Макроэкономикалық дамудың жаңа стратегиялары

60
Қазақстан экономикасының трансформациясы
халықаралық бастаманың сақталуы мәртебесін күшейтті, онда өндіруші 
кәсіпорындарының мемлекеттік бюджетке ақша ағындары ашық 
115
.
Бұл ретте Қазақстан Үкіметі 2015 жылы және 2016 жылы Еуразиялық эко-
номикалық одақ және Дүниежүзілік сауда ұйымы сияқты көп жақты ұйым-
дарға экономиканы интернационалдандыру және елдің саяси институтта-
рын нығайту үшін қосылуға тырысты. Атап айтқанда, ДСҰ-ға мүше болуы 
реформаны Қазақстан экономикасына, сондай-ақ саяси жүйені түбегейлі 
жаңғыртуға қажетті қауіпсіздік желісімен қамтамасыз етуі тиіс. Мәселен, 
2015 жылдың қазанында Қазақстан Үкіметі 2016 жылдан 2020 жылға дейін 
мұнай-газ, атом өнеркәсібі және көлік секторындағы 65 ірі мемлекеттік 
кәсіпорындарды сатуды көздейтін алып жекешелендіру бағдарламасын 
ұсынды 
116
. Бұл жалпы ішкі өнімге қарағанда қазіргі мемлекеттік квотаны 
шамамен 40%-на айтарлықтай төмендетіп қана қоймай, сонымен бірге 
экономикалық бәсекелестікті арттырады, болашақта сыбайлас жемқор-
лыққа жол бермеуі де мүмкін. Дегенмен, бұл барлық бюрократияның түбе-
гейлі өзгерістерін талап етеді. «100 қадам» бағдарламасын іске асырудың 
арқасында және тиімді және кәсіби мемлекеттік қызметті қалыптастыруға 
бағытталып, осы тұрғыда жағымды инвестициялық ахуалды қалыпта-
стыру жолында маңызды кезең басталды, ол біртіндеп жақсарып келеді.
Егер Қазақстан заманауи индустриалды алаңға қажетті өзгерістерді жүзеге 
асыруға бел байласа, жоғары білікті мамандар маңызды рөл атқарады. 
Сондықтан «өндірістік атмосферада» жағдай жасалуы, сондай-ақ қызмет-
керлердің құқықтарының нығаюы да керек.
Бұл академиялық немесе кәсіптік салаларда болсын, трансформация үдерісі 
тұрғысынан жақсы білім алған қызметкерлер шетелде жұмыс іздейтін 
жағдайды болғызбау үшін қажет, себебі шет елдердегі еңбек жағдай-
лары жақсы болып көрінеді. Қазақстанда жұмысшылардың наразылығы 
көбінесе елдің батысындағы мұнай кен орындарында жүріп жатыр. Нақты 
жұмыс жағдайларына қанағаттанбау және тиімді кәсіподақ құрылым-
дарын құруға жол бермеу осының себептері болып табылады. Мәселен, 
115
 Дүниежүзілік банк 2013: Дүниежүзілік банк Қазақстан тарапынан ИСМБ талапта-
рына сәйкес келеді, Дүниежүзілік банк, 11.01.2013, http://www.worldbank.org/en/news/
press- release/2013/11/01/world-bank-welcomes- kazakhstans-eiti-compliance- status
116
 Десаи, Майкл / Уилер, Эрик 2016: Қазақстанда жекешелендіру жоспары сәтті бола алады 
ма? The Diplomat, 18.02.2016, http://thediplomat.com/2016/02/can-kazakhstans- privatization-
plan-succeed/ [17.01.2017]

