Курстық жұмыстың өзектілігі. Барлық уақытта қоғам өркениетінің басты көрсеткіштерінің бірі ғылымның, техниканың және мәдениеттің дамуына назар аудару болды және болып қала береді
жүктеу/скачать 31,55 Kb.
|
|
Кіріспе І-тарау.Авторлық құқықтың жалпы ережелері 1.1 Авторлық құқық ұғымы 1.2 Авторлық құқық объектілері және оның түрлері 1.3 Авторлық құқық субъектілері ІІ-тарау.Автордың құқықтары 2.1 Автордың жеке мүліктік емес құқықтары 2.2 Автордың мүліктік (айрықша) құқықтары 2.3 Авторлық шарт ІІІ-тарау.Авторлық құқықты қорғау Қорытынды Пайдаланылған әдебиеттер тізімі Кіріспе
Курстық жұмыстың өзектілігі. Барлық уақытта қоғам өркениетінің басты көрсеткіштерінің бірі ғылымның, техниканың және мәдениеттің дамуына назар аудару болды және болып қала береді. Өз кезегінде олар қажетті құқықтық алғышарттарды қоса алғанда, тиісті жағдайлар болған кезде ғана серпінді дами алады. Олардың қатарына зияткерлік қызмет нәтижелерін қорғауға және пайдалануға байланысты осындай нормативтік ережелерді заңнамалық бекіту жатады. Азаматтық құқықпен реттелетін қатынастардың ішінде ғылым, әдебиет және өнер туындыларын жасауға және пайдалануға байланысты қатынастар маңызды орын алады.
авторлық құқықтың жалпы ережелерін ашу; авторлардың құқықтарын сипаттау; авторлық шарт; авторлық құқықты қорғауды қарастыру. Курстық жұмыс кіріспеден, қорытындыдан және үш тараудан тұрады. Бірінші тарауда авторлық құқықтың жалпы ережелері ашылады: авторлық құқық ұғымы, объектілері және субъектілері. Екінші тарауда автордың жеке мүліктік емес құқықтарына, автордың мүліктік айрықша құқықтарына сипаттама беріледі; авторлық шарттың негіздері қарастырылады. Үшінші тарауда авторлық құқықты қорғау параметрлері қарастырылады. І-тарау.Авторлық құқықтың жалпы ережелері 1.1 Авторлық құқық ұғымы Азаматтық құқықпен реттелетін қатынастардың ішінде ғылым, әдебиет және өнер туындыларын жасауға және пайдалануға байланысты қатынастар маңызды орын алады. Бұл қатынастарды реттейтін нормалар тәуелсіз Азаматтық құқық институты-авторлық құқықты құрайды. Авторлық құқық-автордың шығармашылық қызметінің нәтижесін жаңғыртуға мүмкіндік беретін ауызша, жазбаша және өзге де объективті нысанда көрсетілген ғылым, әдебиет және өнер туындыларын пайдалануға байланысты туындайтын қатынастарды реттейтін азаматтық құқықтың бөлігі. Сонымен қатар, авторлық құқық – шығарманың мақсаты мен қадір-қасиетіне, сондай-ақ оны білдіру тәсіліне қарамастан, автордың шығармашылық қызметінің нәтижесі болып табылатын ғылым, әдебиет және өнер туындысы авторының құқықтық қорғалатын субъективті құқығы [5]. Авторлық құқық нормалары авторлық құқық объектісін құруға байланысты қатынастарды реттейді: объектінің түсінігі мен белгілерін, сондай-ақ объектілердің жіктелуін қамтиды; субъектілерге берілген құқықтарды реттейді және т. б. сонымен қатар, олар осы құқықтарды іске асырумен, оларды шарт бойынша және басқа негіздер бойынша берумен байланысты қатынастардың жеткілікті кең ауқымын реттейді, шаралар қарастырады авторлық құқықты қорғау. Авторлық құқық, зияткерлік меншік құқықтарының бірқатар басқа түрлерінен айырмашылығы, объект пайда болған сәттен бастап, яғни ғылым, әдебиет немесе өнер туындысы құрылған сәттен бастап (заңмен талап етілетін объективті түрде көрсетілген) пайда болады. Азаматтық кодекстің 981-бабына сәйкес, туындыға авторлық құқық туындының жариялануына қарамастан үшінші тұлғалардың қабылдауы үшін қол жетімді объективті нысанды берген сәттен бастап күшіне енеді. Ауызша шығармаға авторлық құқық үшінші тұлғаларға хабарланған сәттен бастап қолданылады [14]. ҚР Авторлық құқық көздерінің қатарындағы негізгі нормативтік құқықтық акт 1996 жылғы 10 маусымдағы № 6-1 "авторлық құқық және сабақтас құқықтар туралы" Қазақстан Республикасының Заңы болып табылады. Ол Қазақстан Республикасы қосылған және болашақта қосылатын авторлық құқық саласындағы барлық халықаралық келісімдердің талаптарын ескере отырып әзірленді. Оның нормаларының мазмұны мен редакциясына "Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне зияткерлік меншік мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы"2004 жылғы 9 шілдедегі ҚР Заңымен елеулі өзгерістер енгізілді. Авторлық құқықтың қайнар көзі, қарастырылып отырған заңмен қатар, Азаматтық кодекс болып табылады. 1999 жылдың 1 шілдесінде қабылданған Азаматтық кодекстің Ерекше бөлігі 50 "Авторлық құқық"тарауын қамтиды. Сонымен қатар, Азаматтық кодекс кейінірек қабылданғандықтан, оның нормалары сәйкес келмеген жағдайда Авторлық құқық туралы Заңның нормаларынан басым болатындығын ескеру қажет. Авторлық құқық туралы заң ғылым, әдебиет және өнер туындыларын (авторлық құқық), қойылымдарды, орындауларды, фонограммаларды, эфирлік және кабельдік хабар тарату ұйымдарының хабарларын (сабақтас құқықтар) жасауға және пайдалануға байланысты туындайтын зияткерлік меншік саласындағы қатынастарды реттейді (1-бап). Авторлық құқық қатынастарын реттеуде халықаралық шарттар ерекше орын алады. Олардың көпшілігіне Қазақстан Республикасы қосылды. Осылайша, авторлық құқық-автордың шығармашылық қызметінің нәтижесін жаңғыртуға мүмкіндік беретін, ауызша, жазбаша және өзге де объективті нысанда көрсетілген ғылым, әдебиет және өнер туындыларын пайдалануға байланысты туындайтын қатынастарды реттейтін азаматтық құқықтың бөлігі; авторлық құқық-автордың нәтижесі болып табылатын ғылым, әдебиет және өнер туындысының құқықтық қорғалуға жататын субъективті құқығы шығарманың мақсаты мен қадір-қасиетіне, сондай-ақ оны білдіру тәсіліне қарамастан, автордың шығармашылық қызметі. 1.2 Авторлық құқық объектілері және оның түрлері Авторлық құқық объектісі, кез-келген басқа субъективті құқық сияқты, авторлық құқық қатынастарының немен байланысты екенін, олардың қатысушыларының құқықтары мен міндеттері бағытталған деп түсініледі. Авторлық құқық объектісі туралы түсінік Азаматтық кодекстің 971-бабында және авторлық құқық туралы Заңның 6-бабында берілген. Авторлық құқық туралы Заңның 6-бабының 1-тармағында "авторлық құқық олардың мақсатына, мазмұны мен қадір-қасиетіне, сондай-ақ оларды білдіру тәсілі мен формасына қарамастан, шығармашылық қызметтің нәтижесі болып табылатын ғылым, әдебиет және өнер туындыларына қолданылады"деп көзделген. Сол баптың 2-тармағында " авторлық құқық қандай да бір объективті нысанда бар жарияланған және жарияланбаған туындыларға да қолданылады: 1) Жазбаша (қолжазба, машинка, ноталық жазба және сол сияқтылар); 2) ауызша (көпшілік алдында айту, көпшілік алдында орындау және сол сияқтылар); 3) дыбыстық немесе бейнежазбалар (механикалық, цифрлық, магниттік, оптикалық және сол сияқтылар); 4) суреттер (сурет, эскиз, сурет, жоспар, сызба, кино, теле -, видео-немесе фотокадр және т. б.); 5) көлемдік-кеңістіктік (мүсін, модель, макет, Құрылыс және т.б.) және басқа да нысандарда" Заңның осы ережелерінен белгілі бір туындыны авторлық құқық объектісі ретінде тануға мүмкіндік беретін белгілерді ажыратуға болады (және Заң осы белгілердің жиынтығын талап етеді), атап айтқанда: а) авторлық құқық объектісі шығармашылық қызметтің нәтижесі болып табылатын ғылым, әдебиет немесе өнер туындысы болуға тиіс; б)қандай да бір объективті түрде көрсетілген. Сонымен бірге, заң туындының авторлық құқық объектісі ретінде танылуына әсер етпейтін белгілерді (қасиеттерді) тікелей атайды. Басқаша айтқанда, - заңды түрде немқұрайлы белгілер. Мұндай белгілерге шығарманың мақсаты мен қадір-қасиеті, сондай-ақ оны білдіру тәсілі мен формасы жатады. Авторлық құқық объектісі-ғылым, әдебиет және өнер туындылары болып табылатын шығармашылық қызметтің нәтижелері. "Өнер "ұғымдары, сондай-ақ" шығармашылық " ұғымдары заңда ашылмаған. Сондықтан бұл жағдайда тиісті ғылымдарға жүгіну керек. Философияда Өнер " қоғамдық сананың формаларының бірі, әлемнің іс жүзінде рухани дамуының ерекше түрі. Осыған байланысты өнерге адам қызметінің түрлері - кескіндеме, музыка, театр, көркем әдебиет (кейде ерекше анықталады) және т.б. кіреді, өйткені олар шындықты жаңғыртудың ерекше көркем-бейнелі формалары болып табылады". Заңда "өнер" сөзі жалпы көркем шығармашылықтың мағынасында қолданылады, ал өнер туындысы – жаратылысы көркем шығармашылыққа жататын шығарма ретінде қолданылады. Авторлық құқық объектілері болып табылатын туындылардың түрлері АК-нің 972-бабында және авторлық құқық туралы Заңның 7-бабында келтірілген, олар авторлық құқық объектілері болып табылады: 1) әдеби шығармалар; 2) драмалық және музыкалық-драмалық шығармалар; 3) сценарий туындылары; 4) хореография және пантомима шығармалары; 5) мәтіні бар немесе мәтіні жоқ музыкалық шығармалар; 6) аудиовизуалды туындылар; 7) мүсін, кескіндеме, графика және басқа да бейнелеу өнері туындылары; 8) қолданбалы өнер туындылары; сәулет, қала құрылысы және бақ-саябақ өнерінің туындылары; 10) фотографиялық туындылар және фотосуретке ұқсас тәсілдермен алынған туындылар; 11) географияға, топографияға және басқа ғылымдарға қатысты карталар, жоспарлар, эскиздер, иллюстрациялар және үш өлшемді туындылар; 12) компьютерге арналған бағдарламалар; 13) басқа шығармалар. Сонымен қатар, авторлық құқық объектілеріне мыналар жатады: 1) туынды туындылар (аудармалар, өңдеулер, аннотациялар, рефераттар, түйіндемелер, шолулар, сахналау, музыкалық аранжировкалар және ғылым, әдебиет және өнер туындыларын басқа да қайта өңдеу); 2) материалдарды іріктеу және (немесе) орналастыру бойынша шығармашылық еңбектің нәтижесін білдіретін жинақтар (энциклопедиялар, антологиялар, деректер базалары) және басқа да құрама туындылар. Көріп отырғанымыздай, авторлық құқық объектісі болып табылатын туындылардың тізімі толық емес. Сонымен қатар, ол бұрын қолданыстағы заңнамадағы ұқсас тізімге қарағанда кеңірек. Авторлық құқық объектілері болып табылатын барлық шығармалар бірқатар жалпы белгілерге ие болуы керек (атап айтқанда, Авторлық құқық тек түпнұсқа шығармашылық нәтижелерді ғана қорғайды, яғни объективті түрде, қарыз алусыз басқа адам қайта жасай алмайтын), сонымен бірге олар мүмкіндік беретін бірқатар ерекшеліктерге ие шығармаларды жеке топтарға жіктеңіз. Авторлық құқықпен қорғалған барлық туындылар біркелкі емес. Құқықтық әдебиеттерде олардың негізгі түрлерге бірнеше жіктелуі келтірілген. Көркем шығарма құрастырылатын материалдық құралдарға байланысты эстетика теориясы үш топты ажыратады: 1) кеңістіктік немесе статикалық (кескіндеме, мүсін), уақытша немесе динамикалық (ауызша және музыкалық). кеңістіктік-уақыттық (би, актерлік өнер және оған негізделген барлық синтетикалық өнер - театр, кино және телеөнер және т.б., яғни ұзындығы мен ұзақтығы, дене бітімі мен динамизмі бір мезгілде болатын бейнелер. Авторлық құқыққа арналған туындылардың жоғарыда келтірілген жіктелуінен басқа, барлық туындыларды басқа туындының элементтерін, ал авторлық құқықпен қорғалатын шығарманың өзіндік ішкі формасының элементтерін - шығарманың тілі мен көркем образдар жүйесін қолдана отырып жасалған түпнұсқа (тәуелсіз) және туындыларға (тәуелді) жіктеу маңызды. Мазмұнның заңды немқұрайлы элементтерін қолдана отырып жасалған туынды түпнұсқа және тәуелсіз болады. Туынды туындылар, өз кезегінде, келесі түрлерге де бөлінуі мүмкін: 1) жаңадан жасалған туынды пайдаланылғанмен салыстырғанда өнердің басқа түріне жатады, 2) жаңадан жасалған шығарма қолданылған өнер түріне жатады (мысалы, әдебиеттің әртүрлі жанрлары) . Авторлық құқық объектісі болу үшін туынды объективті түрде болуы керек. Басқаша айтқанда, заңда көрсетілгендей, жұмыс объективті түрде жүзеге асырылуы керек. Бұл жағдайда объективті форма ұғымын, яғни авторлық сипаттағы объектінің өмір сүру тәсілін осы объектінің материалдық тасымалдаушысымен араластыруға болмайды. Сонымен, шығармашылық туындылар көбінесе белгілі бір материалдық объектілерде (заттарда) бейнеленген, бірақ олармен бірдей емес. Авторлық құқық объектісі-роман, бірақ кітап емес, материалдық зат, фильм, бірақ фильм емес (бейне таспа). Туындыға авторлық құқықтың субъектісі бір тұлға, ал оның материалдық тасымалдаушысына меншік құқығының субъектілері басқа тұлға бола алады. Заң туындыға авторлық құқық туынды көрсетілген материалдық объектіге меншік құқығымен байланысты емес екенін тікелей көрсетеді. Қандай да бір материалдық объектіге меншік құқығын немесе иелік ету құқығын беру осы объектіде көрсетілген туындыға авторлық құқықты беруге әкеп соқпайды . Авторлық құқық шығармаға форма мен мазмұнның бірлігі ретінде қолданылады. Ол жұмыс мазмұнының негізінде жатқан идеяларға, тұжырымдамаларға, принциптерге, әдістерге, жүйелерге, процестерге, ашылуларға, фактілерге қолданылмайды. Авторлық құқық объектісінің белгілеріне ресми түрде жауап беретін барлық туындылар олар деп таныла алмайды. Қолданыстағы ерекшеліктер заңмен ерекше ескеріледі. Сонымен, Азаматтық кодекстің 974-бабында және авторлық құқық туралы Заңның 8-бабында авторлық құқық объектілері болып табылмайтын туындылар толық көрсетілген. Мұндай жұмыстарға мыналар жатады: 1) Ресми құжаттар (заңдар, сот шешімдері, заңнамалық, әкімшілік, сот және дипломатиялық сипаттағы өзге де мәтіндер), сондай-ақ олардың ресми аудармалары; 2) мемлекеттік рәміздер мен белгілер (тулар, елтаңбалар, ордендер, ақша белгілері және өзге де мемлекеттік рәміздер мен белгілер); 3) халық шығармашылығының туындылары; 4) ақпараттық сипаттағы оқиғалар мен фактілер туралы хабарламалар. Осылайша, авторлық құқық объектілері олардың мақсатына, мазмұны мен қадір-қасиетіне, сондай-ақ оларды білдіру тәсілі мен формасына қарамастан, шығармашылық қызметтің нәтижесі болып табылатын ғылым, әдебиет және өнер туындылары болып табылады; бұдан басқа, авторлық құқық қандай да бір объективті нысанда бар жарияланған және жарияланбаған туындыларға да қолданылады. 1.3 Авторлық құқық субъектілері Туындыға қатысты субъективті авторлық құқыққа ие тұлғалар авторлық құқық субъектілері болып табылады: авторлар; 2) бірлескен авторлар; 3) жинақтар мен басқа да құрама туындыларды құрастырушылар; 4) туынды туындылардың аудармашылары мен авторлары; 5) аудиовизуалды туындының авторлары (сценарий авторы, музыкалық шығарманың авторы, қоюшы-режиссер, қоюшы-оператор, қоюшы-суретші); 6) мұрагерлер; 7) авторлардың мүліктік құқықтарын ұжымдық негізде басқаратын ұйымдар. Авторлық құқықтың субъектісі ең алдымен ғылым, әдебиет және өнер туындыларының авторлары болып табылады. Авторлық құқық туралы заң автордың "шығармашылық жұмысы жұмыс жасаған жеке тұлға"екенін анықтайды. Бұл анықтама әдебиетте ұзақ уақыт бойы жүргізіліп келе жатқан заңды тұлға шығарманың авторы бола ала ма деген дауды шешті. Бұрын қолданыста болған заңнама мұндай тұжырымға ешқандай негіз бермесе де, көптеген ғалымдар шығармашылық, зияткерлік қызмет жеке адамға ғана емес, сонымен бірге арнайы ұйымдастырылған ұжымға, яғни заңды тұлғаға тән деп санайды . Қазіргі уақытта шығармалардың авторлары тек жеке адамдар бола алатындығы заңды түрде танылған. Адамды автор, демек, авторлық құқық субъектісі деп тану үшін заң жасына ешқандай шектеулер қоймайды. Шығармаларды жасау қызметі авторлық құқықтың пайда болуына әкеледі, сондықтан бұл заңды факт. Заңды факт ретінде ол мәмілелерге емес, әрекеттерге, яғни.осы әрекеттерді жасайтын адамдардың ниеттеріне қарамастан құқықтық қатынастарды тудыратын заңды әрекеттерге қатысты. Заң оны жүзеге асыру үшін қабілеттілік сияқты сапаны талап етпейді. Осылайша, шығарманың авторы кәмелетке толмаған және қабілетсіз болуы мүмкін. Балалардың талантты туындыларын жасаудың көптеген мысалдары белгілі. Тағы бір нәрсе, авторлық құқықты жүзеге асыру үшін қабілеттіліктің болуы қажет. Сонымен, егер өлең жазған немесе сурет салған және соның салдарынан өзі жасаған туындыға авторлық құқық субъектісі болған бала өз туындысын басып шығарғысы келсе, ол авторлық шарт жасай алмайды, өйткені авторлық шарт - бұл іс-әрекетке қабілеттіліктің болуы талап етілетін мәміле. Он төрт жасқа толмаған кәмелетке толмағандар үшін мәмілелерді олардың атынан ата-аналары, асырап алушылары немесе қамқоршылары жасайды. Он төрт жастан он сегіз жасқа дейінгі кәмелетке толмағандар өздері құрған зияткерлік меншік құқығының объектілеріне өз бетінше билік етуге құқылы. Бірлескен авторлық-екі немесе одан да көп авторлардың бірлескен шығармашылық жұмысы. Бірлескен авторлықтың нәтижесі ретінде, егер оның бөліктері өздігінен қолданыла алатын болса, ажырамас бүтін немесе бөлінетін шығарма ретінде қарастырылуы мүмкін шығарма пайда болады. Бірлескен авторлық түрлері: бөлінбейтін бірлескен авторлық-екі немесе одан да көп бірлескен авторлар жасаған туынды-бөліктері тәуелсіз мәні жоқ біртұтас ажырамас тұтас; бөлек бірлескен авторлық-ұжымдық туынды біртұтас, бірақ ол дербес маңызы бар бөліктерден тұрады және бұл бөліктердің бірлескен авторларының қайсысы жасалғаны белгілі . Екі немесе одан да көп адамның бірлескен шығармашылық еңбегімен жасалған туындыға авторлық құқық (бірлескен авторлық) бірлескен авторларға тиесілі, мұндай туынды бір ажырамас бүтін құра ма, әлде әрқайсысының өзіндік мәні бар бөліктерден тұра ма. Энциклопедияларды, энциклопедиялық сөздіктерді, мерзімді және жалғасып жатқан ғылыми еңбектер жинақтарын, газеттерді, журналдарды және басқа да мерзімді басылымдарды жарыққа шығаратын баспагер мұндай басылымдарды тұтастай пайдалануға айрықша құқықтарға ие. Баспагер мұндай басылымдарды кез келген пайдалану кезінде өз атауын көрсетуге немесе осындай нұсқауды талап етуге құқылы . Жинақтың және басқа да құрамдас шығармалардың авторы (құрастырушысы) өзі жүзеге асырған шығармашылық еңбек (құрастыру) нәтижесін білдіретін материалдарды іріктеуге және (немесе) орналастыруға авторлық құқыққа ие болады. Құрастырушы Авторлық құқықты композициялық туындыға енгізілген әрбір туындының авторларының құқықтары сақталған жағдайда пайдаланады. Авторлар түпнұсқа туындыларды жасаушылар ғана емес, сонымен қатар туынды (тәуелді) туындыларды жасаушылар, атап айтқанда аудармалар, қайта өңдеулер, бейнелеу өнері туындыларының көшірмелері және т.б. сонымен бірге туынды туындыға авторлық құқықтың пайда болуы үшін түпнұсқа туындының заңмен қорғалғаны маңызды емес. Әрине, егер түпнұсқа туынды заңмен қорғалса, оның авторының немесе оның негізінде жасалған туынды туындыны пайдалану құқығының басқа иесінің келісімі алынуы керек. Мұндай келісім берілмеуі мүмкін, бірақ бұл тек шығарманы пайдалануға кедергі келтіреді, бірақ шығарманы шығармашылықпен қайта өңдеген адамды осы қайта өңдеудің авторы деп тануға болмайды. Авторлық құқық субъектілері ретінде Қазақстан азаматтары ғана емес, шетелдіктер де танылады. Алайда, егер қазақстандық авторлардың туындылары жарияланған жеріне немесе өзге объективті нысанда болуына қарамастан қорғалса, онда шетелдік авторлардың туындыларын қорғау Заңда бекітілген бірқатар шарттарға байланысты болады. Ең алдымен, шетелдіктердің ҚР аумағында жарияланған немесе жарияланбаған, бірақ оның аумағында қандай да бір объективті нысанда орналасқан туындыларына авторлық құқықтары танылады және қорғалады. Бұл жағдайда шетелдік авторлардың құқықтық жағдайы қазақстандық авторлардың құқықтық жағдайынан еш айырмашылығы жоқ. Бұл ереже көптеген елдердің авторлық заңнамасымен белгілі және маңызды халықаралық конвенциялармен бекітілген аумақтық принципті білдіреді. Егер шетелдік автордың туындысы ҚР-дан тыс жерде жарияланса немесе объективті түрде болса, оны біздің елімізде қорғау ҚР халықаралық шарттарына сәйкес жүзеге асырылады. Автор қайтыс болғаннан кейін оның мұрагерлері авторлық құқықтың субъектілері болады. Жалпы ережеге сәйкес авторлық құқықты мұрагерлік заң бойынша немесе өсиет бойынша жүзеге асырылуы мүмкін. Авторлық құқық субъектілерінің қатарына авторлардың мүліктік құқықтарын ұжымдық негізде басқаратын ұйымдар да жатады. Ғылым, әдебиет және өнер туындыларының авторлары немесе өзге де авторлық құқық иелері өздерінің мүліктік құқықтарын іс жүзінде жүзеге асыру мақсатында ұжымдық негізде олардың мүліктік құқықтарын басқаратын ұйымдар құруға құқылы. Құқық иеленушілердің әртүрлі құқықтары мен әртүрлі санаттары бойынша жекелеген ұйымдарды не құқық иеленушілердің бір санатының мүддесі үшін әртүрлі құқықтарды басқаратын ұйымдарды не құқық иеленушілердің әртүрлі санаттарының мүдделері үшін құқықтардың бір түрін басқаратын ұйымдарды құруға жол беріледі. Мұндай ұйымдарды тікелей авторлық құқық иелері құрады және олардан алынған өкілеттіктер шегінде жарғы негізінде әрекет етеді. Мүліктік құқықтарды ұжымдық басқаруға өкілеттіктерді авторлық құқық иелері жазбаша шарттар негізінде, сондай-ақ ұқсас құқықтарды басқаратын шетелдік ұйымдармен тиісті шарттар бойынша тікелей өз еркімен береді. Мүліктік құқықтарды ұжымдық негізде басқаратын ұйымның коммерциялық қызметпен айналысуға, сондай-ақ ұжымдық негізде басқару үшін алынған туындыларды пайдалануды жүзеге асыруға құқығы жоқ. Осылайша, авторлық құқықтың субъектілері: ғылым, әдебиет және өнер туындыларының авторлары; шығармалардың бірлескен авторлары; жинақтарды құрастырушылар және т.б.; энциклопедияларды шығарушылар және т. б.; туынды (тәуелді) туындыларды жасаушылар; шетелдіктер; авторлық құқықтардың мұрагерлері; авторлардың мүліктік құқықтарын ұжымдық негізде басқаратын ұйымдар. Бірінші тарауда авторлық құқықтың жалпы ережелерін қарастыра отырып, біз қорытынды жасадық: - авторлық құқық-автордың шығармашылық қызметінің нәтижесін жаңғыртуға мүмкіндік беретін, ауызша, жазбаша және өзге де объективті нысанда көрсетілген ғылым, әдебиет және өнер туындыларын пайдалануға байланысты туындайтын қатынастарды реттейтін азаматтық құқықтың бөлігі; авторлық құқық-шығармашылық қызметтің нәтижесі болып табылатын ғылым, әдебиет және өнер туындысы авторының құқықтық қорғалуға жататын субъективті құқығы автор, шығарманың мақсаты мен қадір-қасиетіне, сондай-ақ оны білдіру тәсіліне қарамастан;авторлық құқық объектілері олардың мақсатына, мазмұны мен қадір-қасиетіне, сондай-ақ оларды білдіру тәсілі мен нысанына қарамастан, шығармашылық қызметтің нәтижесі болып табылатын ғылым, әдебиет және өнер туындылары болып табылады; бұдан басқа, авторлық құқық қандай да бір объективті нысанда бар жария етілген де, жария етілмеген де туындыларға қолданылады; - авторлық құқық субъектілері: ғылым, әдебиет және өнер туындыларының авторлары; шығармалардың бірлескен авторлары; жинақтарды құрастырушылар және т.б.; энциклопедияларды шығарушылар және т. б.; туынды (тәуелді) туындыларды жасаушылар; шетелдіктер; авторлық құқықтардың мұрагерлері; авторлардың мүліктік құқықтарын ұжымдық негізде басқаратын ұйымдар болып табылады. ІІ-тарау.Автордың құқықтары 2.1 Автордың жеке мүліктік емес құқықтары Авторлық құқық туралы Заңның 15-бабына сәйкес жеке мүліктік емес құқықтар: 1)туындының авторы деп тану және мұндай тануды талап ету құқығы, оның ішінде туындының даналарында автордың атын тиісті түрде көрсету арқылы және егер ол іс жүзінде мүмкін болса, оны кез келген жария пайдалану кезінде (Авторлық құқық); 2) туындының даналарында және оны кез келген жария пайдаланған кезде оның ойдан шығарылған аты (бүркеншік аты)авторының шын аты-жөнінің орнына көрсетуді көрсету және талап ету немесе аты-жөнін көрсетуден бас тарту құқығы, яғни жасырын түрде (ат қою құқығы); 3) туындының атауын қоса алғанда, оған қол сұғылмаушылық құқығы, туындының кез келген бұрмалануына, бұрмалануына немесе өзге де өзгеруіне, сондай-ақ автордың ар-намысына немесе беделіне нұқсан келтіруге қабілетті кез келген басқа да қол сұғушылыққа қарсы іс-қимыл жасау (автордың беделін қорғау құқығы). туындыға белгісіз тұлғалар тобына қолжетімділікті ашу құқығы (жариялау құқығы) . Шығармаға қол сұғылмаушылық құқығы Азаматтық кодексте тұжырымдалғанын есте ұстаған жөн, ол айтылғандай Авторлық құқық туралы Заңның нормаларынан басымдыққа ие, әлдеқайда кең. Ол туындыны автордың ар-намысына немесе беделіне нұқсан келтіретіндерден ғана емес, оған кез келген өзгерістер, қысқартулар, толықтырулар және т.