Психологияның ғылым ретінде құрастыру үшін детерминизм мен жүйелілік принципінің қатарында, адамның тұлғасы мен оның психикасының заңдылықтарын объективті зерттеуге бағытталған даму принципі болып табылады. Тіпті Дж. Локктан генетикалық көзқарасын байқауымызға болады, және сол уақыттан бастап психология қалыптаса бастайды. Сондықтан В. Вундтың психикалық процестерді зерттеуде генетикалық принципті қолдана бастағаны туралы пікірлер кеңінен тарай бастады. Психолог қарастыратын кез-келген құбылыс, егер ол оның дамуын зерттеуде пәні болып қалыптасатын болса, адекватты түсінікке ие болуы мүмкін.Бұл жануарлар психикасын сипаттайтын филогенетикалық процеске, сонымен қатар жануар мен адам онтогенезіне жатады. Тұлғаның дамуындағы пайдаланылатын маңызды фактор тарихилық болып табылады, яғни мәдениетті игеру адамзаттың әлеуметтік тәжірибені жинақтауының маңызды жағы болып табылады. Тұлғаның дамуында биологиялық фактор әлеуемттікке айналған форма ретінде көрінеді.
Ғылымды талдауда «білім» жоспарынан іс-әрекетке өту бұл категорияны тек оның пәндік мазмұнынан қарастыруды талап етпейді, сонымен қатар проблемалық жағдайды «қамтамасыз ету» ұстынымынан қарастырады.
Зерттеушілер ойынан бізге мәлімі, сұрақ-жауап түрі. Мәселені «категориялық кестесін» көрмей тұра, біз оның мәні мен мазмұнын түсіне алмаймыз. Мұндай жағдайда кесте оқулық соңындағы бізге белгісіз есептерді шешуге көмектеседі.
Категорияның мазмұны тек белгілі бір сұрақтарды шешуге ұмтылғанда ашылады, және онда продуктивті ойды қамтамасыз ететіні қалады. Психологияның дамуына көзқараста ғылымды зерттушілерге үлкен, өзекті мәселелерді алға қояды: психофизиологиялық (басында оны жан және тән мәселесі деп атауды қабылдады), яғни екі өмірлік функциялардың арасындағы қатынасқа ие – таза соматикалық және психикалықтың өзі, немесе одан да күрделі мәселе психиканың бейнеленетін сыртқы объектіге қатынасы. Оны пси логико-философского хогностикалық деп те атауға болады (грекше. "гнозис" – таным). Мидағы туындайтын, сол психологиялық продуктілердің танымдық құндылықтары туралы сұрақтар, олардың қоршаған орта туралы сенімді мәліметтер беруге қабілеттілігі туралы сұрақтар ерте кезден бастап-ақ логико-философиялық талдау өрісінде қарастырылды. Психологияның дамуына байланысты бұл сұрақтарды қарастыру нақты-ғылыми, эмпирикалық жоспарға өтті.
Психологиядағы негізгі категороиялар
Ақыл-ой жемісінің олардың сана объектілеріндегі іс-әрекетке тәуелсіз сәйкестілік мәселесі сенсорлық материалдардың құндылығы ретіне тең, күрделі интелектуалды түрінің қайнар көзі ретінде қызмет атқарады ғылыми психология үшін маңызды өзгеріссіз болып қала береді Келесі күрделі мәселе адам психикасының оның әлеуметтік детерминанттарға (психоәлеуметтік мәселе) қатынасының қажеттілілігінен туындайды.
Бұл үлкен мәселелер психикалық құбылыстардың жеке детерминацияларының нақты формасына байланысты жекелеген және арнайы зерттеу еңбектерінің тәжірибесінде қайта жасалуда. Егер де Сеченовтың орталық қозу туралы ілімдерін нақты-ғылыми ойларда бейнелейтін болсақ, онда ол
өз бетінше шартты түрде психофизиологиялық, психогностикалық, психоәлеуметтік ретінде категориялық мәселелерге айналады.
Психофизиологиялық мәселе түрінде тежелу құбылыстарының нейросубстраттарының ашылуы болып табылады. Психогностикалық мәселе үшін нақты сыртқы әрекеттердің ішке айналуымен түсіндірілетін механизмнің мәніне ие болады (ең соңында, әрине, сөзсіз өзінің объектісіне танымдық қатынасын болжамдайды).
Психоәлеуметтік мәселе жағдайында тежелу орталықтарын ашу тұлғаның еркін қалыптастыру шарты ретінде жүзеге асады және өзінің мәні бойынша әлеуметтік адамгершілік нормаларын алшақтамайтын мінез-құлық белгілері болып табылады.Сөйтіп, психологияның ең басты мәселесі, категориялық блоктар арқылы шешілетін ( келтірілген мысалда: әрекет –бейне – мотив) локалды түрде
Сонымен, осы мәселелерді шешу процесінде психологиялық таным категорияларының бір-біріне жақындауы жүзеге асады. Өзінің пайда болуында категориялар, психологиялық объектілерді өңдеуге мүмкіндік беретін, олардан жаңа мазмұн табатын «инструмент», құрал болып табылатынын біз байқаймыз.Қайта өңдеу процесінде олардың өзі сол объектінің қасиеттерін бейнелей отырып, қайта қалыптасады
