Коммуникация

I l l mapay
Мәдениеттер тоғысы және 
тогысу мәдениеті (Ацпараттыц- 
реттеуші м щ сат т ағы  
мдтіндер арцылы жеке тулганы 
цалыптастыру)
§ 1. Мәселенің қойылуы
Кітаптың аты айтып тұрғандай, ол толығымен мәдениетаралык, 
коммуникацияға, яғни мәдениеттер тоғысына арналған. Бұл бөлім 
де сол мәселеге арналып отыр. Бірақ мұндағы басты әңгіме мәде- 
ниеттер тоғысы емес, керісінше тоғысу мәдениеті жайында болмақ. 
Тараудың әуезді атауымен қатар (дегенмен оны тым ерекше дей 
алмаймыз: Р. Якобсонның «Поэзия грамматикасы мен грамматика 
поэзиясы» кітабынан кейін бұл модель қораштау көрінді), тоғысу тіл 
мен мәдениеттің өзара ықпалдастығы саласына көбірек назар ау- 
дарады. «Қоғамдык, тұлғаны» қалыптастыруда бұл саланың ықпалы 
аса зор болғанына қарамастан, өте аз зерттелгені таңғалдырады.
Бұл арна өркениетті қоғам деп аталатын әлемде прогреске мүл- 
де жатпайтын әрқилы сөз құрсаудан тұратын түпнұсқалармен адам- 
ды қоршап алады: «өркениеттілік» қаншалықты жоғары болса, сөз 
де соншалықты көп.
Осыған орай, екі түрлі лебіз ойға оралады. Бірі - менің бала күн- 
нен бергі досым Алик Карельскийдің жарыққа шықпаған өлеңінің 
бірінші жолдары (филология ғылымдарының докторы, профессор, 
әдебиет сыншысы, аудармашы, ақын Альберт Викторович Карель­
ский, 1994 жылы кенеттен дүние салды):
«Человека всегда окружают слова:
Иногда - как смола, иногда - как трава».
(Әрқашанда адамды сөз қоршаған 
Кейде қара шайырдай, кейде шептей).
Екіншісі - неміс әдебиетінің классигі Э.Т.А. Гофманның: «Мә- 
дениет өскен сайын, бостандық та азая бермек» («Je mehr Kultur, 
desto weniger Freiheit») деген пікірі.
278

Демек, адамды үнемі сөз қоршап жү- 
реді, сөз көбейген сайын еркіндік азаяды, 
бірақмәдениетартады. Бізді қоршаған сөз- 
дер мен мәтіндер, сансыз хабарландыру- 
лар, нүсқаулықтар, үндеулер, инструкция- 
лар мен постерлер, плакаттар біздің 
мінез-күлқымызды реттеп қана қоймайды, 
әрбір қадамымызды анықтайды, тек ңана 
ақпараттандырмайды, сонымен бірге тый- 
ым салады, рұқсат береді, оятады, сақтан- 
дырады, өтінеді, қорқытады, үміттендіреді, 
сондай-ақ біздің өмір сүру салтымызды, 
менталитетімізді, ұлттык, мінезімізді анық- 
тайды. Демек, әлеуметтік әлемді, бізді бұл 
әлемнің өкілі ретінде нацты түлға етіп қа- 
лыптастырады.
Шын мәнісінде, біздің қоғамдық тәрті- 
біміз бен әлеуметтік «имиджіміз» (қазір 
орыс тілінде осылай сөйлеу әдетке айналған) біз түйсініп болмай- 
тын қағидалармен айқындалады. Ол ережелер бізге сол сәтте сол 
жерде нені жасау, нені жасамау керек екеніне жол сілтейді.
Демек, тоғысу мәдениеті - адамға ақпараттық-реттеу лексика- 
сының мәдени ықпалын ашушы метафора.
Тілдің бұл қабаты аса ауқымды және алуан түрлі («мәдениет 
көбейген сайын...»), сол себепті де бүл жүмыста оның кейбір тур- 
лер! - бейнені толықтыру мақсатында және оған назар аударту үшін 
ғана үстірт аталып өтіледі. Ал қалғандарына жан-жақты тоқталатын 
боламыз.

жүктеу/скачать 11,31 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: