағы  тәуелсіз 

Қазақстанның  алдындағы  тұрған  міндет  «әлеуметтік  үлгідегі  нарықтық 

экономикаға негізделген мықты егеменді мемлекет құру» деп белгілеп берді. 

Президенттің  осы  тұжырымдамалық  идеясын  басшылыққа  алған  атқарушы 

үкімет әлеуметтік саладағы басты бағыттарды айқындады: 

- зейнеткерлер, мүгедектер, көп балалы отбасылар, балалар мен жастар, 

басқа  да  жеткілікті  түрде  қамтамасыз  етілмеген  азаматтарды  әлеуметтік 

қорғауды жүзеге асыру; 

-  әлеуметтік  және  экономикалық  қайта  құруларды  жүзеге  асырудың 

басты факторы ретінде жеке кәсіпкерлікті қалыптастыру; 

- мемлекеттік емес құрылымдарда жұмыспен қамтуды қамтамасыз етуді 

және  экономикалық  тетіктірді  кеңейту  есебінен  тұрғындарды  әлеуметтік 

топтастыруға жағдай туғызу; 

-  әлеуметтік  қорғаудың  қосымша  тетіктері  ретінде  сақтандыру  жүйесін 

дамыту; 

- әлеуметтік-экономикалық даму деңгейі төмен аймақтардың әлеуметтік 

даму деңгейін көтеру. 

59 

Елдің  дамуының  болашақ  бағыттарын  айқындап  берген  1997  жылдың 

қазан  айындағы  Елбасы  Н.Ә.Назарбаеватың  «Қазақстан  -  2030»  даму 

стратегиясында Қазақстан азаматтарының денсаулығы, білімі мен әл-ауқатын 

көтеру басты жеті басымдықтың бірі болды. 

1996  жылы  Қазақстан  Республикасының  «Міндетті  әлеуметтік 

сақтандыру  туралы»  Заңы,  ал  2001  жылы  «Қазақстан  Республикасының 

халықты  әлеуметтік  қорғау  Тұжырымдамасы»  қабылданды.  Тұжырымдамада 

Қазақстан Республикасының халықты әлеуметтік  қорғау жүйесін дамытудың 

негізгі бағыттары,  әлеуметтiк қорғаудың негiзгi тетiктерi, халықты әлеуметтiк 

қорғау  жүйесiн  қаржылық  және  институционалдық  қамтамасыз  етудi 

жетiлдiру бағыттары және оны iске асырудың кезеңдерi нақтыланды. 

2010  жылы  мемлекеттік  әлеуметтік  жәрдемақы  алушылар  саны  745,  8 

мың адамды құрап. 184, 5 мың адам арнайы көмектерге ие болды. 

1997  жылы  «Қазақстан  Республикасындағы  зейнетақымен  қамтамасыз 

ету туралы» Заң жарық көрді. 

Қазақстан 

Республикасының 

Еңбек 

және 

әлеуметтік 

қорғау 

министрлігінің  мәліметтері  бойынша  2010  жылы  Қазақстанда  1,6  млн 

зейнеткер  тіркелген.  Осы  2010  жылы  зейнетақының  төменгі  көлемі  -  18 325 

теңгені, орташа деңгейі - 27 481 теңгені құрады. 

Әлеуметтік  қорғау  саясатының  бір  тармағы  –  халықты  жұмыспен 

қамтудағы кепілдіктер еді. Мәселені шешу жолындағы маңызды кезең – Жол 

картасы  бағдарламасы  болды.  Бағдарлама  елдегі  жұмыссыздықты  азайту 

жолындағы  бірден-бір  мүмкіндік  болды.  «Жол  картасы»  шеңберінде  жүз 

мыңдаған  адамдар  қайта  даярлықтан  өтіп,  400  мыңға  жуық  жұмыс  орны 

ашылды.  Президенттің  «100  мектеп,  100  аурухана»  бағдарламасы  өз 

нәтижелерін берді. 

Тәуелсіздіктің 

алғашқы 

күндерінен-ақ 

мемлекеттің 

әлеуметтік 

саясатында  аналар  мен  балаларды  қорғау,  әйелдер  арасында  кәсіпкерлікті 

дамыту мәселелері ерекше жолға қойылды. 

2009  жылы  2009  -  2015  жылдарға  арналған  әйелдер  кәсіпкерлігін 

дамыту  Бағдарламасы  бекітілді.  2009  -  2010  жылдары  оны  жүзеге  асыруға 

мемлекет 9 млн доллар қаржы бөлді. 

2010  жылы  мемлекет  әйелдердің  бала  туу  жәрдемақысына  15  млрд 

тенге, 1 жасқа толмаған балаларға қарау үшін 19 млрд тенге қаржы бөлген. 

2010 

жылы 

Қазақстан 

Республикасы 

Президентінің 

арнайы 

тапсырмасымен  «Балапан»  Бағдарламасын  жүзеге  асыру  қолға  алынды.  Бір 

жылдың  ішінде  35  балалар  бақшасы,  137  мектепке  дейінгі  жеке  меншік 

мекемелер, 1,5 мыңнан астам балалардың шағын орталықтары салынды. 

Мемлекет  басшысы  Н.Ә.Назарбаев  2012  жылдың 3  шілдесінде 

«Қазақстанның  әлеуметтік  жаңғыртылуы:  Жалпыға  Ортақ  Еңбек  Қоғамына 

қарай  20  қадам»  бағдарламасын  жария  етті.  Онда  басты  мәселе  -  әр 

қазақстандыққа қамқорлық көсету деп міндеттеді. Елбасы «...біздің әлеуметтік 

саясат  бәсекеге  қабілетті  және  күшті  Жалпыға  Ортақ  Еңбек  Қоғамын  құруға 

бағытталуы тиіс, шындықты мойындайық: болашақта XXI ғасырда тек еңбек 

60 

қана  барлық  қазақстандықтардың  әл-ауқатқа   және  жаңа  өмір  сапасына  қол 

жеткізуін  қамтамасыз  ете  алады»,-  дей  келе  қазақстандықтарды  әлеуметтік 

жаңғыру жолында еңбекке үндеді. 

Әлеуметтік  саясаттағы  келесі  бір  қадам  ретінде  2012  жылы  14 

желтоқсанда  Елбасы  Н.Ә.  Назарбаев  «Қазақстан  -  2050»:  Қалыптасқан 

мемлекеттің жаңа саяси бағыты» Жолдауы, онда жаңа стратегиялық мақсат - 

Қазақстанның  әлемнің  ең  дамыған  30  елінің  қатарына  кіру  мақсатын  қойды. 

Мемлекет басшысы дамудың екі шешуші бағытының маңызын атап көрсетті - 

бұл адами капиталды дамыту және кәсіпкерлік пен инновациялардың одан әрі 

өсуі үшін қолайлы ортаны қалыптастыру. 

2018  жылдың  наурызында  Мемлекет  басшысы  Н.Ә.Назарбаев  «Бес 

әлеуметтік  бастама»  атты  халыққа  үндеуін  жариялады.  Үндеуде  қарапайым 

қазақтандықтар  үшін  өзекті  әлеуметтік  мәселелердің  шешімін  табудың 

оңтайлы, тиімді жолдары мен нақты шаралар ұсынылды. 

жүктеу/скачать 0,93 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: