Қабілет туралы түсінік. Қабілеттің табиғаты. Тұлғалыққабілеттердің даму деңгейлері.
Қабілет - іс-әрекеттіңбелгілібіртүрінойдағыдай, нәтижеліорындаудакӛрінетінадамныңжекеқасиеті. Қабілеттіліккүнбе-күнгітәжірибедежиікездеседі. Мәселен, оқуға бар ықыласыменберілетіноқушылардыбіз «мынауоқушықабілеттіоқушыекен» дейміз, не болмасаоныңкейбірпәндердіжақсыүлгеруінебайланыстыбіроқушыныңматематикаға, екіншісініңәдебиетке, үшіншісініңгеографияғақабілеті бар екендейміз. Қабілетжалпы, арнаулыболыпбӛлінеді. Жалпықабілетбұладамныңақыл-ой қабілеті. Арнаулықабілет - іс-әрекеттің, мәселен, әдебиет, суретӛнері, музыка, сахнаӛнеріт.б. арнаулысалаларда, жоғарынәтижегежетугежәрдемдесетінжекеадамқасиеттерініңжүйесі. Қабілеттіңаталған осы екітүріненбасқапрактикалықіс-әрекеткеқабілеттілікдейтінүшіншітүрін де атауғаболады. Бұғанконструктивтітехникалық, ұйымдастырғыштық, педагогтыққабілеттеркіреді.
Қабілеттердіңдамыпқалыптасуыәртүрлідеңгейдежүріпотырады. Мәселен, оныңалғашқыдеңгейі (жұрттыңбәрінеортақ) репродуктивтікдесе, екіншінегізгідеңгейіншығармашылыққабілетдейді. Біріншідеңгейдеадамбілімигеруге, іс-әрекеттіқажеттідәрежедеіскеасырудаикемділіккӛрсетсе, екіншідеңгейдежаңа, сонытуындыжасайалумүмкіндігінбайқатады. Біркелкітеңжағдайда (дайындықдеңгейі, білімі, дағды, білік, жұмсалғануақыт, ақыл-ой, денекүші) қабілеттікісіқабілетітӛмендеукісігеқарағандаістіорындаудажақсынәтижекӛрсетеді.
Қабілеттіңдамуы мен кӛрінісініңеңжоғарыдеңгейі - "талант", "дана" дегентерминдерменаталады. Таланттыжәне дана адамдарӛнерде, ғылымдазорқоғамдықмәні бар нәтижегежетеді. Дана адамәдебиет, ӛнер, ӛндіріс, ғылымсаласындабұрынсондыболмаған, соңғыжаңалықтарашады. Таланттыадам да жасампаз, бірақӛзіндікжаңалықтыбелгіліидеялар, бағыттар, зерттеутәсілдерішеңберіндежасайды. Таланттыжәне дана адамдарпрактикадажәнеӛнерде, ғылымдабұрынсоңдыболмағанжаңалықтарашады. Таланттылық - даналықтыңқалыптасуына аса қолайлыжағдайлар, жекеадамныңжан-жақтыдамығанкезіндетуады. Мәселен, Леонардо да Винчи, Гете, Ломоносовтаршығармашылыққызметтегіданалықтыңжәнеадамныңжан-жақтыдамуыныңүлгісіболыптабылады.
Достарыңызбен бөлісу: |
