Демократия және оның әралуандығы. Демократияның қазіргі формалары. Полиархия. Қауымдастық демократия. Делегативті демократия. Демократияны негіздеу. Демократия ұғымы мен алғышарттары. Әлемдегi биліктердің барлығы дерлiк өзiнiң демократиялық табиғаты туралы айтады. Көбiнесе бұл демагогия, бiрақ негiзсiз де емес, өйткенi тiптi қатал әскери тәртiптiң өзi де халық үндеуiне көңiл аударуға мәжбүр болады. Нәтижесiнде «демократия»грек тiлiнде «халық билiгi» мағынасын иеленiп, өте кең ауқымды мәнге ие болады. АҚШ президентi Линкольн«демократия- халық билiгi, халық сайлаған және халық үшiн» – деп жазды.
Демократия қалыптасуы үшiн бiрқатар экономикалық, әлеуметтiк, мәдени, дiни, сыртқы саяси жағдайлар керек.
1 Экономикалық алғышарттарға мыналар жатады: өндiрiс пен экономиканың жоғары деңгейде дамуы;
әлеуметтiк бағдарлы нарықтық қатынастың болуы;
урбанизацияланудың жоғарғы деңгейi;
өндiрiс және тұтынудың динамикалық тепе-теңдiгi.
2 Демократия дамуының әлеуметтiк алғышарттары: халықтың әл-ауқатының салыстырмалы даму деңгейi;
әлеуметтiк теңсiздiк деңгейiнiң төмендеуi;
қоғам құрылысында әлеуметтiк плюрализмнiң болуы;
тұрғындардың сауаттылығы, жалпы бiлiмдiлiгi.
3 Тұрғындардың саяси мәдениетi де демократияның маңызды алғышарты: саясат туралы, оның әртүрлi салалары жөнiнде белгiлi бiр деңгейде бiлiмнiң болуы;
саяси құбылыстарға, партиялар мен қозғалыстар, жекелеген тұлғалар қызметтерiне дербес баға беру қабiлетiнiң болуы;
саяси қатысу белсендiлiгi;
билiк құрылымдары мен институттарының демократиялық саяси мәдениетi.
4 Демократияландырудың сыртқы саяси алғышарттары: әскери араласу;
саяси ықпал;
экономикалық ықпал;
мәдени-ақпараттық ықпал;
демократия дамуына практикалық көмек, қолайлы көршiлiк қатынас.
Р. Даль либералды демократияның мынадай белгiлерiн атап көрсетедi: 1 азаматтардың тиiмдi саяси қатысуы;
2 олардың шешiм қабылдау процесiне тең қатынасы;
3 нақты саяси мәлiметтер алу, демек таңдауды дербес жасау мүмкiндiгiнiң болуы;
4 азаматтардың саяси күн тәртiбiн бақылау мүмкiндiгiнiң болуы.
