М. К. Ахметова Мәтін лингвистикасы
Жарңырап дөңгелей тпуган айдың кішкентай үйшік
жүктеу/скачать 0,6 Mb.
|
М. К. Ахметова Мәтін лингвистикасы-emirsaba.org
- Бұл бет үшін навигация:
- Есенейдің ңасында төрт адам жолдастары бар еді. Щ сенімді серігі - жамагайын түрікпен Мүсіреп, Апдай елінен
| Жарңырап дөңгелей тпуган айдың кішкентай үйшік
ішіне де себі тиді, ашық түрган есіктен қигаштап нұр құиылды, элгі эзірде мащылдап цойып даяада журген Ктор босагага келіп жатты, екі қүлагын тікшитіп кожасына қарайды; ал айта бер, құлагым сенде дейтіндей (Ә.Тарази). Осы күрделі фразапык гұтасымнык синтаксистік кұрылысы көп компонента салалас кұрмаласқа сэйкес келіп отыр. Көп компонентті салалас құрамындагы жекелеген компоненттер арқылы болмыстағы нысандарға тән сипаттар бейнеленген. Егер эрбір компоненттің арасындағы үтір мен үтірлі нүктені нүктемен алмастырсақ, түтасым бірнеше дербес сөйлемдерден ұйымдаскан күрделі кұрылымға айналады. Көркем мэтін авторлары ерекше экспрессивтік мэн тудыру үшін бірнеше сөйлемнің орнына синтаксистік қүрылысы көп компонентгі құрмаласқа сэйкес келетін бір сөйлемді ғана қолданады. Немесе мына мысалға назар аударьщыз. Мысалы: Есенейдің ңасында төрт адам жолдастары бар еді. Щ сенімді серігі - жамагайын түрікпен Мүсіреп, Апдай елінен - Щиіы Мүсіреп, руы басқа болса да Есенейдің цоныстасы Бекентай батыр және Есенейдің ңосапқы атын жетелеп жүретін жас жігіт, тҮрітен Мүсірегітің туган інісі — Кенжешай (Ғ.Мүсірепов). Осы бір сөйлемді де күрделі фразалык тұтасым ретінде алып Қарастыруымызға болады. Сөйлемнің бірінші компоненті арқьшы Есеней және онымен бірге төрт жолдасының бар екеңщгі туралы ха ар айтылған. Ал осы төрт санының кімге нұскал түрғаны түсіндірмелі салаластың қалған компоненттері аркылы нактыланып ашылатүскен. Берілген сөйлемнің компоненттері мағыналық жағынан өзара 85 байланысты болып, біртектес, бірыңғай, біркелкі нысандарды бейнелеуге құрылған. Осы жерде Т.Қордабаевтың мына пікірІн ескеруге болады: «Көп тармақгы сапалас сөйлемдер бірінші компоненгі жалпылама мағынада аіггылып, кейінгілері соның мәнін сарапап ашып тұратын түсіндірмелі сөйлем тұріңде де көп кездеседі» /3,79/. Күрделі фразалық тұтасым қүрамына енген сөйлемдер өздеріне тиісгІ қатысымдықжүкті аркалап тұрады да, бір-бірінен мағыналық жағынан ерекшеленеді. Соған байланысты күрделі фразалық күрылымның композициялық құрылымы үш бөліктен (мүше, компонент) тұрады: бастауы - дамуы - қорьпуы. Демек, мазмұндык жагынан аяқгалған дербес ойды білдіретін микромәтіннің күрыльшдык бөлігі үш компоненте жіктеледі. Бүл кұрылымдықбвлікгер әңгімелеу, ойталқы, суреттеу секілді түрлі м азм үнда баяндалатын микромэтіндердің барлығына да ортақ болғанымен, хабардың біртіндеп беріпуінде әр сөйлеу формасында ерекшеліктердің болуы эбден мүмкін. Күрделі фразалық түтасым үш мүше арқылы ұйымдасады дедік, себебі күрделі фразалық тұтасымда хабардың жинақгалған түсы, онын дамытылатын бөлігі мен корыгындысы болады. Тұтасымньщ мұндай беліктерге бөлшектенуінің басты шарты - оның жүктеу/скачать 0,6 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|