Етістіктен зат атауын жасайтын жұрнақгар
Синтетикалық тәсіл арқылы жасалатын туынды түбір атауларға етістік те негіз сөз болады, ондай туынды түбір атаулар етістік негізді туынды түбір деп аталады. Тілімізде етістік негізді туынды түбір атаулар көп. Зат есім сөзжасамының бұл өнімді жолы болып саналады, өйткені тілде етістіктен зат атауларын жасайтын жұрнақтар көп және олар түрлі мағыналы зат атауларын жасайды. Олардың негізгілері төмендегідей:
1. Тамаққа қатысты атауларды жасайтын жұрнақтар
-мал: саумал
-ма. -ме: жарма, салма, кеспе, сүзбе
-дақ: қуырдақ
-маш, -меш: қуырмаш, көмбеш
-м: жем
-іс: жеміс
-іт: іркіт
-мақ кұймақ
-қы: ашытқы, ұйытқы, іріткі
-мық: быламық
-пақ: қойыртпақ
2. Құрал-сайман атауын жасайтын жұрнақтар
-ғы, -гі: бұрғы, шапқы, шалғы, сүргі
-ақ, -ық, -ік: орақ, қармақ, қайрақ, күрек
-у: көсеу, қашау
-ма,-ме: шалма
-кіш: кескіш
-нда: бұранда
-уыш, -уіш: керуіш, тырнауыш
-уік: тістеуік
-кыш, қаш: қысқыш, түтқыш
-уыр: шымшуыр
3. Табиғат, мезгілге байланысты атау жасайтын жұрнақтар
-й: қурай
-а: жыра
-шы, -ші: тамшы
-н: боран, толқын, ағын, құйын, жауын
-сын, -сін: күресін, борасын
-па: оппа, ықтырма
-қақ: қатқақ
-гі: тебінгі
-ыс: батыс, шығыс, жаратылыс, өріс
-мық: қыламық
-у: қылау.
-ашақ, -ешек: болашақ, келешек
4. Дене мүшелері атауын жасайтын жұрнақтар
-шақ, -шек: емшек, құйымшақ -ін: пішін
-пір: кеспір.
-ақ, -ек: тырнақ, білек, жүрек
5. Нақты зат атауын жасайтын жұрнақтар
-дақ: қидақ. Мысалы, Матаның ұсақ қидақтарынан көрпеше жасайды (Диалект).
-ым, -ім: киім, өнім, тізім, соғым, күзем
-н: қорған
-л: қамал
-уіш: желпуіш, түйреуіш, өлшеуіш
-у: тұсау, тіреу, құрсау, қадау
-ма, -ме: түйме, қаптырма, кездеме, керме, тартпа, қойма
-мақ, -мек: сырмақ, шақпақ, суыртпақ, піспек
-кек, -гек: ескек, кескек.
-қы, -кі: сыпыртқы, бөктергі, кергі, қондырғы
-к, -қ: төсек, ұлтарақ, таяқ, тамызық
-ынды, інді: жуынды, шайынды, үйінді
-ғыш, -гіш: отырғыш, қыздырғыш, өшіргіш, кескіш, ескерткіш, басқыш, желдеткіш, тыңайтқыш
Достарыңызбен бөлісу: |
