Лекция (2 сағат). Қазіргі жас ерекшелік психологиясының пәні, міндеттері, зерттеу әдістері
лекция Қартаю кезеңінің психологиялық сипаттамасы
жүктеу/скачать 225,68 Kb.
|
Лекция (2 сағат). Қазіргі жас ерекшелік психологиясының пәні, мі-emirsaba.org
| 15 лекция
Қартаю кезеңінің психологиялық сипаттамасы Қартаюдың биологиялық, әлеуметтік критериялары мен факторлары. Қарт адамның өмірінің әлеуметтік ситуациясы. Қартаю периодизациясы. Қарт адамдардың жаңа психологиялық құрылымдары. Қартаю жасындағы қарым-қатынас. Қартаюдағы жеке адам мәселесі. Ұзақ жасау мәселесі. Қартаю әлеуметтік мәселе ретінде. Даму мәселесі анализінде басқа тәсіл аз емес тарихы бар, бихевиоризмен байланысты. Бұл бағыт эмпирикалық философияда терең тамыр жайған және адам жайында ағылшынның таныстыруында айтып кеткен. Адам бұл - оны қоршаған орта қалай жасайды, солай қалыптасады. Америкадағы психология бағыты, даму-түсінігі ғылымнан алыстатылды. Бұл концепцияға Павловтың идеялары әсер етті. Ағылшын психологтары Павловтың идеясын істей алатын қимыл қозғалыс барлық өмірде мінезделеді. Ең негізгі, ағылшын психологтары Павловтық принцип шарттырефлекс, Уотсонның жаңа концепцияға қайта жұмыс істеу. Ағылшын психологиясына ғылыми эксперимент кірді, ал Павловтың тамақтандыру ғылымымен байланысты. Павловтың бұл эксперименттік түсіндіруі 1897 жылы шықты, ал Дж. Уотсондікі 1913жылы шықты. Зерттеулерде стимул және реакция, шартты және шартсыз стимулдарды зерттеу басталды. Осындай ассоциянистік концепция шықты. Зейінді зерттейтін ғылымдар шартсыз стимул жаңа ассоциятивті стимулға байланысты, негізгі акциент қатайтумен байланысты. Сұраққа жауап, ғылым байланыс бағдар байланыс және реакция арасындағы байланыс қарастырылады, бұл жағдайда зерттелуші аш,ауру. Кейінірек американдық психологтар: бағдар рефлекциясына көңіл бөле бастады. 50-60жылдары кеңес психологтары Е.Н.Сокалов және А.В.Запорожей қарады. Ал Берлайк стимулдар, интенсивті, қимылдық түс, анық еместік және т.б. қарады. Алайда Берлайн т.б. ғалымдар сияқты, рефлексивті нейрофизиологиялық мидың мәселесін қарады. Еуропалық елдерде даму процестерінің серекшеліктеріне көп көңіл бөлді. Оларды философия және онтогенездегі даму деңгейі нгемесе этапы қызықтырады. Павловтың жұмысынан кейін Э.Торндайктың, В.Келлердің жұмыстарынан кейін К.Бюлер бұл деңгейдегі, олардың пайда болуымен миының жетілуімен және қоршаған ортамен қарым-қатынас кезіндегі қиыншылықтармен байланысты, сонымен қоса аффективті процестердің дамуымен байланысты, рахаттанудың, уайымдаудың дамуымен және де іс-әрекетпен де байланысты. Эволюция кезінде мінез-құлықтың рахаттануды сезінуінен бөлінеді «басынан аяғына дейін». Оның ойынша, институттың бірінші деңгейі-рахаттану қажеттіліктері қанағаттандырған кезде болады деген, яғни іс-әрекеттен кейін. Дағды деңгейінде рахаттану іс-әрекеттің процеске жетеді. Осыдан кейін «функционалды рахаттану» пайда болады, алдын ала рахаттану, бұл интелектуалды жауапты шешу деңгейінде болады. Осылайша рахаттану өтуі «басынан аяғына дейін»,Б.Колер бойынша бұл схеманы онтогенез ауыстырады. Балаларға эксперимент жасай отырып, бұл экспериментті В.Келер шимпонзеге жасаған.Бала психикасының дамуынан зерттеуге жануар психологиясына жасаған эксперименттер басты қадам болды. В.Вундтың айтуынша:бала психологиясы болмайды, өйткені онда өзін-өзі бақылау болмағандықтан. К.Бюлер өзін ешқашан биогенетис деп санамады. Оның жұмыстарында биогенетикалық концепциасына сын айтқан. Алайда оның көзқарастары- реакнтуляция концепция терең пайда болуын көбірек қарағанғ баланың дамуы жануардың даму сатысынан алыстатылады. Л.С.Выготскийдің айтуы бойынша: К.Бюлер бір танымалыға факті жасауға тырысты, биологиялық және әлеуметтік-мәдениеттің дамуы және баланың дамуына әсер еткенін айтып кетті. К.Бюлер ортақ көзқарасқа сын айтқандардфың бірі. К.Лоренц болып табылады. Оның айтуы бойынша К.Бюлердің ұсынысы филогенез процесінде мінез-құлықтың жоғарғы сатысынан төменгісіне дейін шындыққа сай келмейді. К.Лоренцтің осы жануарлар әлемінің даму жолы, белгілі бір этапта пайда болады.Олар бір-біріне тәуелсіз.Дрессуралы инстингт дайындамайды, ал интелектің өткені дрессура бола алмайды. Д.Б.Элоконин,К.Лоренцтің ойдың дамуын былай деген: интелект сатысы мен дрессура сатысының арасынада өте алмайтын шекар болмайды деген. Әдет-мінез-құлықтың қайта қалыптасқан тинтелектуалды бейнесі, срндықтан болар мінез-құлықтың басқаша жүйеленуі, алдымен интелекті, содан кейін әдет.Бұл жануар үшін дұрыс болса бала үшінде дұрыс. Баланың дамуында екі,үш аптадан кейін ғана шартты рефлекс пайда болады. Холлға қарағанда К.Бюлер терең қарастырған, баланы иетелекті жануар деуге болмайды, баланы тіпті емуге де үйретеді, биогенетикалық подхот позициясына сүйенсек бұл барлық жануарлар әлеміне тарайды. Қазіргі кезде К.Бюлердің теориясына тоқтаушылар жоқ, Элконин осылай айтып кетті: Адамзаттың жоғалуы басталды, сонымен қоса балалық шақ тарихы да жоғалды. Баларға қатысты мәдениет ескерткіші кедей. Шыныменде зертеулердегі материалдарға сүйенсек, халықтар бірдей дамымайды. Қазіргі кезде даму деңгейінің төменгі сатысындағы тайпалар мен халықтар бар. 19-20 ғысырдағы антрополог және этнограф зерттеулерінде, балалық шақтың ерте кезінен бастап бала, қоғам мүшесі болып есептеледі.Ол ерте кезден бастап, нағыз қоғам мүшесіне айналады және оған жұмысшыға қарағандай қарайды. Мысалы:Фредерик Роуз Австралиядағы аборигендерді зерттеген танымалы зерттеуші ол австралиялық тайпалардың қыздары күйеуге 8-9 жасынан шығатынын айтады, жыныстық мүшелері шешілгенше. Бұл парадокста, европалықтарға қарағанда аборигендер үйленуге мүлдем бөлек қарайды екен. Ф.Роуз жазып кеткен, әйелді еркекке жыныстық мүшелері жетілмей үйлендіруі экономикалық болған дейді. Әйел қатарына кірген қыз,сол үйдің тірлігін жасап, үйренген себебі: сол ортадағы үлкен әйелдердің айтқанын орындап, болашақта әлеуметік эәне экономикалық тапсырмаларды орындауда қиындық болмас үшін. Сондай-ақ көп балалы отбасыларда тек биологиялық себеп те бар дейді,-Эльконин. Оның ойынша балалық шақтың құрамы, бала қоршаған ортамен қарым -қатынаста болғанда анықталады. 1
2 http://emirsaba.org жүктеу/скачать 225,68 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|