Лекция Ботаника пәніне кіріспе Ботаника өсімдіктер туралы ілім. Өсімдіктер туралы түсінік адамның іс тәжірибелік, шаруашылық тіршілігіне байланысты ерте заманда пайда болып тез дамып қалыптаса бастаған
жүктеу/скачать 7,76 Mb.
|
Ботаника лекция
- Бұл бет үшін навигация:
- Ішке бөліп шығарушы ұлпалар.
- 53-сурет. Тікесінен жасалған кесіндідегі сүттіген түтікшелері (млечники)
- 54-сурет. Бөліп шығарушы ұлпалар
| Ас қорыту бездері. Ас қорыту бездеріне бунақденелілермен қоректенетін (шықшылдық, дүңгіршек және т.б.) өсімдіктердің сыртқа бөліп шығарушы ұлпалары жатады. Бездер бөліп шығаратын сұйықтық құрамында бунақденелілерді қорыта алатын ферменттер, қышқылдар болады.
Ішке бөліп шығарушы ұлпалар. Сүт жолдары. Бұл цитоплазмасында коптеген ядрола-ры болатын және сүтті шырыңдарға толы вакуольдері бар тірі жасушалар. Олардың қабықшалары целлюлозадан тұра-ды. Сүт жолдарының екі түрі бар: мүшеленген және мүшеленбеген. Мүшеленген сүт жолдары түтіктер секілді тік орналасқан жасушалардың қатарының, көлденең қабық-шаларының жыртылуынының нөтижесінде пайда болады (53,А-сурет), мүшеленбеген сүт жолдары ұрықтың арнаулы жасушаларының өсіп ұлғаюының нәтижесінде пайда болады. Бұл аса үлкен цилиндр төрізді, немесе тарамдалған жасуша-лар (53,Б-сурет). Сүт жолдары не тек флоэмада орналасады, не болмаса өсімдіктің бұткіл денесіне өтеді (сабаққа, тамырға, жапыраққа). Олар бөліп Іпығару қызметін ақаруымен қатар, өткізгіштік және қор жинау қызметін де атқарады. Өткізгіштік қызметі, сүт жолдары органикалық заттардың синтезделетін жерін, олардың қолданылатын жерімен жал-ғастырған кездерде іске асырылады, мысалы жапырақтарда. Сүт жолдарының бөліп шығарушылық 53-сурет. Тікесінен жасалған кесіндідегі сүттіген түтікшелері (млечники): А-шоңайнаның (лопух) тамырындағы мүшеленіп біріккен анастомозды сүттіген түтікшелері; Б-сүттігеннің (молочай) сабағындағы мүшеленбеген сүттіген түтікшелері. 54-сурет. Бөліп шығарушы ұлпалар: А-к,арагайдыц сүрегіндегі схизогендік шайыр жолдары; Б-мандариннің жемісқабындсаы эфир майлары жиналатын лизогендік куыс: 1- эпителиальдық жасушалар; 2-жасуша аралық куыс; 3-трахеидтер; 4- бұзылган жасушалар; 5-куыс. және қор жинау қыз-метін жасуша шырынының құрамы бойынша анықтап білуге болады. Әртүрлі өсімдіктерде жасуша шырынының құрамы өрқилы болады. Экскреторлық заттардан оның құрамыңда көп жағдайда қаучук, танидтер, алқалоидтар, смолалар және басқалар болады; қорлық заттардан — крахмал, қант, бело-ктар, шыны майлары және басқалар. Кейде жасуша шыры-нында ферменттер болады. Жасуша шырынының түсі ақ, немесе сарғыш-қызыл болып келеді. Сүт жолдары өсімдіктердің тек кейбір топтарына ғана, мысалы күрделі гүлділерге, көкнөр гүлділерге, сүттіген гүлділерге және басқаларға тән. Беліп шышрушы жасушалар. Басқа ұлпалардың жасушала-рының арасында шашыраңқы орналасады. Экскреттің жина-луына байланысты олардың протопластары өледі, ал жасуша-ның қабықшасына оның ішкі жағынан суберин жиналады. Ол улы заттарды, айналасыңдағы жасушалардан, бөліп тұрады. Бө-ліп шығарушы жасушалар шайдың, лаврдың, жапырақтарын-да, баданның тамЫрсабақтарында және басқаларда болады. Схизогендік және лизогендік куыстар. Бұл қуыстар зат алмасуға уақьТша қатыспайтын, өсімдіктің тіршілігінің көпте-ген соңғы өнімдерін жинау және оларды үзақ уақыттар бойы сақтау үшін қажет. Олардың формалары домалақ немесе қанал төрізді болып келеді және мөлшері де әрқилы. Схизогендік куыстар, жасушалардың ығысуының нәтижесінде, олардың арасында пайда болатын брс кеңістіктерден түзіледі. Қуысқа жақын орналасқан тірі жасушалар эпителиальды жасушалар болып саналады және олар осы қуысқа экскреторлық заттарды бөліп шығарады (54,А-сурет). Схизогендік қуыстар өсімдіктердің өртүрлі топтарында болады, бірақ олар әсіресе жалаңаштұқымды-ларға тән. Соңғыларының смола жолдарында бальзам (смоланың эфир майларындағы ерітіндісі) жиналады. Лизогендік куыстар экскреторлық заттарға толы жасушалардың тобының еріп кетуіне байланысты пайда болады (54,Б-сурет). Олар цитрус тұқымдастарына тән. жүктеу/скачать 7,76 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|