61
Қазақстан экономикасын трансформациялаудың негізгі аспектілері
2017 жылдың қаңтарында Маңғыстау ауданындағы мұнайшылар аштық 
жариялады және көп қабатты құрылыс кранын басып алды.
Адам құқықтары жөніндегі ұйымның белсенділерінің ақпаратына сәйкес, 
мемлекет ереуіл ұйымдастырушылардың үйлерін тінтіп, жала жауып қуда-
лады 
117
. Ереуілдер тоқтатылғаннан кейін көптеген белсенділер жұмыстан 
босатылып, олардың табыстарынан бірнеше есе асып түсетін жүздеген 
долларға баратын айыппұлдар салынды 
118
.
Қазақстандағы орталық проблема – қызметкерлердің тиімді институ-
циялық өкілдігі үшін негіз болмауы емес, тіпті әлеуметтік әріптестіктің 
жоқтығына қарамастан, еңбек заңнамасы саласындағы ережелердің бол-
мауы. Тек Заң жеткілікті түрде қолданылмағандықтан, осы негіздердің 
әлеуетті әлеуметтік серіктестерге қабілетті құқықтық негізде жүзеге асы-
рылуы сәтсіз аяқталды. Яғни Қазақстанда кәсіподақтар бар, бірақ «еркін» 
кәсіподақтар жоқ. Барлық кәсіподақтар Үкімет жанындағы Кәсіподақтар 
федерациясының бақылауында және осы қақпақшаның сыртында кәсіпо-
дақ құру мүмкін емес. Қазақстан Республикасының 2016 жылғы 1 қаңтар-
дан бастап күшіне енген 2015 жылғы 23 қарашадағы Еңбек кодексінің 
негізінде еңбек заңнамасының бөліктері әлеуметтік әріптестер арасын-
дағы өзара әрекеттесудің нысанасы болып келеді 
119
. Осыған қарамастан 
әлеуметтік серіктестердің, мысалы, «еркін кәсіптік одақтарды» ұйымда-
стыруына әлі де жол берілмейді. Осылайша, осы тақырып бойынша бір 
өзекті диссертация авторы әлеуметтік әріптестікке қатысушы тараптар-
дың (жұмыс берушінің өкілі және мемлекеттің қатысуынсыз қызметкер-
лердің өкілі) тең құқықтығын құруды, сондай-ақ нақты келіссөздер жүргізу 
үшін құқықтық негізді құруды ұсынады. Болашақта тек жұмыс беруші 
тарап ғана емес, сондай-ақ қызметкер тарапы да еңбек туралы заң әзірлеу 
рәсімдерінен хабардар болуы керек 
120
. Сондай-ақ әлеуметтік және меди-
циналық сақтандыруды қадағалау комитеттерінің жұмысына қатысу қажет. 
Бұл ұсыныс кез келген жағдайда сақтандырылушыларға арналған әлеу-
меттік сақтандыру жүйелерінің ашықтығын арттыру мақсатында қолдауға 
117
 azattyq.org. 2017 жылғы 11 қаңтар.
118
 Сонда.
119
 Хасенов, Мүсілім Қанатұлы (Дисс.): Еңбек саласындағы әлеуметтік серіктестіктің 
құқықтық механизмі: теория және практика мәселелері, PhD докторанттарының саммиті, 
Астана 2016, 32 б.
120
 Хасенов, 39 б.

62
Қазақстан экономикасының трансформациясы
лайық 
121
. Мемлекеттік жүйеден «алып кетулер» туралы қайта- қайта хабар-
ланғандықтан, сақтанушының сенімін қайтаруға болады.
Германияда кәсіподақтардың болуы және қызметі негізгі заңмен 
кепілдендіріледі. Негізгі заңның 9-бабы 3 абзацының 1 және 2-сөйлемінде 
айтылғандай: «Әрбір мамандық үшін еңбек және экономикалық жағдай-
ларды сақтау және қамтамасыз ету үшін бірлестіктер құру құқығы қамтамасыз 
етіледі. Бұл құқықты шектейтін немесе кедергі жасайтын келісімдер жарам-
сыз болып табылады және қабылданған шаралар заңсыз болып табылады».
Қазақстанға жұмысшылардың тәуелсіз институционалдық өкілдіктерінің 
қызметін конституциялық түрде қамтамасыз етуді ұсынуға болады. Кейінгі 
жылдардағы Германия тәжірибесіне қатысты айтар болсақ, бір компанияда 
және бір секторда тек бір кәсіподақтың келіссөз жүргізгені жөн. Германия-
ның шағын, бірақ күшті салалық кәсіподақтармен тәжірибесі (мысалы, тек 
ұшқыштардың немесе тек локомотив машинистерінің одағы) сәтті болмады.

жүктеу/скачать 11,11 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: