даныстағы сорғы станциял арына қосымша сорғы агрегат-

малдауға тырысады. Мысалы, бір ңүбырмен түссіз ашың 
мүнай өнімдерін  -   бензин,  керосин  сияқтыларды  айдау 
тиімді, ал аш ы қ жөне қара түсті мүнай өнімдерін, мыса- 
лы, бензин жөне мазутты  бір қүбырмен айдау аса қолай- 
лы емес. Айдалатын өнімдер басты станциядағы қүбырға 
өр түрлі резервуарлардан түседі жөне соңғы пунктте бір- 
бірінен бөлек қабылданады.
Қоспа түзілу механизмі мынадай, қозғалу үдерісінде 
кейіннен келе ж атқан өнімнің сүйықтық сынасы алдын- 
да кетіп  бара ж атқан  өнімге енеді,  конвективті диффу- 
зия жөне ағынны ң лүпілдеуінің нөтижесінде (қүбыр қи- 
масы бойынша ағынның өр түрлі жы лдамды қтарыны ң 
есебінен -  оның осіне қарағанда қабырғаларында аз бо- 
лады) жанасу аймағында сүйықтықтардың араласуы бо- 
лады.
Қоспаның көлемін азайту үш ін пайдалану практика- 
сында екі топқа бөлуге болатын ш аралар қолданылады: 
1) айдау режимін өзгерту; 2) екі айдалатын мүнай өнім- 
дерінің арасына түрлі бөлгіштерді пайдалану.
Мүнай өнімдерін кезектестіріп айдауды максималды 
ж ылдамдықпен  ж үзеге  асыру  керек,  өйткені  бүл  жағ- 
дайда турбуленттіліктің  ж оғарғы   дәрежесі  болады,  ол 
кезде  қоспаның  көлемі  ең  аз  болады (диффузияның  аз 
болуынан). Оған қоса, қасиеттері бойынш ажақын мүнай 
өнімдерін  ірі  партияға біріктіру  үсынылады.  Бүл  жағ- 
дайда айдау мүнай өнімдерінің ж алпы  көлеміндегі қос- 
паның үлесі, неғүрлым партияны ң көлемі көп болса, со- 
ғүрлым аз болады.
Мүнай мен мүнай өнімдерін бөлгіштер қолданып, ке- 
зектестіріп айдау ең көп таралған, бүл кезде оларды қосу 
жөне станцияларда қабылдау үш ін сәйкес қүрылғылар 
қарастьфылған. Бөлгіштердің екі түрі -  сүйықтық жөне 
механикалық түрлері болады.
Сүйықтық  бөлгіш  деп  кезектестіріп  айдалатын  екі 
сүйықтықтың арасына  айдалатын  басқа сүйықтықтың 
сүйы қты қ  тығынын  айтады.  М ысалы,  бензин  мен  ди- 
зельдік  отынды кезектестіріп  айдағанда,  сүйықтық  ты- 
ғын  ретінде  керосинді  немесе айдалатын  сүйықтықтар-
245

дың  қоспасын  пайдаланады.  Механикалық бөлгіштерге 
екі мүнай өнімінің жанасу аймағынд ағы қүбыр қу ысына 
түсірілетін өр түрлі механик ал ық қүрылғылар (поршень- 
дер,  шарлар)  жатады.  Бөлгіштер  сүйықтық  ағынына 
түскенде,  олардың  конвекциялық  араласуын жөне қос- 
паның ағынға таралуын азайтады. Ең көп тарағандары -  
тозуға шыдамдът шар төрізді бөлгіштер. Олар—резеңкелік 
қалың  қалыңдықты іш і  бос  сумен немесе антифризбен 
(қыста) толтырылатын шарлар. Бөлгіштің қүбырдың ішкі 
бетімен қажетті жанасуы бөлгіш жасалған материалдың 
серпімділік  қасиетімен,  сондай-ақ  артық  қысыммен 
жөне  бөлгіштегі  жүмыстық сүйықтықтың  көлемімен 
қамтамасыз етіледі.  Мүнай өнімдерін  кезектестіріп ай- 
дағанда бір механикалық бөлгіш жеткіліксіз болса, бірне- 
ше бөлгіштерді қосады.
4.2.  Жоғары түтқырлы мүнайды өндіру мен
тасымалдау кезіндегі асфальт-шайырлы және 
парафннді шөгінділермен күрес
Қазіргі кезде мүнайдың барланған жалпы көлемінде 
жоғары түтқырлы — парафиндік жөне асфальт-шайыр- 
лы  мүнайлардың үлесі үздіксіз  артуда.  Оларды өндіру 
жөне  тасымалдау  асфальт-шайырлы  ж өне  парафинді 
шөгінділерді  (АШПШ)  болдырмау  мөселесімен  күрде- 
ленеді.
Өндіру.  АМПТТТ қарқынды шөгуі көптеген кен орын- 
дарының үңғымаларында қазудың барлық кезеңдерін- 
де  болады,  тек  өндіру үңғымалар өнімдерінің жоғары 
сулануы кезінде  пайдаланудың  соңғы  сатысында  бол- 
майды.
Парафин дер — метан қатарының қатты көмірсутектері 
(С17Н86  -   Св0Н 122)  -   қат  жағдайларында  өдетте  еріген 
күйінде болады. Температура, қысым төмендегенде, сон- 
дай-ақ  мүнайдың  газсыздануы  нөтижесінде  парафин 
кристалдар түрінде шөгеді, олар тереңдегі жабдықтардың 
беттерінде  жөне  көсіпшілік  газ-мүнай  қүбырларында
246

жинақталы нуы  м үм кін,  сондыңтан  ж ү й ен ің   өнім діл ігі 
күрт  төмендейді.
АТТТТТТТТ күресуді негізінен төрт өдіспен:  ңүбыр бетте- 
рінен  ш өгінділерді  механикалың  түрде  жою;  ңоргаушы 
ңаптамаларды ж а б у ; жылулың өсермен; ингибиторларды 
ж өне  АТТТТТТТТ  еріткіш терін  пайдаланып  ж үр гізеді.  Қар- 
наңты соргыларменжабдыңталган үңгымаларда АШПШ  
әдетте, ңарнаңтарга пісірілген пластиналың ңыргыштар- 
мен  кетіреді.
Бүрңаңты,  газлифттік  ж өне  батырылған  орталыңтан 
тепкіш   сорғылармен  жабдыңталған  үңғымаларда  күре- 
судің ең көп тараған әдісі -  ңорғауыш ңаптамаларды ж ағу, 
оларды  АТТТТТТТТ нашар байланысатын гидрофильдік ма- 
териалдардан  (шыны,  әр  түрлі  ш ыныэмальдары,  баке- 
литтік лак,  эпоксидтік шайырлар,  бакелитті-эпоксидтті 
ком позициялар,  т .б .)  ж асайды .  Қ оргау  қаптамаларын 
көсіпш ілік коммуникацияларында пайдаланады, деген- 
мен бүл ж ерде периодтық бу-жылулық өңдеулер, сондай- 
ақ шар төрізді немесе сүйықтың ағынының әсерімен қоз- 
ғалатын порш еньдік тазартқыштар кең қолданылады.
АТТТТТТТТ күресудің  химиялы ң өдістері кен орындарын 
қазуды ң  бел гіл і  бір  к езең дер ін де,  мысалы,  сулану  өлі 
жоғары болмағанда, ңең ңолданылады. Үңғымаға инги- 
биторлар  нем есе АШ ПШ   еріткіш терін  береді.  Үңғыма- 
ларды  өңдеуге  пайдаланатын  органикалың  еріткіш тер 
ретінде әдетте ңаттың забой маңы аймағына әсер ететін 
химиялы қ реагенттерді,  мысалы, бутилбензолды қ, аль- 
фометилстиролдық, этилбензолды қ фракцияларды, пи- 
ролиздің сүйық өнім дерін ж өн е т.б.  қолданылады.
АТТТТТТТТ ингибиторлың қорғауды, әдетте, түраңты су- 
мүнайлық эмульсиялармен күресу үдерістерім ен бірік- 
тіреді. Сондыңтан үңғы маға ек ін ш і жағы нан жақсы  де- 
эм ульгаторлар  болаты н  ер іт ін д іл ер д і  б ер еді.  Реагент 
типін  таңдау  қат  ө н ім ін ің   қаси еттер ін е,  үңғы мадағы  
ж өн е  коммуникациялардағы   геологиялық-физикалық 
ж өне  термодинамикалық  ж ағдайларға тәуел ді  болады. 
Химиялық  заттарды  тиім дірек  пайдалану  үш ін   үңғы- 
маға қазуды ң белгілі бір сатысында мүнайдың эмульгир-
247

