М. К. Ахметова Мәтін лингвистикасы
жүктеу/скачать 4,96 Mb. Pdf көрінісі
|
Ахметова М.К
| бір -бір ім ен
мағыналык, тұлғалық жағынан байланысып, өзара жымдасып, тығыз қарым- қатынаста болады. Бұдан окырманның қарапайым көзіне байқала бермейтін мәтін кұрылымының бірнеше сөйлеу формалары на мүшелене алатындығын аңгарамыз. Қазақ тіл білімінде 20-жылдардың өзінде-ак мэтіннің мүшеленуі туралы А.Байтүрсьгнүлы алғаш болып қүңды пікір білдірген еді. Ғалым: «Шығарманың мазмүнында байқагіатьш негіздік түрлер үшеу: 1. Әуезе. 2. Әліптеу. 3. Пайымдау не зейіндеме (курсив біздіхі — М.А.). Дүниедегі нэрсенің қайсысы туралы сөйлесек те, бір жағынан ғана емес, эр жағынан алып сөз қылуға болады. Мәселен, бір адамды сөз қылуға алсақ, не ол адамньщ істеген ісін, айтқан созін әуезе кылып сөйлейміз. Я, түлға, түрпатын, кескінін, көркін айтып, пернесін эліптеп сөйлейміз, я болмаса ол адамньщ істеген істерінің, өзінің жаксы, жаман болганының мәнісін, себебін тексере, пайымдап сөйлейміз. Осыған карай сөйлеген сөзіміздің түрі не әуезе, не әліптеме, не пайымдама болып шығады» / J0 ,397/. Ғалымның негіздік деп отырғаны мәтіннін композициясы болса керек, өйткені мэтіннің негізгі арқауы, канкасы оның композициясы болып есептеледі. Д ем ек, ғалым э у е зе (әңгімелеу), эліптеу (суретгеу), пайымдау не зейіндемені (ойталкы) мэтіннің композициялық-сөйлеу ф орм алары на жаткызады. А.Баитұрсынүлының сол кездің өзінде-ақ айтқан пікірі өзге де ғашмщардьщ ойларымен бір арнадатоғысып жатыр. М .П .Б р а н д е с «Стилистический анализ» д е г е н е ң б е г ін д е композициялық-сөйлеу формаларына эңгім елеу, суреттеу, ойталкьш ы жатқызып, олардың табиғашн айкындау мақсагымен м ы н а пікірін оіддіреді: «Композицюшық-сөйлеу формалары - табиғаты нан екі жакты қүрылым. Ол - ойлаудың бір түрі, я г н и ойлау ә р е к е т ін жүзеге асырады эрі сөйлеу әрекетінің бір түрі, яғни қатысым түріне жатады» жүктеу/скачать 4,96 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|