Лекцияның мақсаты мен міндеттері

мен
құбылыстарының

мидағы түрлі бейнелері.
Бұған адамның таным
процестерін жатқызады.
Олар:
түйсіну,
қабылдау,
ес,
қайта
жаңғырту процесі, қиял
мен ойлау.
күйінің (шабыт, зерігу,
үрейлену,
абыржу,
сергектік,
белсенділік
т.б.
тұрақты
компоненттері)
басына
тән
психологиялық
ӛзгешеліктер
болып
табылатын темперамент,
мінез, қабілет арқылы
дараланады.
Психология ғылымының негізгі принциптері 30-жылдары жүйелестірілді.
Олардың ішінде негізгілері: детерминизм принципі, сана мен іс-әрекет бірлігі
принципі, даму принципі.
Детерминизм принципі бойынша әрқандай психикалық құбылыс ӛмір салты,
қоршаған орта әсерлеріне орай пайда болады, тіршілік жағдайының
аусуымен психика да ӛзгеріске келеді. Жануарлар психикасының дамуы
табиғи сұрыптаумен айғақталады да, ал адам санасының дамуы –
түпкілігінде қоғамдық даму ережелері мен ӛндіріс әдістерінің даму заңдары
мен анықталады. Бұл принцип психикалық процестердің табиғи
механизмдері қоғамдық-тарихи факторлардың ықпалымен ӛзгеретіні, яғни
адамның психикалық дамуына оның адамзат мәдениеті ӛнімін игеруі,
қоғамдық қатынастарға араласуы маңызды ықпал жасайтыны жӛніндегі
концепцияға негіз болды.
Сана мен іс-әрекет бірлігі принципі. Сана және іс-әрекет – жантану
ғылымының ӛзекті котегориялары. Бұл принциптің жүйелі зерттелуі 30-
жылдарда басталды. Алғашқы рет сана мен іс-әрекеттің бірлігі жӛніндегі
идеяны алға тартқан Л. С. Рубинштейн.
Сана мен іс-әрекет бірлігі принципі әрекеттің санасыз, ал сананың әрекет
қатыспайынша қалыптаспайтынын негіздейді. Мұндай кӛзқарастан сананы
тану іс-әрекетті зерттеу арқылы ғана мүмкін екенін дәлелдейді. Әрқандай
ғылыми таным әрекет пен оның ӛнімін білуден олардың орындалу
барысында кӛрінетін басқа психикалық процестерге ӛтуі қажет. Бұл
принциптің мәні: тұлғаның санасы мен барша психикалық қасиеттері
әрекетте кӛрініп қана шектелмей, сол әрекет процесінде қалыптасады.
Даму принципі. Даму категориясы философия ғылымынан түсініктер
жүйесінде жетекші маңызға ие. Даму идеясы Ч. Дарвиннің эволюциялық
теориясының ықпалымен еніп, алғашқыда бала кейін ересектер
психологиясының қалыптасу негізіне айналды. Психика дамуы психика
проблемаларын зерттеуде жалпы принциптік немесе әдістеме қызметін
атқарады. Барша заңдылықтар, соның ішінде психикалық та, даму барысында
қозғалыс пен ӛзгеруден туындап және жойылуына орай танылады.
Психологияда адамның психикалық қызметін зерттейтін алуан түрлі әдістер
қолданады. Әдістер дегеніміз- ғылымның пәндік мазмұнын анықтаудың
жолдары, тәсілдері.

Байқау әдісі. Ғылыми әдіс ретінде байқау әдісіне белгілі талаптар қойылады.

Белгілі жоспар бойынша жүйелі түрде біраз уақыт бойына зерттелуші
психикалық ерекшеліктерін қадағалауды байқау әдісі деп атайды. Байқау,
әдетте, табиғи жағдайда, зерттелінуші адамның әрекетіне әдейі араласпай ақ
жүргізіледі. Осы әдіс арқылы зерттелінушінің мимикасын (құбылысын(, сӛз
реакцияларын, түрлі қозғалыстарын, мінез-құлқын, жалпы әрекетін байқауға
болады. Байқау әдісінің елеулі артықшылығы-адамның психикалық
кӛріністерінің табиғилығы сақталатындығында.
Эксперименттік әдіс. Бұл әдістің артықшылығы- зерттеушінің керекті
құбылыстың кӛрініс беруін күтіп отырмай, оны ӛзі туғызатындығында.
Психологиялық эксперименттің екі – лабороториялық және табиғи
жағдайдағы формасы бар.
Лабораториялық эксперимент. ХІХ ғасырдың ортасынан бастап, жеке
психикалық процестерді зерттеу үшін кең түрде қолданыла бастады. Неміс
ғалымы В. Вундт (1832-1920) психологияны эксперименттік жолмен
зерттеудің негізін салды, тұңғыш рет лаборатория ашты (1879). Бұл әдісті
жүргізу үшін арнаулы лабораториялық мекемелер қажет. Лабораториялық
эксперимент кейбір танымдық процестерді (қабылдау, түйсіну, еске түсіру)
зерттеу үшін де кӛп қолданады.