Курманова Жанерке 105Б

Дисперстік ж
ү
йелерді
ң
қ
асиеттері
О р ы н д а ғ а н
:
К у р м а н о в а
Ж
.
Ж
Ф а к у л ь т е т
:
Ж а л п ы
м е д и ц и н а
Т о б ы
: 1 0 5
Б
Т е к с е р г е н
:
Ж и е н б а е в а
Л
.
Б

Дисперсті
Д и с п е р с т
ж ү й е
-
г а з
,
с ұ й ы қ
н е
қ а т т ы
о р т а д а
б р к е л к
т а р а л ғ а н
к ө п т е г е н
ұ с а қ
б ө л ш е к т е р д е н
т ұ р а т ы н
ж ү й е л е р
.
Д и с п е р с т
ф а з а
–
ұ н т а қ т а л ғ а н
ұ с а қ
б ө л ш е к т е р
.
Д и с п е р с т
о р т а
-
д и с п е р с т
ф а з а
б ө л ш е к т е р н
б р к е л к
т а р а т у ш ы
г а з
,
с ұ й ы қ
,
н е
қ а т т ы
з а т
.

Коллоидты жүйелер – дисперсті
фаза бөлшектерінің ұнтақталу
дəрежесі жоғары гетерогенді
жүйелер.
Электроосмос – дисперсті ортаның
дисперсті фазаға қатысты сыртқы электр
өрісінің əсерінен қозғалуы.
Электрофорез – сыртқы электр өрісі
əсерінен дисперсті фазаның
зарядталған бөлшектерінің дисперсті
ортаға қатысты қозғалуы.
Коллоидты лиофобты ерітінді (золь) –
кем дегенде үш компоненттен тұратын
ультрамикрогетерогенді жүйе.

К о л л о и д т ы
е р т н д л е р
т а б и ғ а т т а
к е ң
т а р а л ғ а н
.
Т о п ы р а қ
,
м а й
,
т а б и ғ и
с у л а р
,
а у а
,
б ұ л т
,
т ү т н
,
ш а ң
,
к ө п т е г е н
м и н е р а л д а р
–
б ә р
к о л л о и д т ы
ж ү й е л е р г е
ж а т а д ы
.
К е з
-
к е л г е н
т р
а ғ з а н ы ң
қ ұ р а м ы н а
қ о р ш а ғ а н
о р т а м е н
т ы ғ ы з
б а й л а н ы с т ы
б о л а т ы н
қ а т т ы
,
с ұ й ы қ
ж ә н е
г а з
т ә р з д
з а т т а р
к р е д
.
Қ а н н ы ң
п р о т о п л а з м а с ы
ә р
с ұ й ы қ
,
ә р
қ а т т ы
з а т т а р ғ а
т ә н
қ а с и е т т е р
к ө р с е т е д
.
Х и м и я л ы қ
т ұ р ғ ы д а н
қ а р а ғ а н д а
,
а ғ з а н ы
к ү р д е л
к ө п т е г е н
ж ү й е л е р д ң
ж и ы н т ы ғ ы
р е т н д е
қ а р а с т ы р у ғ а
б о л а д ы
.

Дисперсті ж
ү
йелер
Д и с п е р с т
ж ү й е
-
г а з
,
с ұ й ы қ
н е
қ а т т ы
о р т а д а
б р к е л к
т а р а л ғ а н
к ө п т е г е н
ұ с а қ
б ө л ш е к т е р д е н
т ұ р а т ы н
ж ү й е л е р д
а й т а д ы
.
Д и с п е р с т
ж ү й е л е р г е
,
м ұ н а н
б а с қ а
,
т ү т к ш е л
-
к е у е к
д е н е л е р
(
т о п ы р а қ
,
т а у
ж ы н ы с т а р ы
,
н ы ғ ы з д а л ғ а н
ұ н т а қ т а р
,
с ң р г ш
з а т т а р
,
к а т а л и з а т о р л а р
т
.
б
. ) -
д а
ж а т а д ы
.
Д и с п е р с т
с ө з
л а т ы н н ы ң
«
d i s p e r s u s
»
-
ұ н т а қ т а л ғ а н
,
м а й д а л а н ғ а н
с ө з н е н
т у ы н д а й д ы
.
К е з
-
к е л г е н
з а т т ы ң
м а й д а л а н у
д ә р е ж е с н
д и с п е р с т л к
(
Д
)
ш а м а с ы м е н
с и п а т т а й м ы з
.

Д = (см-1)

Демек, дисперстілік – 
ұ
нта
қ
тал
ғ
ан б
ө
лшекті
ң
диаметріні
ң
немесе к
ө
лдене
ң
қ
имасыны
ң
ұ
зынды
ғ
ыны
ң
(а) кері шамасымен аны
қ
талады.
Б
ө
лшекті
ң
дисперстілігі арт
қ
ан сайын оны
ң
меншікті беттік ауданы (Sменш) да артады.
М Ы С А Л Ы
К У Б
Т Ә Р І З Д Е С
Б Ө Л Ш Е К Т Е Р
Ү Ш І Н
,
S
М Е Н Ш
= =
1 -
Б Ө Л Ш Е К
Қ Ы Р Ы Н Ы Ң
Ұ З Ы Н Д Ы Ғ Ы
.
S -
Б Ө Л Ш Е К Т І Ң
Б Е Т Т І К
А У Д А Н Ы
,
С М
2 ,
М
2
S
М Е Н Ш
= ;
Н Е М Е С Е
S M
=
M -
Б Ө Л Ш Е К
М А С С А С Ы
,
Г
,
К Г
V -
Б Ө Л Ш Е К
К Ө Л Е М І
,
С М
3 ,
М
3

Барлык дисперсті ж
ү
йелерге т
ә
н негізгі екі белгі бар: жо
ғ
ары дисперстілік
(майдалану) ж
ә
не гетерогенділік.
Дисперсті ж
ү
йелерді
ң
гетерогенділігі мынадан к
ө
рінеді: олар 
ө
зара ерімейтін
кем дегенде екі фазадан (дисперсті фазадан жэне дисперсті ортадан) т
ұ
рады.
Дисперсті фаза – 
ұ
нта
қ
тал
ғ
ан 
ұ
са
қ
б
ө
лшектер. Дисперсті орта-дисперсті фаза
б
ө
лшектерін біркелкі таратушы газ, с
ұ
йы
қ
, не 
қ
атты зат.
Дисперсті ж
ү
йе т
ү
сінігі «коллоидты ж
ү
йе» т
ү
сінігіне 
қ
ара
ғ
анда ке
ң
ірек.
Коллоидты ж
ү
йелер деп дисперсті фаза б
ө
лшектеріні
ң
ұ
нта
қ
талу д
ә
режесі
жо
ғ
ары гетерогенді ж
ү
йелерді айтады. Академик П.А. Ребиндерді
ң
айтуы
бойынша, 
қ
азіргі коллоидты химияны дисперсті ж
ү
йелер мен беттік
құ
былыстарды
ң
физикалы
қ
-химиясы деп аны
қ
тау
ғ
а болады. Себебі жо
ғ
ары
дисперстілік заттар
ғ
а жа
ң
а 
қ
асиеттер береді, ерігіштік ж
ә
не жо
ғ
ары
реакциялы
қ
қ
абілет, т
ү
с 
қ
ар
қ
ыныны
ң
артуы, жары
қ
ты шашырату т. б.

Қ
асиеттері
К о л л о и д т ы
б ө л ш е к т е р д ң
ө л ш е м д е р
ү л к е н
ж ә н е
к о н ц е н т р а ц и я с ы
а з
б о л ғ а н д ы қ т а н
,
о л а р д ы ң
б ө л ш е к т е р н ң
ж ы л у л ы қ
қ о з ғ а л ы с ы м е н
б а й л а н ы с т ы
қ а с и е т т е р
б р о у н д ы қ
қ о з ғ а л ы с
,
д и ф ф у з и я
,
о с м о с
-
т ө м е н г
м о л е к у л а л ы қ
з а т т а р д ы ң
н а ғ ы з
е р т н д л е р н е
қ а р а ғ а н д а
н а ш а р
б а й қ а л а д ы
.
К о л л о и д т ы
ж ү й е л е р
м о л е к у л а л ы қ
-
к и н е т и к а л ы қ
қ а с и е т т е р
б о й ы н ш а
к ә д м г
м о л е к у л а л ы қ
е р т н д л е р д е н
а й ы р м а ш ы л ы ғ ы
а з
.
З о л ь
б ө л ш е к т е р
м о л е к у л а л а р
с и я қ т ы
ү з д к с з
қ о з ғ а л ы с т а
б о л а д ы
(
б р о у н д ы қ
қ о з ғ а л ы с
) .
Б р о у н д ы қ
қ о з ғ а л ы с т ы ң
т ә р т п с з д г
с а л д а р ы н а н
б ө л ш е к т е р
т ү з у
с ы з ы қ т а р д ы ң
с а н
а л у а н
к ш к е н е
к е с н д л е р н е н
т ұ р а т ы н
к ү р д е л
ж о л д ы
ө т е д
.
Б ұ л
ж о л д ы
д ә л
е с к е р у
м ү м к н
е м е с
,
с о н д ы қ т а н
б р о у н д ы қ
қ о з ғ а л ы с т ы ң
қ а р қ ы н д ы л ы ғ ы н
с и п а т т а й т ы н
ш а м а
р е т н д е
б е л г л
у а қ ы т
а р а л ы ғ ы н д а ғ ы
б ө л ш е к т е р д ң
о р т а ш а
ы ғ ы с у
ш а м а с ы н
(
х
)
а л а д ы
.
Б р о у н д ы қ
қ о з ғ а л ы с
т е о р и я с ы н
Э й н ш т е й н
ж ә н е
С м о л у х о в с к и й
ж а с а д ы
.
Б ө л ш е к т ң
о р т а ш а
ы ғ ы с у
ш а м а с ы н ы ң
к в а д р а т ы
д и ф ф у з и я
к о э ф ф и ц и е н т н е
Д
т у р а
т ә у е л д
е к е н
д ә л е л д е н д
;
X 2 = 2
Д
t
М ұ н д а
,
Д
-
д и ф ф у з и я
к о э ф ф и ц и е н т
(
м
2 /
с
) ,
х
-
о р т а ш а
ы ғ ы с у
(
м
) , t -
у а қ ы т
а р а л ы ғ ы
(
с
) .
Д и ф ф у з и я
.
Ж а с у ш а
м е м б р а н а л а р ы
а р қ ы л ы
е р г е н
м о л е к у л а л а р д ы ң
т а с ы м а л д а н у
е р е к ш е л к т е р н
т ү с н у
ү ш н
д и ф ф у з и я
т у р а л ы
м ә л м е т т е р
қ а ж е т
.
Д и ф ф у з и я
–
б ө л ш е к т е р д ң
б р т е к т
т а р а л ы м ы
о р н а ғ а н ғ а
д е й н
ж ү р е т н
,
е р т н д д е г
к о н ц е н т р а ц и я
г р а д и е н т н ң
ө з д г н е н
к е м у н е
ә к е л е т н
п р о ц е с с
.
Д и ф ф у з и я
к о э ф ф и ц и е н т
к о н ц е н т р а ц и я
г р а д и е н т
1 -
т е ң
ж а ғ д а й д а
, 1
с е к
.
ш н д е
,
к ө л д е н е ң
қ и м а с ы н ы ң
а у д а н ы
1
м
2
а й м а қ
а р қ ы л ы
д и ф ф у з и я л а н а т ы н
з а т т ы ң
м ө л ш е р н
к ө р с е т е д
.
С т о к с
-
Э й н ш т е й н
т е н д е у
б о й ы н ш а
д и ф ф у з и я
к о э ф ф и ц и е н т
б ө л ш е к
р а д и у с ы н а
к е р
т ә у е л д
:
Д
=

М ұ н д а
Д
–
д и ф ф у з и я
к о э ф ф и ц и е н т
(
м
2 /
с
) , R –
ә м б е б а п
г а з
т ұ р а қ т ы с ы
, N –
А в о г а д р о
с а н ы
,
η
–
о р т а
т ұ р а қ т ы л ы ғ ы
(
н
*
с
/
м
) , r –
б ө л ш е к
р а д и у с ы
(
м
) , 6
с а н ы
б ө л ш е к т ң
ш а р
т ә р з д е с
е к е н н
к ө р с е т е д
.
З о л ь д е р д ң
д и ф ф у з и я
к о э ф ф и ц и е н т н
а н ы қ т а у
к о л л о и д т ы
х и м и я д а
д и с п е р с т
ф а з а
б ө л ш е г н ң
,
м а к р о м о л е к у л а н ы ң
ө л ш е м н
т а б у д ы ң
н е г з г
т ә с л д е р н ң
б р
б о л ы п
с а н а л а д ы
.
О р т а ш а
ы ғ ы с у
ш а м а с ы н ы ң
т е ң д е у н е
Д
-
м ә н н
қ о я м ы з
;
χ
=
Б ұ л
т е ң д е у
б р о у н д ы қ
қ о з ғ а л ы с т ы ң
қ а р қ ы н д ы л ы ғ ы н ы ң
б ө л ш е к
ө л ш е м
к ө м г е н д е
ж ә н е
т е м п е р а т у р а
а р т қ а н д а
ө с е т н н
б а й қ а т а д ы
.
Д и с п е р с т
ф а з а
б ө л ш е к т е р н ң
ө л ш е м д е р н е
с а й
к о л л о и д т ы
е р т н д л е р д е г
д и ф ф у з и я
ж ы л д а м д ы ғ ы
т ө м е н г
м о л е к у л а л ы
з а т т а р д ы ң
н а ғ ы з
е р т н д л е р н е
қ а р а ғ а н д а
ж ү з д е г е н
ж ә н е
м ы ң д а ғ а н
е с е
т ө м е н
.

Thank
you