кез келген тіл сол тілде сөйлеуші халықтың мәдениетімен, қо-

“ ГА. 
Антипов,
О. А. Донских, И.Ю. Мар- 
новина, Ю.А. Соронин. 
Указ, соч., 77 б.
17 Э. 
Сепир.
Коммуникация // Из­
бранные труды по язы­
кознанию и культуроло­
гии, 211 б.
функциясын орындайтын ерекшеліктер) коммуниканттардың 
арасында мәдениетаралық тілдесімнің жүзеге асуына қиындық 
туғызуы мумкін.
Түрлі лингвомәдени қауымдастыққа тән улттық ерекшелікті 
танытатын компоненттерге мыналарды жатқызуға болады:
а) салт-дәстүр (немесе мәдениеттің тұрақты элементтері), 
әдет-ғурып (мәдениеттің «әлеуметтік нормативті» саласында дәс- 
түр ретінде айқындалады) және ырым-жоралғы (қоғамдық жүйе- 
де саналы түрде айқындалмаған, бірақ үстемдік етуші нормативті 
талаптар);
б) тұрмыстық мәдениет дәстурлі мәдениетпен тығыз байла- 
нысты болғандықтан, дәстүрлі-турмыстық мәдениет ретінде таны- 
лады;
в) күнделікті мінез-құлық нормасы (мәдениет өкілдерінің 
әлеуметтік ортасында қалыптасқан мінез-қулық нормасы), осы- 
мен байланысты кейбір лингвомәдени қауымдастық өкілдеріне 
тән мимикалық және пантомимикалық (кинесикалық) кодтар;
г) «әлемнің ултық бейнесі» қандай да бір мәдениет өкілдері- 
нің қоршаған ортаны тану, оны қабылдауының тілдік жүйеде бей- 
неленуі, улттық ойлау жүйесіндегі ерекшеліктер;
д) белгілі бір этностың улттық салт-дәстүрлері көрініс табатын 
көркемөнер мәдениеті.
Сонымен қатар мәдениет пен улттық тіл иелерінің өзіне тән 
ерекшеліктері болады. Мәдениетаралық қарым-қатынаста ком- 
муниканттың улттық мінез-қулық ерекшелігін, оның эмоционал- 
ды жай-күйін, улттық ойлау жүйесінің ерекшеліктерін міндетті 
түрде ескеру қажет».16
Шет тілін оқытудағы жаңа көзқарас бойынша, түрлі улт өкіл- 
дерінің арасындағы тілдік коммуникация мен қарым-қатынас дең- 
гейін түбегейлі көтеру-тек әлеуметтік-мәдени факторларды айқын 
әрі шынайы түсінген жағдайда ғана жүзеге асатыны белгілі болды.
Шет тілін өлі тіл ретінде оқытудағы көпжылдық тәжірибе көр- 
сеткендей, жоғарыда аталған әлеуметтік-мәдени факторлар мүл- 
де ескерусіз, көлеңкеде қалып келді. Осылайша, шет тілдерін 
оқытуда едәуір олқылықтар орын алып отыр.
Бұл олқылықты жоюдың маңызды әрі радикалды шарттары- 
ның бірі - коммуникативтік қабілеттерді арттыруда әлеуметтік- 
мәдени компоненттің рөлін арттыру және тереңдету.
Э. Сепирдің пікірінше, әрбір мәдени жүйе және қоғамдық 
мінез-ңулықтың бір бөлігінің өзі нақты немесе жанама коммуни- 
кацияны білдіреді.17
Бул жерде басты мәселе - ана тілі өкілінің тілдік әлемін (тіл- 
дік жүйені емес, тіл әлемін) этнографиялық тұрғыдан оның ру-
:«і

хани және материалдық мәдениетін, өмір сүру салтын, үлттық 
мінез-құлқы мен дүниетанымын тереңінен әрі тыңғылықты түр- 
де зерттеу керек. Өйткені сөздің сөйлеу тіліндегі шынайы қолда- 
нысы, сөйлеу тілінің қалыптасуы мен туындауы сол тілде сөйлейтін 
үжымның әлеуметтік және мәдени өмірімен тікелей байланысты. 
«Тіл мәдениеттен тыс, яғни біздің өмір салтымызды сипаттайтын 
әлеуметтіктүрғыдан еншіленген практикалық дағдылар мен идея- 
лардың жиынтығынан тыс өмір сүре алмайды.18 Осылайша, біз 
тілдік құрылымдардың негізінде әлеуметтік-мәдени құрылымдар 
жатқанын айқындаймыз.
Сөздің мағынасы мен грамматика ережелерін білу-тілд і сөй- 
лесу қүралы ретінде пайдалануға аздық етеді. Өзіңіз оқып, мең- 
геретін тілдің әлемін барынша тереңірек білген жөн. Басқаша 
айтқанда, сөздің лексикалық мағынасы мен грамматикалық ере- 
желерінен бөлек мыналарды меңгерген жөн:
1) қашан айту/жазу керек (қалай, кімге, қайда, кімнің көзінше);
2) контекстік мағына (меңгеретін тілдің сөйлеу тіліндегі сөздің 
шынайы қолданысы, белгілі бір ойдың меңгерілетін тілде қалай 
бейнеленетіндігі).
Осыған байланысты қазіргі кезде Мәскеу гуманитарлық үни- 
верситетінде Шет тілдер факультетінің оқу жоспарында шет тілін 
оқытуға бөлінетін сағаттың үштен бір бөлігі «Меңгеретін тіл әле- 
мі» («Мир изучаемого языка») атты пәнге беріледі. Бул пән Ресей- 
дің көптеген жоғары оқу орындарына да енгізілген.
Әлеуметтік лингвистика, лингвоелтану және меңгеретін шет 
тілінің әлемі атты ұғымдар өзара бір-бірімен қалай байланысады?

жүктеу/скачать 11,31 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: