М е к т е п баспасы 1965 I. У ш Х кластарда эдебиет тарихын
жүктеу/скачать 4,22 Mb. Pdf көрінісі
|
konyratbaev libek debietti okytu metodikasy
| 1955
, № 18 ). Мундары нактылы-сез1мталдык форма деп отырраны- мыз образ (характер), одан калса тш, сюжет, компози ция, жанр (елец, поэма, роман, драма) т. б. Образдыц ек1 жары бар. Ец алдымен ол — форма. Сейте турып ол мазмунга (идея, такырып) байланысты. «Абай жолы» эпопеясында образдар кеп, олар б1рде та- бирлас, б1рде шендескен. Б 1 рак шырарманыц непзп ндея- сы Абай тулрасымен т ы р ы з байланысты. Сол идея кеп- теген проблема; тартыс, образдар карым-катысымен бе ршген. Шырарманыц идеясын танып, одан эсер алу ушш, алдымен ондары характерлер табигатын бш у кажет. Керкем шырармада идея тетелей айтылмайды, айтыла калса, ол елецде кездеседь Ал романда автор ойын кейш- керлер эрекет! аркылы объективтенд1редь О лай.болса, образды тек жанр табираты аркылы Гана талдап, таны- тура болады. Будан баска V III— X кластарда окушыларды образ композициясымен де таныстырамыз. Буран роман, по весть, эцпме, поэма жанрлары колайлы. Шырарма ком- позициясы бар да, образ композициясы бар. Бул екеуш шатастырмау керек. Мектепте образ композициясы деген керкемдш урымнан, эс1ресе романдык жанр тусында уш турл1 жайды таныту кажет: а) Шын керкем шырармада адам мшез1 б!р рана М1- нездщ устем болуы (доминатшылдык) туршде керсетш- мейд1, адам характер!' жатдайга сай езгнщ 1шк1-тыскы адамдык кайшылырымен, турл1 жарынан объективтенш керсетшедь Доминатшылдык фольклорда басым болган. Мысалы, Кобланды — тек батыр, Карабай — тек ез^мгшл, Кодар — тек карау, Козы мен Баян — ы л ри рана эдшет Гздеупн, сушскен жастар. Бул жай образды тепмен, фор- мацияга тутас койып суреттейтш образдар табигатында да бар. Ал реалистж шыгармаларда кешпкерлер е з ш н 69 1ШК1 к,айшылырымен жан-жакты керсеиледь Мысалы, Раушан мен Бэкен сол кездеп ауыл адамдарына тэн си- паттарымен шынайы керсетшген. Олардын, санасында кайшылык бар. Курес сол кайшылыкпен б)рде кулдырап, кер1 кетед1, б1рде ол адам романтикасына айналып, жещп шырады. э) Образ комлозициясыныц романра тэн тары бхр си- паты — ондары каЬармандар шскен, жасамыс немесе дайын кушнде керсет1лмейд1, олардыц характер!, тенден- циясы, тартыс жэне типтж жардай шартында бИрте-б1рте керсетшедь Б у л — олардыц есу, шыныру жолы. Буран да элп Раушан мен Бэкен тарихы мысал бола алады. б) Кешпкердщ сырткы эрекет1 мен 1ШК1 психология- сыныц тец тусу1. Егер автор жалац окига куып, ез кешп- керш сол окигаларра, турл1 адамра жай рана кездееирщ ете берсе, кешпкер езшщ жалац сырткы гамен, сырткы эрекет1мен рана кершедь М. Эуезов буран айрыкша ток- талып: «Образды психология, 1шю жарынан корсету кер кемдшке жакынырак»,— деген. Даралаудыц б!р тэс1Л1 — психологияны керсету, Чернышевскийше айтканда, адам жаныныц диалектикасын керсету. Бул сипат Толстой мен Эуезов шырармаларында молшылык. Адам драмасы, мурат пен дарды, ем1рдщ марынасы жайындары ойлар кешпкердщ тагдырын танура болыса- ды. Камарда жан драмасы болса, Ахметте улкен мурат бар. жүктеу/скачать 4,22 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|