Лекция №8 саяси партиялар
жүктеу/скачать 93 Kb.
|
Лекция № 8
| Көппартиялық деп мемлекеттік билік үшін күрес барысында бірнеше саяси партиялардың әр түрлі мүдделері мен пікір алалығын пайдалана отырып басқару түрін айтады. Онда үш және одан артық партия қатысады. Бұл адамзаттың қоғамдық басқаруда ойлап тапқан өркенниетті түрі. Дегенмен, орыстың белгілі саясатшысы Б. Чичерин айтқандай, көппартиялықтың өзіндік жағымды және жағымсыз жақтары бар. Жағымды жағына жататындары- онда саяси мәселелер жан-жақты қаралады. Кемшіліктерді кешірмейтін оппозициялық партиялардың болуы үкіметті тиімді жұмыс істеуге мәжбүр етеді. Бюракратияның өрістеуіне тежеу салынады. Партияны тәртіпке шақырады. Билік басына кездейсоқ емес нағыз дарынды адамдардың келуіне мүмкіндік тудырады. Ұнаымсыз жағына жататындар- өмірдегі көп мәселелерге өз партиясының тұрғысынан ғана қарайды. Бар ойы қарсы партияны жеңуге арналып, ол жолда алдау- арбау, өсек- өтірік сияқты жат қылықтар мен тәсілдер пайдаланылып жатады. Дегенмен қазіргі таңда көппартиялық саяси өмірдің тәуір жетілген түрінің бірі болып танылады. Ондайларға Австрия, Бельгия, Дания, Нидерландыдыдағы көппартиялықты жатқызуға болады.
Екіпартиялық жүйеде (бипартизм) басқа да кішігірім партиялар болуы мүмкін, бірақ билік үшін нағыз бәсекелестік ең ірі екі партияның арасында жүреді. Мұнда жалпыға бірдей тікелей сайлау нәтижесінде екі партияның бірі өзінен- өзі автоматты түрде парламентте көпшілік орынды қамтамасыз етеді. Ол министрлер кабинетінің орнықтылығын қамтамасыз етеді. Себебі ол үкіметтің заң бойынша көрсетілген мерзімі біткенше сайлауға жіберілген қаржыны да үнемдейді. Өйткені ол орынға сайлауда жеңіске жеткен партияның серкесі ие болады. Бипартиялық көппартиялықтағы сияқты өзінің жіберген қателіктерін бірге билеген басқа партияларға аудара сала алмайды. Бұған мысал ретінде АҚШ-тағы республикалық және демократиялық, Ұлыбританияда- консерваторлар мен лейбористер, Германияда- христиандық демократтар мен социал- демократтар жатады. Саяси күреске басқа да партиялар араласады. Бірақ әдетте олар шешуші рөл атқармайды және жеңіске жетерлік мүмкіндіктері де жоқ. Дегенмен мұндай жүйенің өміршеңдігін аты аталған елдердің өмірі дәлелдеп отыр. Бірпартиялық жүйе өзінен басқа, әсіресе бәсекелес партияларды болдырмайды. Ол тоталитарлық және авторитарлық қоғамдарға тән. Мұндай тәртіпке басқарушы партия бақылаушы және сынаушы оппозициялық партиялардың жоқтығын пайдаланып, саяси билікті бүтіндей қолына алып басқа мемлекеттік органдарды ығыстырады. Ондай партия бұрын КСРО-да болды, қазір Қытай, КХДР, Кубада бар. Демек, партиялық жүйе әр түрлі болады. Сондықтан солардың ішінде ең тәуірі, тиімдісі қайсы деген сұрақ тууы мүмкін. Бұған бірыңғай кесіп жауап, бір үлгіні ұсыну дұрыстыққа жатпайды. Әйтседе партиялық бірлестіктердің тиімділігіне жалпы өлшеуіш боларлық жағдайлар мыналар: олар халықтың әлеуметтік мүдделрі мен мұқтаждықтарын бірінші сезініп, қамтамасыз етуге тырысуы ләзім. Партия арқылы шешімдер қабылданғанда азаматтардың барынша мол қажеттіліктерін қамту. Үкімет бағытын сын көзбен түзету және басқарушы топтың жұмысына демократиялық бақылау жасу және т.б. Саяси партиялардың ішінде жүктеу/скачать 93 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|