Лекция. Тақырыбы: Бернияз Күлеев (1899-1923) Қаралатын мәселелер
жүктеу/скачать 68,77 Kb.
|
№ 15 лекция. Б.Күлеев. Ұлт-азаттық көтерілістур жырлар.
| Ығылман Шөреков (1876-1932). ХХ ғасыр басында қазан әдебиетiнiң өркендеуiне әр ақын жазушы әдебиетiнiң өркендеуiне өр ақын әрi жазушы өз әлiнше қызмет еттi. Дүрбелеңдi дөуiрдiң күрделi кезеңiнде уақыт рухына сай шығармалар жазады. Ғасыр тоғысындағы өрен ұлдардың қатарында Ы.Шөреков пен Т.Жомартбаев тұрғын әрқашан iлтипатпен атауға болады.
Туған әдибетiмiздегi өзiдiк орны бар тұлғаның бiрi Ығылман Шөреков. Ол Атырау обылысынан Қызылқоға ауданында, бұрынғы Тайсойған аталған ауылда дүниеге келген. Ығылман жасынан-ақ оқу-өнерге құмарты. Ауыл молдасынан оқып хат таниды. Ержете келе өлеңге құмартып, ауыз әдибетiнiң асыл қазыналарын, қисса-дастандарды, түрлi өлең жырларды көп оқиды. Олардың көпшiлiгi жатқа бiлiп, ел арасында айтып жүретiн болады. Сөйттiп, өдеби шығармаларға құмарта жүрiп, өзi де ақындық өнерге бой ұрады. Ығылманның ақындық талантын оянуы мен қалыптасуын жасынан жаттап өскен, жадына тоқып ержеткен Махамбет, Шернияз жырлары еркше өсер етедi. Соның нәтижесiнде оларды ақындық жолындағы үлгі, өнеге ретiнде таниды. Ол көп ақындардық шығармаларын жатқа бiлген және олардың бiр қатарының шығармалары әдибет зертеушiлерiне жаздырып оларды жарық көруiне ат салысты. Ал Махамбет ақының мол шығармаларын қаймағы бұзылмаған құнарлы күйiнде бiзге жетуiне Ығылманның айрықша еңбегi бар екенiн атап айтқан дұрыс. Ы. Шөреков 1932 жылы өз ауылында қайтыс болды. Ығылман шығармалары Кеңес үкiметi туысында ғана жарық көрдi. Ығылманның заман, ел жайын сөз етiп, қол бастаған қазан батырлары мадақтайтып өлең-жырлары бар. Ол сынамалы өмірiнiң бiр сыпыра уақытын Исатай- Махамбет бастаған көтерiлiстiн ақиқатын зерттеуге арнайды. Ел ауызында сақтамалы қалған естелiк өңгiмелердi зерттедi. Азақ жылдың дайындық нөтижесiнде атақты “ Исатай-Махамбет” поэмасын жазады. Алмас қылыш-ақын өмірi мен шығармашылығы бұл дастан көп мәлiмет бередi, сонымен қатар әйгiлi дастан-ақынық негзгi туындысы болып табылады. “Исатай-Махамбет” халқымыздың тарихында елеулi кезең болып табылатын, өткен ғасырдың алғашқы жартысында хан, сұлтандарға , патша үкiметiне қарсы халықтық даңқы батырларға Исатай Тайманов пен Махамбет Өтемiсұлы бастаған халық көтерiлiсiн баяндатып тарихи поэма. Поэмада Исатай, Махамбет бастаған осы көтерiлiс тарихи мөлметтердi негiзiнде шындық тұрғысынан суреттеледi. Ақын еңбекшi елге озбырлық көрсеткен хан сұлтандарға қарсы көтерiлiп , күрес аттағын халық кегiн, қол бастап майданға шыққан халық батырларының жауынгерлiк, ерлiк тұлғаларын олардың ел мүдесiн қорғау жолындағы қайтпас, қайсар iс- өрекеттерiн табанды күрестерi арқылы көрсетедi . Шығармашылық басты Исатай мен Махамбет. Шығарма ақиқат бастаған көтерiлiс материалдарға негiзiнде тарихи деректердiң iзiмiен жазылғандықтан , сондай-ақ басты тұлғалары Исатай да, Махамбет те тарихи тұлғалар болғандықтан , суреттейтiн оқиғалар шыдықтап алашақтамайды. ¬айта көтерiлiс шындығы айқындап дамып отырғандығын көремiз. Шығармада Исатай образы айрықша орын алады. Ол - тұлға ғылымына өзаралық орны кiмге болса да қаны қас, қашанда ел мүддесiн, көптiң мыңып қорғайтып халық перзентi. Сондықтан да ол- Хан, Сұлтаннан қорқу, қаймызу дегендi , халық iсiнеп тайсалу дегендi бiлгейтiн хас батыр. Хан ие, сенiң неткенiң Нашарға жәбiр екенсiң Бүгінгі әкiм сен болсаң. Әдiлдiк неге етпедiң-деп хан алдында тайсалмай сөйлеп, халық атынан әдiлдiктi талап етедi. Исатай хан, сұлтандар алдында қайтпас қайтпас қайсар болғанымен , халық iсiнде ол- соншалықты қамқор ақылшы. Исатай оброзы жасауды ақын тек ел билеушiлерге деген қайсар батырлығын, қол бастаған ерлiгiн ғана айтып қоймай оны барлық қырымен, сан түрлi терең сарларымен жан- жақты көрсетуге тырысады. Әдiлдiгiн сұрасаң, Қастаспаған момынға Жәбiр-жаны қалмады-деп бейнелейдi оның бойына бiткен асыл қассиеттерiн. Поэмадағы келесi бiр басты тұлға - Махамбет образы. Ол - Исатайдың жанындай сенген сырласы, мұңдас, ақылшы досы, батыр да ақын серiгi. Махамбетте Исатай тәрiздi елiм деп өскен халық патриоты. Оның да iздегенi - әдiлет, арманы - туған халқына, сүйген елiне қызмет ету . Екi арысты жұбын жазбас егiздей етiп табыстырған ортақ тағдыр ортақ мүдее, оларды халық тағдырымен байланыстырып жатқан ұлы жолдағы үлкен мақсат. Махамбет - тарихта да, Ығылман шығармасында да батырлығымен басшылығынын қоса осы көтерiлiстiң жалынар жыршысы. Махамбет бейнесiнiң бұл қырға да поэмаларды дұрыс шығарған. Ол үнемi жауынгер сарбаздарды iсi мен де, жалынды жырымен де рухтандырып отырады. Бұл күнге дейiн тудырып, Осынша қолды қырдырып, Тұрғының ерлер қалай-деп Келе батыр, зарланды…. Айбысын ендi несiнен-деп дұрыстайды. Ақын майданға бастаған бiр кезендi Осылар бiздi аңдып жүр, Патшаға хабар жолдап жүр Қаладан жәрдем келсiн деп, Алдындырып соңдап жүр,- деп Хан арасындағыларын астыртып ұйымдастырып жатқан опасыздығын дұрыс аңғартады. Алайда Исатай асығыс келiсiм берiп арты өкiнiшке айналды. Қорыта айтқанда “Исатай-Махамбет” поэмасы халық көтерiлiсiн сыр- сипатын көрсететiн тарихи шығарма. Ол сонысымен қымбат. Ақыны бұл поэмадан басқа “ азаттық ақын- шешендерiне” , “Бiз ел едiк” , “Батырлар туралы” т.б. бiршама өлең- толғаулары бар. Көп жазбай-ақ аз дүниесiмен атағы шыққан, халықтын асыл ұлдары Исатай мен Махамбетке мөңгiлiк сөз ескерткiшiн сақтап Ы.Шөрековтiң есiмi әдиебет тарихында ешқашан да атаусыз, ескермеусiз қалмайды. жүктеу/скачать 68,77 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|