б. енгізуден қорғайды. Жариялау құқығы авторға шығарманы көпшіліктің сотына ұсыну үшін жеткілікті дайын, жетілген деп санау туралы мәселені шешуге мүмкіндік береді. Туындыны жариялау деп автордың келісімімен туындыны алғаш рет жариялау, көпшілік алдында орындау, жалпыға ортақ назарға жеткізу және өзге де тәсілдермен көпшілікке қолжетімді ететін іс-әрекетті жүзеге асыру түсініледі (авторлық құқық туралы Заңның 2-бабының 17-тармағы). Бұл ретте заң авторға туындыны жария ету туралы бұрын қабылданған шешімнен бас тарту құқығын (кері қайтарып алу құқығын) пайдаланушыға осындай шешіммен келтірілген залалдарды, соның ішінде жоғалған пайданы өтеу шартымен береді. Егер шығарма бұрыннан жарияланған болса, онда автор оны қайтарып алу туралы көпшілік алдында хабарлауға міндетті. Бұл ретте ол туындының бұрын дайындалған даналарын өз есебінен айналыстан алуға құқылы. Қызметтік туындыларды жасау кезінде бұл ережелер қолданылмайды. Жеке құқықтар берілмейді және бөлінбейді. Бұл құқықтар авторға, оның мүліктік құқықтарына қарамастан, тиесілі және туындыны пайдалануға айрықша құқықтар берілген жағдайда сақталады. Осылайша, жеке мүліктік емес құқықтар-авторлық құқық; атау құқығы; автордың беделін қорғау құқығы; жариялау құқығы; кері қайтарып алу құқығы. 2.2 Автордың мүліктік (айрықша) құқықтары Автордың туындыны пайдалануға айрықша құқықтары авторлық құқық туралы Заңның 16-бабына (АК 978-бабы) сәйкес мынадай әрекеттерді жүзеге асыру, рұқсат ету немесе жүзеге асыруға тыйым салу құқығын білдіреді: 1) туындыны жаңғырту (жаңғырту құқығы). Авторлық құқық туралы Заң (2-бап) туындылардың немесе сабақтас құқықтар объектілерінің бір немесе одан да көп тұрақты немесе уақытша даналарын кез келген тәсілмен және кез келген нысанда, толық немесе ішінара, тікелей немесе жанама түрде жасауды білдіреді. Дыбыс немесе бейнежазба жасау, екі өлшемді немесе үш өлшемді туындының бір немесе одан да көп даналарын жасау, сондай - ақ туындыларды немесе сабақтас құқықтар объектілерін кез келген материалдық нысанда кез келген тұрақты немесе уақытша сақтау жаңғырту түрлері болып табылады; 2) туындының түпнұсқасын немесе даналарын кез келген тәсілмен таратуға: сатуға, өзгертуге, жалға беруге, өзге де операцияларды біріктіруге (тарату құқығы); 3)автордың немесе өзге де Авторлық құқық иеленушінің рұқсатымен дайындалған даналарды қоса алғанда, тарату мақсатында туындының даналарын импорттауға (импортқа құқық); 4) туындыны көпшілік алдында көрсету (көпшілік алдында көрсету құқығы). Бұл құқық авторға және өзге де құқық иеленушіге туындының түпнұсқасын немесе данасын тікелей немесе слайд, кино-, телекадр түрінде экранда кез келген басқа техникалық құралдың көмегімен немесе кез келген өзге тәсілмен (аудиовизуалды туындыға қатысты - жекелеген кадрларды олардың реттілігінен тыс көрсету) адамдар қатысатын немесе қатыса алатын орындарда көрсетуді жүзеге асыруға мүмкіндік береді. отбасы шеңберіне жататын; 5) туындыны көпшілік алдында орындау (көпшілік алдында орындау құқығы). Заңға сәйкес орындау шығарманы, фонограмманы, орындауды, қойылымды ойын, ән айту, би арқылы тірі орындауда немесе қандай да бір техникалық құралдардың (телерадио хабарларын тарату, кабельдік теледидар және т.б.) көмегімен ұсыну болып табылады. Аудиовизуалды туындының кадрларын олардың кезектілігінде дыбыспен сүйемелдеумен немесе сүйемелдеусіз көрсету; 6) эфирге немесе кабель арқылы хабарламаны қоса алғанда, туындыны жария түрде хабарлауға (жалпыға бірдей мәлімет үшін туынды хабарлауға) (жария хабар алу құқығы); 7) жалпыға бірдей мәлімет үшін эфирге бірінші және (немесе) кейінгі хабарламаны қоса алғанда, туындыны эфирге хабарлауға (эфирге хабарлау құқығы) құқылы. Эфирге беру деп кабельдік теледидарды қоспағанда, туындының, фонограмманың, орындаудың, қойылымның, эфирлік немесе кабельдік хабар тарату ұйымының оларды радио немесе теледидар арқылы беру арқылы жалпыға бірдей мәлімет үшін (көрсетуді немесе орындауды қоса алғанда) беруінің хабарын түсіну керек. Туындыны, фонограмманы, орындауды, қоюды, эфирлік немесе кабельдік хабар тарату ұйымын спутник арқылы эфирге беру кезінде эфирге беру деп жерүсті станциясынан спутникке сигналдарды қабылдау және спутниктен сигналдарды беру түсініледі, ол арқылы эфирлік немесе кабельдік хабар тарату ұйымдарының туындысы, фонограммасы, орындалуы, қойылуы, берілуі жалпыға бірдей назарға жеткізілуі мүмкін, оларды жұртшылықтың нақты қабылдауына қарамастан. Егер декодтау құралдарын эфирлік хабар тарату ұйымы көпшілікке немесе оның келісімімен ұсынса, кодталған сигналдарды беру эфирге беру болып табылады; 8) жалпыға бірдей мәлімет үшін кабель бойынша бірінші және (немесе)кейінгі хабарды қоса алғанда, туындыны кабель бойынша хабарлауға (кабель бойынша хабар алу құқығы); 9)туындыны аудару (аудару құқығы); 10) туындыны қайта өңдеуге, аранжировка жасауға немесе басқа жолмен қайта өңдеуге (қайта өңдеу құқығы). 11) Қазақстан Республикасының заңнамалық актілеріне қайшы келмейтін өзге де әрекеттерді жүзеге асыруға . Тарату құқығын ерекше атап өту қажет. Егер барлық басқа құқықтар бірнеше рет жүзеге асырылуы мүмкін болса (мысалы, сол туынды бірнеше рет шығарылуы (қайта шығарылуы), эфирге берілуі және т.б.), онда тарату құқығы осыған байланысты өзіндік ерекшеліктерге ие. Егер заңды түрде жарияланған туындының даналары оларды сату арқылы азаматтық айналымға шығарылса, онда оларды одан әрі иеліктен шығару құқық иесінің келісімінсіз жүргізілуі мүмкін. Бірақ олар сату арқылы шығарылған жағдайда ғана. Сондықтан бастапқы шығарылым кезінде даналары өтеусіз берілген адам (мысалы, сыйға тарту нәтижесінде) оларды құқық иесінің келісімінсіз иеліктен шығара алмайды. Доктринада бір рет жүзеге асырылғаннан кейін құқықтың мұндай тоқтатылуы әдетте "құқықтардың сарқылуы"принципі деп аталады. Әдетте, мүліктік құқықтарды іске асырудан (жүзеге асырудан), яғни туындыны басып шығарудан, көрсетуден, беруден құқық иесі мүліктік пайда алады. Құқық иеленуші құқықты жүзеге асыру жөніндегі әрекеттерді дербес де, шарт негізінде тиісті қарсы қанағаттандыру үшін басқа тұлғаларға тиісті құқықтарды бере алады. Бұл қанағаттану әдетте авторлық сыйақы (роялти) деп аталады. Туындыны пайдаланудың әрбір түрі үшін авторлық сыйақыны есептеу мөлшері мен тәртібі авторлық шартта, сондай-ақ пайдаланушылармен