М. К. Ахметова Мәтін лингвистикасы

есімдігі мен 
баягы
деген сын есім. Бұл бөлік жаңа ойды (нысанды, 
оның жалпы сындық-сапалык ерекшелігін) мәтінге енгізіп, келесі бір 
тұтасымның басталғанын білдіреді және кейінгі сөйлемдердегі 
мазмұнның дамуын айкындайды. Әрбір күрделі фразалық тұтасымдагы 
ойдың дамуына қазық болатын, ойды жинақтал тұратын, жалпы 
мазмұнды білдіретін, мэтіндегі ең көлемді хабарды иеленетін де осы 
бірінші сөйлем. Ол - мэтін кұрылымының ұйымдастырушы орталыгы. 
Екінші сөйлемде 
соп баягы
қай көрініс екені, 
тандырды, қарагайды,
кереуетті
сипатгау негізінде ашыла түскен. Ал қорыту арқьшы бір 
қалыіггағы көріністің өзгерісі туралы жэне көрші ауладағы көріністін 
неяіктен өзгергендігі туралы кабылдаушы Мэкэрімнің ойынан хабар 
берілген. Қорьпуда қолданылған 
өзгеріс
сөзі басгауындағы 
сол баягы
сөзіне карама-қарсы мағынада алынып қолданылған. Сөйтіп, мэтіндегі 
ойды тамамдап, оның аяқгалуына негіз болып отыр. Мэтіңдегі аталған 
бөліктер бірімен-бірі өте тығыз байланысып жатыр. Бастауында келесі 
бөліктегі хабардың сығымдалған, жинакталған мазмұны берілген. 
Сондықган тұтасым бастауывда айтылған ой дамуы арқылы ашыла 
түскен, ал соңгы сөйлемдерде алдыңғы екі компонентте айтылған 
хабарға қатысты қорытынды шығарылып отыр.
Кей жағдайда тұгас мэтіннің не мәтін бөл ігінің кұрылу ерекшеліпне 
қарай күрделі фразалық тұгасымның қорытуы не болмаса бастауы 
болмайды. Бұл тұтасымның қатысымдық қызметіне еш нұксан 
келтірмейді, себебі мәтінде берілген мазмұн арқылы оқырман 
санасында белгілі бір оқиға, сурет, көрініс, түрлі жағдай т.б. міндетті 
түрде бейнеленеді. Мәтін кұрылымының бұлайша эр түрлі ұйымдасуы 
тұтасым мазмұнымен, 

жүктеу/скачать 4,98 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: