М. К. Ахметова Мәтін лингвистикасы
Тұгасымен алғанда бұл мәтіндегі мазмұн суретгеме түрівде қабьщданады
жүктеу/скачать 4,98 Mb. Pdf көрінісі
|
| Тұгасымен
алғанда бұл мәтіндегі мазмұн суретгеме түрівде қабьщданады, өйткені мәтіндегі негізгі ой кейіпкердің сыртқы кескіні төңірегінде өрбіген. Көбіне-көп әңгімеяеу мен суреттеудің мәтін ішінде араласып келетінін ғалымдар ерекше атап көрсеягеді. Олар бір-бірін толыкгыра келіп, айырылмастай табиғи байланысып тұтасып кетеді. Әсіресе, көркем прозада әңгімелеу мен суреттеу араласып қолданылады. Мысалы: Олар поселке сыртындагы көлге келді. Ж агалауы оидым-ойдым ңамысты, ортаяыгы жалаңаш дөңгелек көл ай жарыгымен жалтырап, мөлдіреп жатыр. Айналадагы э с е м д ік : жасыл жагалау, бұйра баст ы т өбелер, ж а қ п а р - ж а қ п а р жартастар түн қараңгысын айцара жамылып, күндізгі күллі сұлу көркін жасырып, мелшиіп ңалган (М.Иманжанов). Сыргг көзге білінбегенімен де, бұл мәтінде әңгімелеу мен суреттеу бір тұтасым құрамыңда араласа қолданылған. Әңгімелеу мәтінній бірінші сөвдемі аркылы, ад суреттеу дате екі сөйлем арқылы баяндалып отыр. Әңпмелеуде кейіпкерлердің көл жагасына кеягені, яғни қимып- қозғалыс туралы хабар берілген. Ал суреттеуде кейіпкерлердің қимыл* қозғалысыньщ аяқталған жері (көл, көл айналасы) сипатталған. Бүя Мэтт «аралас» суреттеуге жатады. «Аралас» суретгеудегі хабар эңпмелеу - суретгеу түріңце баяндалса да, әңгімелеу мея суреп'®? 100 мағыналық жағынан табиғи жымдасып кеткен. Оқырман бұл мэтінді бірден суреттеме, сипаттама түрінде қабылдайды. Мұны мэтін құрылымын негізінен суреттеудің құрап тұрғанымен түсіңдіре аламыз. Ал суреттеудегі мазмұнның дамуына эсер етіп отырған түгасымның алғашқы сейлемі - әңгімелеу. Әңгімелеу формасының алғашқы сөйлемдерде келіп сурепггеуді мэтшге енгізудегі кызметі ерекше. Мэтін құрамындағы сейлеу формаларының басқа да ретпен бір-бірімен араласуга қабілетті екенін ескерсек, бұлардың орындары ауысып, суреттеу - эңгімелеу, суретгеу - әңгімелеу - суреттеу, эңгімелеу - суреттеу - әңгімелеу түрінде де қолданьшады. Әңгімелеудің суретгеу мәтініне ұласуын олардың негізінде жатқан мазмұндык-фактуалды хабардан, сөйлемдердегі шактык магынаның өзгеруінен жэне әңгімелеудің суреттеуге ұласқандығын мекендік, мезгілдік, заттық мәніндегі сөздердің колданылуынан аңгаруымызға болады. Келтірілген мэтінде эңгімелеу белгілі бір кеңістікте орын ауыстырған субъектілердін қимыл-қозғалысы туралы мазмұндық- фактуалды хабарды білдірсе, суреттеуде бізді қоршаған орта, көлдің сипаттамасы туралы мазмұндык-фактуалды хабар беріліп отыр. Бұл - бірін екіншісінен ажырататын бірінші белгісі, яғни әрбір мәтін түрінің негізінде жатқан басты мазмұндык ерекшелігі болып саналады. Екінші белгісі - әңгімелеудін жедел өткен шакта жүктеу/скачать 4,98 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|