ленуінен,  жабдыңтар  мен  қүбырларды  органикалық 
жөне бейорганикал ық шөгінділерден жөне коррозиядан 
күресу мөселелерін кешенді шешуді ңамтамасыз ететін, 
көн  мақсатты  реагенттерді,  яки  олардың  ңоспаларын 
беру керек.
Мүнайды  газлифттік  жөне  компрессорлық  өндіру 
төсілінде үңғымага берілетін химиялың реагенттер газ- 
лифттік көтергіштің ПӘК жогарылатуға себебін тигізуі 
керек.
Жүмыстық газ төрізді агенттің минималды меншікті 
шығынын қамтамасыз ететін қүрылымдар, ендеше, кө- 
тергіштің  жоғарғы  ПӘК  газды  өндірілетін  мүнай  ағы- 
нында  механикалық  диспергирлеумен  жасалынады. 
Осындай  диснергирленген  жүйелердің  түрақтылыгы 
көбік түзуші беттік-активтік заттарды қосумен артады. 
Олар беттің керілуін аз мөнінде айтарлықтай берік газ- 
мүнай бөліну  шекарасын  қалыптастырады.  Бүл  өдісті 
тек сусыз жөне аз суланған (5% -ға дейін) үңғымаларда, 
не-месе керісінше, өте күшті суланған (95% ) газлифттік 
үңғымаларда қолдануға болады.
Химиялық реагентті үңгыманың забойына, газлифт- 
тік немесе бүрңаңтық қүбырдың башмагына болмаса сор- 
ғының қабылдауына, газлифттік немесе бүрқақтық қү- 
бырларға,  не  үңғымалық  сорғының  шығару  жолына, 
үңғыманың сағасына береді.
Реагентті  беру  кезінде  оны  забойга  берген  тиімді, 
өйткені ол кезде үңғыманың барлық қуысы жөне оның 
шығару  жолдары  өңдеуге  үшырайды.  Химиялық  реа- 
гентті сағаға бергенде, химиялық өңдеуге үңгыма емес, 
тек жер үсті коммуникаңияларға үшырайды.
Беру орнын таңдау ңазу кезінде өзгеріп отыратын наң- 
ты  мөселелермен  жөне  үңғыманы  пайдалану  төсіліне, 
өнімдердің қасиеттеріне, термодинамикалық жагдайлар- 
га, т.с.с. байланысты анықталады.
Тасымалдау.  Жогары түтңырлы мүнайларды  қүбыр- 
мен тасымалдағанда, АТТТПШ күресу үшін өр түрлі өдіс- 
тер үсынылады. Жогары түтқырлы мүнайлардың реоло- 
гиялық  қасиеттерін  жақсарта  алатын  сүйылтқыштар,
248

БАЗ, депрессаторларды  пайдаланып,  мүнай суспензия- 
ларын қыздьфудың өр түрлі өдістері жасалынды жөне іс 
жүзінде сынақтан өтті. "Ыстық айдау" өлемде бірінші рет 
Өзен-Атырау-Самара,  Белек-Красноводск,  Өзен-Суат- 
Грозный қүбырларында жөне барлық мазут қүбырларын- 
да жүзеге асты. Бүл технология бойынша мүнайды магис- 
тральға берместен  бүрын  50-90°С-қа  дейін  қыздырады 
жөне келесі жылу мен сорғы станцияларына дейін айдай- 
ды, олар әрбір 30-50 км сайын орналасады. Бүл техноло- 
гияның кемшіліктері — жоғарғы энергия сыйымдылығы 
жөне жылыту үшін бағалы химиялық шикізат пен отын- 
ның  (мазут,  мүнай)  шығыны,  қүбырлардың жиі  "үсуі, 
қатып қалуы", қызмет ету технологиясының күрделілігі, 
қүрылымдардың сенімсіздігі жөне қүбырларды соғу тех- 
нологияларындағы қиыншылықтар,  т.с.с.
Жоғары түтқырлықты және түтқырлығы аз мүнайлар, 
мүнай өнімдерінің қоспасын айдау да кең қолданылуда. 
Самара-Саратов қүбыры бойынша маңғыстаулық мүнай 
мен  ромашиндік аз түтқырлы мүнайдың қоспасы қызды- 
рылмай-ақ айдалады. Қотыр төбе мен Қүм тау-кен орын- 
дарының мүнайларының қоспасы Вышка-Белек қүбьфы- 
мен тасымалданады. АҚШ-да үзындығы 1080 км-лік Ку- 
щинг-Чикаго қүбыры бойынша  70%  мүнай,  10%  газды 
бензин, 9% дизельдік отын мен мазут, 6%  бутан жөне 5% 
пропан қоспасы айдалады. Алайда, түтқырлықты қажетті 
мөлшерге дейін төмендетуге қоры аз болып келетін еріт- 
кіштердің коп мөлшері қажет болады.
Гидротасымалдау  технологиясы  техникалық  қиын- 
шылықтары  жөне  су мен  мүнайдың оңтайлы арақаты- 
насын анықтау қиындықтарына байланысты кең қабыл- 
данған жоқ.
Жеке жағдайларда депрессаторларды, функционалдық 
қоспаларды, химиялық реагенттерді қосу мүнай түтқыр- 
лығын 50 есеге, қату температурасын  5-10°С-қа төменде- 
туге, ағу кедергісін 50-70% -ға азайтуға мүмкіндік береді. 
Қазақстандық мүнай көсіпшілігінде сынақтан өтіп, шек- 
теулі қолданыс тапқан депрессаторлар бар, олар алмания- 
лық БАСФ фирмасының "Сефафлюкс Е83137", "Сеперал
249

Е83495"^'Сепар Е83315"  типті жөне ресейлік  "ТУМА" 
типті депрессаторлары.  Осы депрессаторлардың жалпы 
кемшілігі олардың ңымбаттығы мен универсалды өсер- 
лерінің болмауы.
4.3. Табиғи газды тасымалдау
4.3.1.  Табиги газды тпасымалдауга дайындау
Кәсіпшіліктен алынатын табиғи газда бөтен кірмелер -  
ңатты бөлшектер (ңүм, отңабыршыңтар), ауыр көмірсу- 
тектердің конденсаттары, су булары, күкіртсутек жөне 
көмір ңышңыл газы болады.
Газда ңатты бөлшектердің болуы газбен жанасатын 
компрессорлардың бөлшектерінің жылдам істен шығу- 
ына әкеп соғады.  Қатты бөлшектер газ ңүбырларының 
арқауын жөне бақылау-өлшеу аспаптарын бітейді жөне 
қүртады; олар газ қүбырдың төмен түрған учаскелеріне 
жинақталып, олардың көлденең қимасын тарылтады.
Сүйық қоспалар, қүбырлардың төмен жатқан жерле- 
ріне шөгіп,  олардың да көлденең  қимасын тарылтады. 
Оған қоса, олар қүбырға, арқауға, аспаптарға коррозия- 
лың өсер етеді.  Ылғал белгілі бір мөлшерде гиДраттар- 
дың түзілуіне әкеледі, олар газ қүбырда қатты кристал- 
дар түрінде шөгеді.  Гидраттық тығындар қүбырды  то- 
лық тығындап, бітеп тастауы мүмкін.
Күкіртсутек  -   зиянды  кірме.  Ауаның  бір литрінде
0,01 мг-нан көп мөлшерде болса, ол улы болады. Ылғал 
қатысында күкіртсутек металдардың күш ті коррозия- 
сын  тудырады.
Көмір қышқыл газдың зияндылығы сол,  ол  газдың 
жылу бергіш қабілеттілігін төмендетеді жөне балласты 
қоспа болып табылады.
Магистральдық газ қүбырға түспес бүрын, газ қүрға- 
тылуы жөне зиянды қоспалардан тазартылуы қажет.
Газды тасымалдауға дайындау  газ  қүбырдың басты 
қүрылымдарында орналасқан  арнайы  қондырғыларда,
250

ал ңатты қоспалардан тазарту газ құбырдың барлық ком- 
прессорлық станцияларында (КС) жүргізіледі.
Ілеспе  газд ард ы   м үнайдан  бөлу.  Мүнаймен  бірге 
өндірілетін  ілеспе  газды  мүнайдан  айыру  қажет  және 
түтынушыларга багыттау керек. Бөлу  траптар (сепара- 
торлар,  айырғыштар) деп аталынатын арнайы қондыр- 
гыларда жүргізіледі (58-сурет). Бөлу үдерісін екі кезең- 
мен жүргізеді:  мүнай мен газды бөлу; газды мүнайдың 
шаң-тозаңынан  тазарту.  Траптың  төрт  секциясы  бола- 
ды: сепарациялық I, босату II, шөктіру III,  түндыру IV. 
Сепарациялық  секция  сүйықтық  пен  газды  бөлуге  ар- 
налған. Кіретін келте қүбыр (1)  тангенциалды орналас- 
қан.  Орталықтан  тепкіш   күш   сүйықтықтың  көп  мөл- 
шерінің газдан бөлінуіне мәжбүр етеді. Шөктіру секция- 
сында көтеріліп келе ж атқан газ ағынынан мүнай тозаң- 
дары шөгеді. Босату секциясында инерция күш інің өсе- 
рінен газ мүнай тозаңдарынан түпкілікті тазарады. Бүл 
секцияда газ ағынынан сүйықтықтың үсақ тамшылары 
(10 мкм аз) газ траптан шықпас бүрын бөлініп алынады. 
Түндыру секциясында  газдан  барлық үш  секцияда бө- 
лінген  сүйықтықты  жинайды.  Түндырғыш  сүйықтық- 
ты өлшейтін жөне сүйықтық  деңгейін түрақты етіп үс- 
тап түратын қондырғымен жабдықталған. Барлық сек- 
циялартүндырғышпен  қүрғатқыш, дренаждық  қүбыр- 
лар (2) арқылы байланысады, ол арқылы мүнай жүрген- 
де,  көтеріліп  келе жатқан  газ  ағынына жанаспай,  түн- 
дьфғышқа агады.
Сепараторлар  тік, көлденең жөне шар төріздес бола- 
ды. Тік сепараторларды үңғымадан шыққан ағында қүм 
жөне лас заттар болғанда (оларды тазарту оңай) қолдан- 
ған тиімді. Әдетте, тік сепараторлар жиі қолданылады.
Газ-конденсаттық  көсіпнгіліктегі  газ  бен  конденсат- 
ты бөлу.  Конденсаттық кен  орындарында қаттан  газбен 
бірге конденсат та шығады, ол мүнайхимиялық  өнеркө- 
сіп  үшін  бағалы  шикізат  болып  табылады.  Газдан  кон- 
денсатты оны тасымалдамастан бүрын бөлу керек, себебі 
көсіпшілікте конденсатты толық бөлмеу магистральдық 
газ қүбырында оның шөгуіне  өкеледі, ол болса газ қүбы- 
рының өткізу қабілеттілігін азайтады.
251

58-сурет. Ілеспе газды мүнайдан бөлетін 
айырғыш-сепаратор
Конденсаттың  шығымы  температура  мен  қысымға 
төуелді болады. Конденсациялау изотермасы белгілі бір 
қысымда (59-сурет) максимумда болады. Графиктен се- 
парациялау температурасы 
і  
төмендеген сайын, конден- 
саттың шығымы С  күрт артатыны көрініп түр. Конден- 
сатты жою конденсацияның максималдық  қысымында 
(Р т а х   конд.)  жүргізіледі.  Газ  бен  конденсатты  бөлу 
төменгі температуралық сепарацияның арнайы ңондыр- 
ғыларында  (60-сурет)  жүргізіледі.  Газ  үңғымадан  (1) 
шлейф (2)  бойымен дроссельдік шайба (3) арқылы өтіп, 
онда қысымның дроссельденуі жөне үңғымадан келе жат- 
қан газ бен конденсаттың температурасының төмендеуі 
жүреді. Одан өрі газ тамшы бөлгішке (4) келеді, шлейф- 
терде  жөне  дроссельдеу  нәтижесінде  бөлінген  конден- 
сат ол жерде шөгеді. Бүл конденсат  конденсатқа арнал- 
ған сыйымдылыңңа (5) қүйылады, ол жерден конденсат 
қүбырға бағытталады. Тамшы бөлгіштен газ газды тоңа- 
зытқышқа (6) келеді, ол жерде газ сепарацияланған суың
252

59-сурет. Конденсация изотермалары
газдың ңарсы ағынымен суыйды. Тоңазытңыштан кейін 
газ максималдың консациялану ңысымына дейін ретте- 
летін жалғастыңта (7) редуцирленеді. Нөтижесінде оның 
температурасы дроссельдік өсер шамасына (шамамен 0,1 
МПа-ға 0,30) төмендейді.  Содан соң газ тік сепараторға 
(8) келеді,  ол жерде конденсат пен газ болінеді.  Бүл се- 
паратордың тоңуы болмауы үшін,  оған бу жылу алмас- 
тырғышы  (10) бекітілген.  Одан  өрі  газ  жөне  конденсат 
жазың  томенгі  температуралың  сепараторға  (9)  бағыт- 
талады, ол жерде конденсацияның максималдың ңысым 
жөне төменгі температурада жылдамдыңтың күрт азаю 
салдарынан  газ  бен  конденсаттың  түп кілікті  бөлінуі 
жүреді. Сепаратордан (9) конденсат периодты түрде  кон- 
денсаттың  ңүбырға  шыгарылады,  ал  газ  тоңазытңыш 
арңылы өтіп, өрі ңарай өңдеуге бағытталады.
60-сурет. Төменгі температуралың сепарациялау 
қонд ырғысының сызбасы
253

Гидрат түзілуін болдырмау үшін ңондырғыға  мета- 
нол немесе диэтиленгликолъ енгізеді.
Су  конденсатқа қараганда,  ауыр  сүйықтық  болган- 
дықтан,  сепаратордың  төменгі бөлігінде түнады  және 
нериодты түрде тазарту қондырғыларына  беріліп  оты- 
рады.
Газды конденсаттан тазарту, газдытасымалдагандакон- 
денсат шөкпейтіндей дөрежеге дейін  жүргізілуі керек.
Газды механикалық ңоспалардан тазарту. Газды ме- 
ханикалың  ңоспалардан  тазарту  газ  қүбырларының 
жөне КС, ГРС жабдықтарының жөне түтыну жабдыңта- 
рының сызықтың бөліктерінің ластануы мен эрозиясын 
болдырмау үшін жүргізіледі.
Газды тазарту қон дырғылары КС жөне ГРС кіре беріс- 
терінде орнатылады, олар өр түрлі ңүрылымдагы, ңүрғаң 
жөне ылгалды  сүзгілер  принципімен жүмыс  істейтін 
аппараттар. Магистральдың газ қүбырларының КС жо- 
балағанда,  газды тазарту үшін диаметрлері  600,  1000, 
1600, 2400 мм болатын тік майлы шаң үстағыштар үсы- 
нылады.  ГРС үшін көбінесе диаметрі  1600 мм-ге дейін 
болатын,  6,4  МПа ңысымга есептелген  жөне диаметрі 
2400 мм,  ал жүмысшы қысымы  5,5 МПа болатын шаң 
үстагыштар пайдаланылады.
Майлы  шаң үстағыштар сфералың  түбі бар  тік  ци- 
линдрлі ыдыс болып табылады (61-сурет). Шаң үстагыш 
үш  бөліктен  түрады:  төменгі  жуғыш  А бөлігі  (төменгі 
түптен далдаға 5 дейін),  онда майдың түраңты деңгейі 
өрқашан үсталып түрады; орта шөктіру Б бөлігі (5 дал- 
дадан  6 далдага дейін), онда газ майдың ірі бөлшектері- 
нен ажырайды жөне жогаргы босату (скрубберлік) бөлігі 
В (6  далдадан жоғарғы түпке дейін),  онда газдың май- 
дан түпкілікті тазалануы жүреді.
Шаң үстағыштың жүмысының мөнісі төмендегідей 
болады. Тазаланатын газ газ өкелетін келте ңүбыр арқы- 
лы  (10)  козырекке  (9) соғылып, шаң үстағышңакіреді, 
ол жерде жылдамдықтың азаюына байланысты ауырлық 
күшінің өсерінен шаң мен сүйықтықтың ең ірі бөлшек- 
тері шөгеді. Одан соң жанасу түтіктеріне (4) кіреді, одан
254