ұжымдық негізде авторлардың мүліктік құқықтарын басқаратын ұйымдар жасасатын шарттарда белгіленеді. Авторлар мен құқық иелеріне сыйақы беру құқығын іске асыру үшін "Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне зияткерлік меншік мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы"2004 жылғы 9 шілдедегі ҚР Заңымен енгізілген авторлық құқық туралы Заңның 16-1 - бабы маңызды мәнге ие болады. Қазақстан Республикасы Үкіметінің бабына сәйкес туындының сипатына немесе оны пайдалану ерекшеліктеріне (көпшілік алдында, оның ішінде радио мен теледидарда орындалуы, туындыны механикалық, магниттік немесе өзге де жазба арқылы жаңғыртуы, репродукциялануы) байланысты мүліктік (айрықша) құқықтарды іс жүзінде жүзеге асыру жеке тәртіппен мүмкін болмаған жағдайларда авторлық сыйақының ең төмен мөлшерлемелері белгіленуі мүмкін және басқа жағдайларда). Авторлық құқық туралы Заңның 17-бабында бейнелеу өнері туындысына қол жеткізу құқығы және жүру құқығы сияқты нақты авторлық құқықтар қарастырылған. Олар тек бейнелеу өнері туындыларының авторларына қатысты. Авторлық құқық автордың бүкіл өмірінде және ол қайтыс болғаннан кейін елу жыл бойы жарамды. Авторлық құқық, ат қою құқығы және автордың беделін қорғау құқығы мәңгілікке қорғалады . Осылайша, автордың туындыны пайдалануға мүліктік құқықтары авторлық құқық туралы Заңның 16-бабына (АК 978-бабы) сәйкес заңнамада көзделген әрекеттерді жүзеге асыру, рұқсат ету немесе жүзеге асыруға тыйым салу құқығын білдіреді. 2.3 Авторлық шарт Шығарманы жасау оны жасаушының авторлық құқығын, оның ішінде туындыны пайдалану құқығын тудырады: оны басып шығару, орындау және бірақ егер авторлар тек жеке тұлғалар болса, онда туындыларды пайдалануды, әдетте, заңды тұлғалар - баспалар, киностудиялар, телерадиокомпаниялар және т. б. жүзеге асырады. Соның арқасында құқық иесі өзіне тиесілі құқықтарды Пайдаланушы деп аталатын басқа тұлғаға береді, ал соңғысы авторға белгілі бір сыйақы төлейді . Мүліктік авторлық құқықты беру туралы мұндай шарт азаматтық-құқықтық шарттың дербес түрі-авторлық шарт болып табылады. Авторлық шарт туындыларды пайдалануға авторлық құқықты берудің негізгі тәсілі болып табылады. Авторлық құқық туралы Заңның 31-бабының 1-тармағында көрсетілгендей, осы Заңның 16-бабында аталған мүліктік құқықтар толығымен немесе ішінара берілуі мүмкін, сондай-ақ айрықша құқықтарды беру туралы авторлық шарт бойынша немесе айрықша емес құқықтарды беру туралы авторлық шарт бойынша пайдалану үшін берілуі мүмкін. Мүліктік құқықтарды кез келген басқаға беру автор мен мүліктік құқықтар берілген тұлға қол қоятын жазбаша шартпен ресімделуге тиіс. Авторлық шарттан туындайтын құқықтық қатынас Азаматтық кодекстің 268-бабында көрсетілген азаматтық-құқықтық міндеттеменің барлық белгілеріне жауап береді және мәні бойынша міндеттеме болып табылады. Шарт бойынша құқықтарды материалдық заттарға да, шығармашылық қызмет нәтижелеріне айрықша құқықтарға да беру әртүрлі негіздер бойынша және әртүрлі шарттарда жүзеге асырылуы мүмкін. Авторлық шарт мыналарды қамтуы керек: 1) туындыны пайдалану тәсілдері (осы Шарт бойынша берілетін нақты құқықтар); 2) құқық берілетін мерзім мен аумақ; 3) туындыны пайдаланудың әрбір тәсілі үшін сыйақы мөлшерін және (немесе) сыйақы мөлшерін айқындау тәртібін, оны төлеу тәртібі мен мерзімдерін, сондай-ақ Тараптар осы Шарт үшін маңызды деп санайтын басқа да талаптарды қамтиды. Авторлық шартта құқық берілетін мерзім туралы шарт болмаған кезде, Егер пайдаланушы бұл туралы шарт бұзылғанға дейін үш ай бұрын жазбаша хабардар етілсе, автор оны жасаған күннен бастап бір жыл өткен соң шартты бұзуы мүмкін. Авторлық шартта құқық берілетін аумақ туралы шарт болмаған кезде шарт бойынша берілетін құқықтың қолданылуы Қазақстан Республикасының аумағымен шектеледі. Авторлық шарт бойынша тікелей берілмеген туындыны пайдалану құқығы берілмеген болып есептеледі.Авторлық шарттың мәні шарт жасалған кезде белгілі емес туындыны пайдалану құқығы бола алмайды. Сыйақы авторлық шартта туындыны пайдаланудың тиісті тәсілі үшін табыстың пайызы түрінде немесе егер оны туындының сипатына немесе оны пайдалану ерекшеліктеріне байланысты жүзеге асыру мүмкін болмаса - шартта белгіленген сома түрінде не өзге де тәсілмен айқындалады. Авторлық шарт бойынша берілген құқықтар, егер бұл шартта тікелей көзделген жағдайда ғана толық немесе ішінара басқа тұлғаларға берілуі мүмкін. Авторлық шарт жазбаша түрде жасалуы керек. Туындыны мерзімді баспасөзде пайдалану туралы авторлық шарт ауызша түрде жасалуы мүмкін. Электрондық нысанда көрсетілген туындылардың, оның ішінде ЭЕМ-ге арналған бағдарламаның және деректер базасының даналарын сатқан кезде, сондай-ақ бұқаралық пайдаланушыларға оларға қол жеткізуді ұсынған кезде шарттардың өзге де нысандарын және оларды жасасу тәртібін Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген қолдануға болады. Авторлық шарт бойынша міндеттемелерді орындамаған немесе тиісінше орындамаған тарап жоғалған пайданы қоса алғанда, екінші Тарапқа келтірілген залалды өтеуге міндетті. Тапсырыстың авторлық шарты бойынша автор шарттың талаптарына сәйкес туынды жасауға және оны Тапсырыс берушіге беруге міндеттенеді. Тапсырыс беруші шартпен келісілген сыйақы есебіне авторға аванс төлеуге міндетті. Авансты төлеу мөлшері, тәртібі мен мерзімдері тараптардың келісімі бойынша шартта белгіленеді. Тапсырыс шартының талаптарына сәйкес тапсырыс берілген туындыны ұсынбаған Автор тапсырыс берушіге келтірілген нақты залалды өтеуге міндетті. Автордың құқығының екінші тарауында қарастырғаннан кейін біз қорытындыға келдік: жеке мүліктік емес құқықтар-авторлық құқық; ат қою құқығы; автордың беделін қорғау құқығы; жариялау құқығы; кері қайтарып алу құқығы; автордың туындыны пайдалануға мүліктік құқықтары авторлық құқық туралы Заңның 16-бабына (АК 978-бабы) сәйкес заңнамада көзделген іс-әрекеттерді жүзеге асыру, рұқсат ету немесе жүзеге асыруға тыйым салу құқығын білдіреді; авторлық шарт-автордың мүліктік құқықтарын беруге арналған азаматтық-құқықтық шарт; автор мен баспагерлер, орындаушылар, авторлық туындыларды пайдаланушылар арасындағы келісім, онда авторлық құқықпен қорғалатын туындыларды пайдалану шарттары белгіленеді. ІІІ-тарау.Авторлық құқықты қорғау Авторлық құқық қалыпты түрде жүзеге асырылуы үшін оны жүзеге асыру барысында туындайтын кез-келген кедергілерді жою қажет, басқаша айтқанда субъективті авторлық құқықты қорғау қажет. Авторлық құқық туралы заңда 48-бапты ("авторлық және сабақтас құқықтарды бұзу") және 49-бапты ("авторлық және сабақтас құқықтарды қорғау") қамтитын"авторлық және сабақтас құқықтарды қорғау V тарауы бар. Заңның 49-бабының 1-тармағында " авторлық құқықты қорғауды сот: құқықтарды тану; құқық бұзылғанға дейін болған жағдайды қалпына келтіру; құқықты бұзатын немесе оны бұзу қаупін тудыратын әрекеттердің жолын кесу; жоғалған пайданы қоса алғанда, шығындарды өтеу; авторлық және сабақтас құқықтарды бұзу салдарынан бұзушының алған табысын өндіріп алу жолымен жүзеге асырады; Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген ең төменгі жалақының жиырма - елу мың ең төменгі мөлшері сомасында, ал ЭЕМ немесе деректер базасы үшін бағдарлама авторларының құқықтары бұзылған кезде-бес жүзден елу мыңға дейінгі мөлшерінде өтемақы төлеу (өтемақы мөлшерін залалдарды өтеудің немесе кірісті өндіріп алудың орнына сот айқындайды); заңнамалық актілерде көзделген өзге де олардың құқықтарын қорғауға байланысты шаралар . Авторлық құқықты бұзудың ең көп таралған және сонымен бірге ең қауіпті түрлері-плагиат және контрафакция. Авторлық құқық үшін құқық бұзушылықтың екі түрін ажырату дәстүрлі болып табылады. Контрафакция дегеніміз - автордың атын сақтай отырып, басқа біреудің туындысын заңсыз пайдалану, плагиат деп-басқа біреудің туындысының авторлығын өзіне заңсыз жатқызу, оның ішінде мұндай туындыны өз бетінше көбейтуге және таратуға байланысты. Бұл бұзушылықтар автордың жеке мүліктік емес және мүліктік құқықтарына сәйкесінше қол сұғады, бірақ іс жүзінде олардың көптеген ұқсастықтары бар: екі жағдайда да біз иемдену туралы айтып отырмыз. Плагиат-бұл авторлықты иемдену, ал контрафакция, яғни автордың келісімінсіз жүзеге асырылатын көбейту - автор жасаған жұмыста жасалған мүліктік игіліктерді иемдену. Әрине, авторлық құқықты және оның жеке және мүліктік өкілеттіктерін құрайтын басқа да бұзушылықтар қауіпті. Мысалы, пайдалану кезінде шығарманы бұрмалау, оны автордың келісімінсіз әртүрлі түсініктемелермен қамтамасыз ету және т.б. шығарманың қол сұғылмаушылық құқығын бұзады, автордың шығармашылық даралығына әсер етеді. Сондай-ақ, туындыны автордың аты-жөнін көрсетпестен пайдалану, әрине, автордың еркімен туындыны анонимді түрде қолданған жағдайларды қоспағанда (авторлық құқық туралы Заңның 15-бабы). Бірақ мұндай пайдалану, ең болмағанда, шығарманың басқа адамға жатқызылған плагиаттан айырмашылығы, шығарманың белгілі бір адамға тиесілі екендігін жоққа шығармайды. Контрафакция-соңғы кездері "қарақшылық" деген жалпы терминмен танымал бұзушылық түрі . Кеңес дәуіріндегі заң әдебиеттерінде контрафакция ұғымы іс жүзінде қолданылмады.Жаңа авторлық-құқықтық заңнама сонымен қатар қарастырылып отырған тұжырымдаманы пайдаланудың кейбір әдістеріне байланысты ғана түсіндіреді - шығарманың көшірмелерін материалдық түрде жасаумен: кассеталар, кітаптар, жазбалар және т. б. Авторлық құқық туралы заң "контрафактілік" ұғымын бермейді, бірақ "контрафактілік даналар" ұғымын қолданады, бұл осы даналарды жасау (және ол ғана) контрафактілік болып табылады. Қазақстан Заңы 2-бапта қамтылған тұжырымдамалық аппаратқа іс жүзінде ұқсас ұғымды енгізеді: "Авторлық құқық немесе сабақтас құқықтар объектісінің контрафактілік данасы-шығарма, жазылған орындаушылық, фонограмма, эфирлік және кабельдік хабар тарату ұйымын беру данасы, оны дайындау, тарату немесе өзге де пайдалану ережелерге байланысты Авторлық құқық пен сабақтас құқықтардың бұзылуына әкеп соғады осы Заңның не Қазақстан Республикасы ратификациялаған халықаралық шарттардың нормаларының нормаларын айқындайды. Құқық иесінің рұқсатынсыз құқықтарды басқару туралы ақпарат жойылған немесе өзгертілген немесе объектілерді қорғаудың техникалық тәсілдерін айналып өтуге мүмкіндік беретін заңсыз пайдаланылатын құрылғылардың көмегімен жасалған авторлық құқық және сабақтас құқықтар объектілері де контрафактілік деп танылады". Плагиат пен контрафакциямен қатар авторлық құқықтың басқа да бұзушылықтары бар, олардан қорғау әдістері авторлық құқық туралы Заңның 49-бабында белгіленген. Қорғау әдістерінің (шараларының) біріншісі заң соттың (немесе басқа құзыретті органның) белгілі бір субъективті құқықтың белгілі бір адамға тиесілі болу фактісін анықтауынан тұратын құқықты тануды атайды. Бұл шараға басқа адам дауласатын, берілген жағдайларда жүгінеді. Көбінесе құқықты тану қорғаудың басқа әдістерін қолданудың, сондай-ақ болашақта құқықты бұзу мүмкіндігін жоюдың алғышарты болып табылады. Жоғарыда келтірілген мысалда авторлықты мойындау туынды жарияланған адамға теріске шығару, кешірім сұрау және т. б. талаптарын қою үшін қажет болуы мүмкін. Сонымен қатар, плагиат туындыны пайдаланумен (көбейту, тарату және т.б.) байланысты болғандықтан, авторлықты мойындаумен қатар, әдетте заңсыз пайдаланудан туындаған шығындарды өтеу туралы талап қойылады. Құқық бұзылғанға дейін болған жағдайды қалпына келтіру-құқық субъектісі оны бұзғанға дейін болған жағдайды қалпына келтіру. Бұл әдіс өте кең тұжырымдалған, өйткені мәні бойынша қалпына келтіру (өтемақы) функциясы құқықты қорғаудың барлық әдістеріне тән. Қорғаудың аталған әдістері жаңа авторлық-құқықтық заңнамада жеткілікті түрде толық көрінбесе де, олардың (мысалы, баспаға шығару, түзетулер енгізу және т.б.) қазіргі уақытта қолданылуы мүмкін екендігі күмән тудырмайды. Бұл қорғау шарасын қолдану, ең алдымен, жеке мүліктік емес құқықтарды қорғауға тән. Шығындарды өтеуге қарамастан, автор автордың бұзылған заңды мүдделерін қанағаттандыру үшін қажетті әрекеттерді жасауды талап етуге құқылы. Авторлық құқықты қорғаудың ең кең таралған және тиімді әдісі-авторлық құқықты қорғаудың сот тәртібі (сот нысаны).Авторлық құқық туралы заң тек авторлық құқықты сот арқылы қорғауды қарастырады, 49-бапта "авторлық және сабақтас құқықтарды қорғауды сот жүзеге асырады"деп белгілейді. Әрине, авторлық құқықты қорғау үшін құзыретті мемлекеттік органға жүгіну арқылы жүзеге асырылатын соттан тыс (әкімшілік) қорғау нысаны да алынып тасталмайды. Қорғаудың әкімшілік тәртібі, мысалы, субъективті авторлық құқықты бұзатын мемлекеттік органның заңнамаға сәйкес келмейтін актісі жарияланған жағдайларда мүмкін болады. Бірақ соған қарамастан қорғаудың сот нысаны басым болып қала береді. Бұзылған авторлық құқықты сот арқылы қорғау белгілі бір жағдайлар туындаған кезде мүмкін болады. Бұлар: материалдық мағынада талап қою құқықтарының болуы; осы құқықтың бұзылуы деп танылады; азаматтық құқықтарды олардың мақсатына сәйкес жүзеге асыру; ескіру мерзімдерін сақтау және т. б. Ішкі бөлімде көрсетілген. Қарастырылып отырған баптың 4-6-сы авторлық құқық иесінің таңдауы бойынша қолданылады. Тәжірибеде ең өзекті және жиі кездесетін нәрсе-бұл ішкі ережелерде қарастырылған қорғаныс шарасы. 6, атап айтқанда өтемақы төлеу. Залалды өтеудің орнына өтемақы тағайындау кезінде талапкер өзіне келтірілген залалдың мөлшерін дәлелдеуге міндетті емес екенін есте ұстаған жөн. Заңда айтылғандай, ішкі тәртіпте қарастырылған қорғаныс шараларының бірін таңдау. 4-6. талапкер жүзеге асырады, бұл ретте аталған қорғау шараларының біреуі ғана таңдалуы мүмкін. Авторлық құқықты бұзғаны үшін жауапкершілік мәселелерін, яғни көбінесе сот практикасының назарында болатын мәселелерді шешкен кезде шарттық және шарттан тыс жауапкершілікті нақты ажырату керек. Атап айтқанда, 49-баптың нормалары авторлық құқықты шарттан тыс бұзған жағдайда ғана қолданылуы тиіс. Шартты бұзған кезде 32-баптың нормаларын, сондай-ақ міндеттемелерді орындамағаны үшін жауапкершілік туралы азаматтық заңнаманың жалпы нормаларын қолдану қажет. Осылайша, сот авторлық құқықты қорғауды заңнамада көзделген белгілі бір шаралар арқылы жүзеге асырады. Қорытынды Курстық жұмыста авторлық құқықтың негізгі ережелерін қарастыра отырып, қорытынды жасауға болады: авторлық құқық-автордың шығармашылық қызметінің нәтижесін жаңғыртуға мүмкіндік беретін, ауызша, жазбаша және өзге де объективті нысанда көрсетілген ғылым, әдебиет және өнер туындыларын пайдалануға байланысты туындайтын қатынастарды реттейтін азаматтық құқықтың бөлігі; авторлық құқық-шығармашылық қызметтің нәтижесі болып табылатын ғылым, әдебиет және өнер туындысы авторының құқықтық қорғалуға жататын субъективті құқығы автор, шығарманың мақсаты мен қадір-қасиетіне, сондай-ақ оны білдіру тәсіліне қарамастан; - авторлық құқық объектілері олардың мақсатына, мазмұны мен қадір-қасиетіне, сондай-ақ оларды білдіру тәсілі мен нысанына қарамастан, шығармашылық қызметтің нәтижесі болып табылатын ғылым, әдебиет және өнер туындылары болып табылады; бұдан басқа, авторлық құқық қандай да бір объективті нысанда бар жария етілген де, жария етілмеген де туындыларға қолданылады; - авторлық құқық субъектілері: ғылым, әдебиет және өнер туындыларының авторлары; шығармалардың бірлескен авторлары; жинақтарды құрастырушылар және т. б.; энциклопедиялардың баспагерлері және т. б.; туынды (тәуелді) туындыларды жасаушылар; шетелдіктер; авторлық құқықтардың мұрагерлері; авторлардың мүліктік құқықтарын ұжымдық негізде басқаратын ұйымдар болып табылады; - жеке мүліктік емес құқықтар-авторлық құқық; ат қою құқығы; автордың беделін қорғау құқығы; жариялау құқығы; кері қайтарып алу құқығы; автордың туындыны пайдалануға мүліктік құқықтары авторлық құқық туралы Заңның 16-бабына (АК 978-бабы) сәйкес заңнамада көзделген іс-әрекеттерді жүзеге асыру, рұқсат ету немесе жүзеге асыруға тыйым салу құқығын білдіреді; - авторлық шарт-автордың мүліктік құқықтарын беруге арналған азаматтық-құқықтық шарт; автор мен баспагерлер, орындаушылар, авторлық туындыларды пайдаланушылар арасындағы келісім, онда авторлық құқықпен қорғалатын туындыларды пайдалану шарттары белгіленеді; авторлық құқықты қорғауды сот заңнамада көзделген белгілі бір шаралар арқылы жүзеге асырады. Авторлық құқық ғылым, әдебиет және өнер туындыларын шығарып, қолданумен байланысты пайда болған қатынастарды реттейді. Авторлық құқық шығармашылық қызмет нәтижесі болып табылатын ғылым, әдебиет және өнер туындыларына таралады. Мәдениеттің дамуында авторлық құқықтың орны ерекше. Ал кез-келген ұлтта мәдениет болады, мәдениет болмаса ұлт та болмайды. Адамдар қашан болса да шығармашылықпен айналысады, яғни авторлық құқық өзгеріп отырады, бірақ ең бастысы оны қорғау керек. Авторлық құқық тақырыбы қаншалықты маңызды деп ойланар болсақ, онда бұл тақырыптың азаматтық құқықтың ең маңызды болмаса да соңғы жылдары бой түзеп келе жатқан саласы деп тұжырымдауға болады. Дегенмен өзінің көлемі жөнінен анау айтып үлкен де емес, тіпті кішкентай да емес. Әрине авторлық құқық бізде оншалықты дамымаған. Оны күнделікті теледидарда қарақшылық жолымен жасалынған кассеталарды, бейнекассеталарды трактормен таптап жойып жатқанын көріп жүрміз. Тәуелсіз Қазақстанда келешекте осы авторлық құқыққа мән беріліп оның тұғырын көтере түсер деп ойлаймын. Пайдаланылған әдебиеттер тізімі: Нормативтік құқықтық актілер: 1. 1999 жылғы 1 шілдедегі Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі (Ерекше бөлім) 2. 1996 жылғы 10 маусымдағы" Авторлық құқық және сабақтас құқықтар туралы " Қазақстан Республикасының Заңы Әдебиеттер: 3.Бейсембин К. Е. авторлық құқықты қорғау: Өткен және қазіргі, 2005 4.Нусупова Г. Авторлық құқықты қорғаудың кейбір тәсілдерін азаматтық-құқықтық реттеу, 2006 5. Черячукин В. В., Рахматуллина Р. Ш. Авторлық құқықты қорғау, 2005 6. ҚР Конституциясы 30 тамыз 1995 жыл. 7. ҚР Қылмыстық Кодексі, 1 қаңтар 1998 ж. 8. ҚР Азаматтық кодекс. 1 шілде 1999 ж. 9. Қазақстан Республикасының Конституциясы. - Алматы: Жеті жарғы; жүктеу/скачать 31,55 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|