М. К. Ахметова Мәтін лингвистикасы
Мэтіннің композицияльщ-сөйлеу формаларына мүшеленуі
жүктеу/скачать 4,96 Mb. Pdf көрінісі
|
| 2. Мэтіннің композицияльщ-сөйлеу формаларына мүшеленуі
Мәтіннің баяндау қабатын түзетін әңгімелеу, суреттеу, ойталкы - тіл білім інде композициялык-сөйлеу ф орм алары деп те қолданылады. Осы сөйлеу формаларының табиғатын тануға деген көзқарастардың нэтижесінде лингвистикада баска да көптеген терминдер дүниеге келді: • мэтіннің функционалды-магыналыц турлері (О.А.Нечаева, А.Қ.Жұбанов т.б.); • композицияпық-сөйлеу формалары, сөйпеутүрпері (формалары) (М.П.Брандес, О.И.Москальская, Б.Шалабай т.б.); • м эт іннің композициялыц-синтаксистік түрлері (А.Ф.Зиновьева, Е.А.Иванчикова т.б.); ■ мэтіннің контекстік-вариативтік бөлшектері (И.Р.Галыіерин, О.Н.Гришинат.б.); • мәтіннің түрлері (Э.Верлих, Т.Мальчевская, Г.А.Гринюк т.б,), ■ ңатысымдыңрегистрлер (Г.А.Золотова т.б.); ■ прозалық шумақ түрлері (ПЯ.Солганик т.б.); ‘ курделі синтаксистік тұтастық түрлері, контекстер (В.Г.Гак, J1.M.Лосева, А.П.Косгрикина т.б.) жэне т.б. Композициялық-сөйлеу формалары - мәтін қүрылымының негізін Құраушы тұрақты элементтер. Мәтіндегі болмыс осы сөйлеу Формаларының кезектесіп келіп өзара құрылымдық, мағыналык байланысуының нәтижесінде бейнеленеді. Мәтіннің біртұтастығы сөйлеу формаларының ұласымы нәтижесінде ғанаұғынылады. Ешбір мәтін композициялық-сөйлеу формаларынсыз жасалмайды. Тіпті, күнделікті ауызекі сөйлеу барысында да бұя сөйлеу формалары ойымызды жеткізуде үнемі колданылады. Мәселен, ауа райының Қандай екендігі туралы сөз қозғасақ, біз суреггеу аркылы баяндаймыз, бүгінгі көрген, біпген, өзіміз катысқан оқиғадар жөніңде айтар болсақ, ойымыз эңгімелеу түрінде беріледі. Кейде бір нәрсеге қатысты «зіндік ой-қорытуларымызды да білдіріп отырамыз, мұндайда ха ар ойталқы түрінде жеткізіледі. Ал алдын-ала эзірленген, сұрыптаудан 93 өткен, айқын мақсат үшін қолданьшган тілдік бірліктердің қатысуымен берілетін мэтіндегі хабар осы композициялық-сөйлеу формален арқылы беріледі. Автор өзін қоршаған болмысты эр түрлі әдіс- тәсілдермен танып, оны сол тәсілдер - эңгімелеу, суреттеу, ойталқы арқылы баяндап жеткізеді. Кейбір мэтіндер стильдік ерекшелігіне, автордың ұстанымьша қарай бір сөйлеу формасы арқылы кұрылуы, не болмаса мэтін құрылымының негізгі баяндау кабатын бір сөйлеу формасы ғана ұйымдастыруы мүмкін. Мәселен, М.Әуезовтің «Қыр суреттері» әңгімесі негізінен суретгеу аркылы баяндалады; 61 -бетте талданған газет мәтінінің негізін әңгімелеу күрайды т.б. Әңгімелеу, суреттеу, ойталқы мэтінде жүктеу/скачать 4,96 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|