61-сурет. Вертикальды майлы шаң ұстағыш
төмен  белгілі  бір  деңгейде  (25-50  мм)  ж үғаты н   сүйың- 
ты қ  (солярь  м айы )  болады  ж өне  ш өктіргіш   Б  бөлігіне 
өтеді.  Ж анасу түтігі арқы лы  ай тарлы қтай  ж ы лдамды қ- 
пен өтіп, газ өзімен майды ала кетеді, ол газды ж уа оты- 
рып,  ш аңны ң  ж үзгінді  бөлш ектерін  өзіне жабы сты ры п 
алады. Ш өктіру бөлігінде газдың жылдамдығы күрт азая- 
ды, ол кезде ш аң мен сүйы қты қты ң шөгетін ірі бөлшек- 
тері дренаж ды қ  құрғату түтіктерімен (11) төмен  ағады. 
Ең  ж ең іл  бөлш ектерді  ш өктіргіш   бөліктен  газ  ағы ны  
жоғарғы  скрубберлік  бөлікке  (В)  алы п  келеді.  Скруб- 
берлік ж үйе ш ахмат төрізді орналасқан далдалардың он 
қатарынан (8) түрады.  Далдалар лабиринтінен өтіп,  газ 
оларға соғылып,  көп бүрылыстар жасайды.  Сол себепті 
май  бөлш ектері  далдаларда  (8)  шөгеді  жөне  содан  соң 
скрубберлік  секңия  түбіне  ағады,  одан  дренаж ды қ  тү- 
тіктер  (11)  арқы лы   ш аң  үстағы ш ты ң  төменгі  ж ағы на 
түседі.  Тазартылған  газ  газды  өкететін  келте  қүбыр  (7) 
арқылы газ қүбырға шығады. Ш аң үстағыш түбіне шөк- 
кен  шлам  периодты  түрде  (2-3  айда)  люк  (12)  арқылы  
шығарылып 
отырады.  Түбіне  шөккен ластанған  майды
255

түтік (1) арңылы үрлеп түндырғышқа жібереді. Ластан- 
ған майдың орнына шаң үстағышқа ңүбырлар (2) арқы- 
лы май түндырғыштан нормаға дейін жаңа тазартылған 
май  қүйылады.
Үрлеуді қыс кезінде төулігіне бір реттен кем емес етіп 
немесе  май  деңгейінің  өсуіне  байланысты,  егер  оның 
деңгейі  нормалды деңгейден  24  сағатқа  жетпей  асып 
кеткенде жүргізеді.  Шаң үстағышты толық тазартуды 
жылына 3*4  рет люк арңылы жүргізеді.  Май деңгейін 
бақылау  деңгей  көрсеткіш тің  (3)  межелігі  бойынша 
жүргізіледі.
Газды тазарту қондырғысының қүрамына майлы шаң 
үстағыштардың тобынан басқа, жүмыс істеген майлар- 
ды қайта пайдалану мақсатымен оны түндыру үшін ар- 
налған  түндырғыштар кіреді.  Май аккумуляторы  шаң 
үстағыштарды ж аңа май қүйып дайындау үшін қажет. 
Аккумулятордан шаң үстағыштарға майды беру жоғар- 
ғы белгілердің айырмашылығынан өздігінен  ағу арңы- 
лы  жүзеге  асады,  өйткені  аккумулятор мен  шаң үста- 
ғышта қысым олардың арасындағы кранды ашумен те- 
ңестіріледі.
Диаметрі 2400 мм шаң үстагышқа ңүятын май мөлшері 
1,5-2 т-дан аспайды.  Майдың бірге кетіп қалуы  1000 м8 
газға 25 г-нан аспайтындай мөлшері рүңсат етіледі.
Шаң үстағыштардың диаметрі  мен  санын,  олардың 
жүмысыныңқалыпты жағдайларын, тасымалданатын газ- 
дың жобалық көлемін, шаң үстағыштардағы оның жыл- 
дамдығын жөне олардың біреуі периодты түрде жөндеуге 
шығарылып түруын есепке ала отырып анықтайды. Шаң 
үстагыштарының біреуі істен шыққанда,  қалғандарына 
түсетін жүктеме 33% -дан аспауы керек. Аккумулятор мен 
түндырғыштардың сыйымдылықтарын бір шаң үстагыш- 
тың май бойынша сыйымдылығына тең етіп алады.
Майлы  шаң  үстағыштардың  қондырғылары  ашық 
алаңдарда барлық КС-да  газдың компрессорлық цехқа 
кірер алдында орналасады.
Тік майлы шаң үстағыштардың өткізу қабілеті беріл- 
ген қысымда жанасу түтіктеріндегі газ ағынының жыл-

жүктеу/скачать 8,99 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: