М үнай-газ ісінің негіздері: о қ ул ы қ. Астана: ф олиант

дамды ғы мен  ш ектеледі,  ол газды ң   "ж ұты лу"  ж ы лдам- 
ды ғы нан (1-3 м /с ) аспау керек. Бұл ш аң  ұстағы ш тарды ң 
массасы  мен  өлш емдері  өте  үлкен .  Сондықтан,  металл 
ш ы ғы н ы н   ж ә н е   га б а р и т т ік   өлш ем дерін   аза й ту   ү ш ін  
көлденең  ж ә н е  ш ар  тәріздес  сүйы ңты ң  ш аң   үстағы ш - 
тарды ң ж өне орталы ңтан теп кіш  ңиклонды ң ш аң  үста- 
ғы ш тар д ы ң   ң үры лы м д ары   ж а сал ған .  К өлденең  ж ән е 
ш ар  тәріздес  ш аң   үстағы ш тарда  газды   ж ууды ң  барбо- 
таж д ы ң   п р и н ц и п і  п ай д а л ан ы л ад ы .  Ц и кл он ды ң   ш аң  
үстағы ш та (62-сурет) газды  тазарту орталы ңтан тепкіш  
күш пен там ш ы лы қ ы лғал мен  қатты  бөлш ектерді шет- 
ке ң арай лақты руға  негізделген.  С епарацияланған  ыл- 
ғал мен қатты  бөлш ектер циклонны ң дренаж ды қ қүрға- 
ту конусы  бойы нш а  ап п аратты ң  төменгі бөлігіне түна- 
ды,  ол  ж ерден  автоматты   түрде дренаж ды қ  ж алгасты қ 
арқы лы   кетеді.
Газды  кептіру. Ы лғалды  газ м ассалы қ ж әне мольдік 
ы л ғ а л   м ө л ш е р ім е н   с и п а т т а л а д ы .  М а с с а л ы қ   ы л ға л  
мөлш ері (сі) деп ы лгал газда болатын  ылғал  массасының 
Оы қү р ғақ  газ  массасы на С қаты насы н айтады  :
С
Газдағы   судың  м өлш ерінің  көрсеткіш терінің  бірі  — 
салы сты рмалы  ы лғалды қ,  ол  берілген қысым  мен тем- 
пература кезінде газда болатын су буыны ң мөлш ерінің, 
сол  ж ағдайлар  кезінде  газда  қаны ғу  күйінде  үсталып 
ң алуға қабілетті бу мөлш еріне қаты насы .
Тем пература  белгілі  бір  мөнге  дейін  төмендегенде, 
газда болатын су конденсациялана бастайды. Ш ы қтану 
нүктесі — бүл белгілі бір  қы сы мда түрған,  берілген ыл- 
ғал мөлш еріндегі газдан ы лғал бөліне бастайтын темпе- 
ратура.
Газдың ылғал мөлшеріне байланысты белгілі бір тем- 
пература  мен  қы сы м да  гидраттар  -   қатты   кристалдар 
түзілуі мүмкін. Гидраттардыңболуы газ қүбырдың көлде- 
нең қимасын тығындауға алып келеді (4.3.3 бөлімді қара- 
ңыз).
17-148
257

62-сурет. Циклондың шаң ұстағыш:
а -  циклондық шаң үстағыш сүлбасы; ө-циклондық шаң 
үстағыш элементі;  1 —
 газ шығуға арналған келте қүбыр;
2 -  корпус; 3 -  жоғарғы тор; 4 -  газ кіруге арналған келте 
қүбыр;  5 -  циклондық шац үстағыш элементі; 6 -  төменгі тор;
7 -  дренажды жалғастық;  8 -  сыртқы бүрандалы қалақша- 
лар; 9 -  газдың кіруі;  10 -  газдың шығуы
Газды құрғату ылғалды жұтатын қатты, не сұйық жұт- 
қыштарды қолдану арқылы жүзеге асады.
Ылғалды жүтатын қатты жүтқыш  ретінде активті алю- 
миний  оксидін,  мысалы,  боксит 
А120 3,
  қатты   күйіндегі 
кальций хлориді, цеолиттер қолданылады. 
1
Боксит үш  сағат  ішінде  360°С  кезінде  ауаның  қаты- 
сынсыз  активтеледі, жұтқыш тық қабілеті 6,4  %  (масса- 
л ы қ ). Онымен газды  іс жүзінде қүрғақ күйге дейін қүрға- 
туға болады: 20°С температура мен 0,1 МПа қысым кезін- 
де газдың ылғал мөлшері 0,007 г/м 8 тең болады, ол -  65°С 
ш ық  нүктесіне  сөйкес  келеді.  Өнеркөсіптік  жағдайлар- 
да газдағы ылғалдың қалдық мөлшері орташа 0,016 г /м 3 
қүрайды,  ол -   26°С ш ық нүктесіне сөйкес  келеді.  Кепті-
I
258

ру тереңдігі  бокситтің  ңанығу  дәреж есіне тәуелді  бола- 
ды,  мысалы:  қаны ғу дөрежесі  5-6%  болғанда,  құрғатыл- 
ған газдың шықтану нүктесі -  37°С-қа жетеді, ал 7%  кезін- 
де -  27°С,  8%  кезінде -   23°С қүрайды , т.с.с.
Боксит -  диаметрі  2,5-4 мм болатын түйір материал. 
Оньщ үйінді массасы 800 к г /м 3. Оның ж үту қабілеттілігі 
қы сы м ғатәуелсіз. Бокситі бар адсорберден откен газды ң 
ш ы ғы ны  0,13-0,25 м3/с -қ а  тең. С алы нған бокситтің ж ү- 
мыс  істеу үзақ ты ғы  (5-6%  ж үты лум ен ж үм ы с істеу ке- 
зінде) бір ж ы лдан арты қ.
Газды қатты  ж үтқы ш тарм ен қүрғатуды ң принңиптік 
технологиясының сызбасы 63-суретте келтірілген. Ы лғал 
газ адсорберге (7) келеді, ол жерде ол боксит түйірлерінің 
қабаты н ан   төменнен  ж оғары   қ ар ай   өтеді.  Б ел гіл і  бір 
уақы т  аралы ғы   өткеннен  кейін  (газ  тиелімі  мен  шығы- 
нына байланысты),  өдетте  12-16  сағатқа тең,  адсорберді 
(1) істен ш ығарады жөне регенерациялауға аударады, ал 
газды адсорберге (2) бағытталады. Бокситті регенерация- 
лауды  бы лайш а  ж үргізеді.  Бокситті  регенерациялауға 
қаж етті газды ң белгілі бір мөлш ерін, қүрғақ газ сызығы- 
нан   р е г е н е р а ц и я л ы қ   ж ү й е н ің   к о м м у н и к а ц и я с ы н а , 
қысымды тіпті атмосфералық қы сы мға дейін азайтатын, 
қысым реттегіш (3) арқы лы  оны толтыру үш ін жібереді. 
4  КПа-дан  көп  емес  қы сы м  тудыратын  газ  үрлегіш   (6) 
арқы лы   газды  қы зды рғы ш қа (7)  жібереді,  ол  жерде  газ 
180-200°С-қа  дейін  қы зды ры лады ,  содан  соң  регенера- 
цияға  қойы лған,  мысалы,  (1)  адсорберге  келеді.  Адсор- 
берден ылғалмен  қаны ққан   газ  тоңазы тқы ш қа (4),  одан 
соң сепараторға(5) келеді, ол жерде адсорберге сіңірілген 
ы лғал  одан  бөлінеді.  Сепаратордан  газ  үрлегіш пен  газ 
қайтадан адсорберге (1) беріледі. Регенерацияланған газ- 
ды бірнеше рет қайталап айдау циклдері нөтижесінде бок- 
сит қүрғайды жөне газдан  қайтадан  ылғал ж үтуға  қабі- 
летті болады.  Қ алпы на келтіру үдерісі 6-7 сағатқа созы- 
лады.  Бокситті  қалпы на  келтіргеннен  кейін  адсорберді 
салқындату керек. Салқындату уақыты  -  8 сағат.
259

63-сурет. Газды ңатты жүтңыштармен ңүрғату сызбасы
Ылғалды жүтатын сүйың жүтңыштар ретінде ДЭГ жө- 
не ТЭГ ңолдану көп  таралған.  ДЭГ — этиленгликолдің 
толық емес эфирі. Ол — түссіз сүйықтық, салыстырмалы 
молекулалық массасы -   106,12;  су бойынша салыстыр- 
малы тығыздығы -   1,117;  атмосфералың ңысым кезін- 
дегі ңайнау температурасы -  245°С.  ДЭГ ерітіндідегі жо- 
ғары  концентрациясында (95-98%)  шыңтану нүктесін 
25-34°С-ге дейін төмендетуге ңабілетті.
Тереңірек газ кен орындарын ңазуға байланысты, олар- 
дағы газ температурасы жоғары жөне газ қүрғатқыш қон- 
дырғыларға дейін коммуникацияларда жазғы  уаңытта 
тіпті төмендемейтіндіктен күштірек  ылғал  бөлгіш ТЭГ 
қажет болды.  Оның салыстырмалы молекулалық  масса- 
сы -  150,17 жөне су бойынша салыстырмалы тығыздыгы -  
1,125  тең.  ТЭГ шықтану нүктесін  40-50°С-ңа дейін тө- 
мендетуге ңабілетті.  Қаныңңан буының қысымы төмен 
болу салдарынан жүтқыштардың шығыны шамалы жөне 
1000 м3  газға 5-15 г-нан аспайды.
ТЭГ  концентрлі  ерітінділерінің  кемшілігі  олардың 
ауыр көмірсутектерді көп мөлшерде жүтуы. Сондықтан 
ңүрамында  ауыр  көмірсутектері  көп  газдарды  ңүрғату 
үшін  ТЭГ-тің  ерітінділерінің  концентрациясын  төмен- 
детеді.  Ол  кезде  ңүрғатудың да қарңындылығы  төмен- 
дейді.
ДЭГ  жөне  ТЭГ  сумен  жаңсы  араласады,  агрессивті 
емес,  арзан,  сондықтан  ңүргату үдерістерінде  кең ңол-
260

данылады.  Әдетте,  сүйық жүтқыштармен газды қүрға- 
ту дөрежесі, қүрғатылған газдың шықтану нүктесін газ 
қүбырда мүмкін болатын минималдық температурадан 
(магистральдық газ қүбырда максималдық қысым бол- 
ғанда) 3-5°С-ден төмен болмауын қамтамасыз ету керек.
Ерітінді-жүтқыштың (ДЭГ немесе ТЭГ) қажетті кон- 
ц ен трац и ясы ,  сон д ай -ақ  р еген ер ац и я л ы қ   ц и к лд ің  
жүмыс режимі қүрғатылатын газдың температурасына 
жөне қажетті  шықтану нүктесіне байланысты есептеу- 
мен анықталады. Бүл кезде ерітінді-жүтқышты қанық- 
тыру 2,5% -дан аспау  керектігін еске алу керек.
Сүйық  жүтқыш пен  қүрғату  қондырғысының  прин- 
циптік технологиялық сызбасы  64-суретте келтірілген. 
Газ  көсіпшілігінен  келетін газ,  газ қүбыры  (1) арқылы 
шаң үстағыш тар  қондырғысы  жөне  өлшеу  пунктінен 
өтіп абсорберге (2) келеді.  Алдымен газ төменгі,  скруб- 
берлік  секцияға  келеді,  онда  негізінен  сүйықтықтың 
жүзгінді тамшыларынан тазартылады және тәрелкелер 
(8-10 дана) арқылы өтіп, жоғары көтеріледі. Газ ағыны- 
на  қарсы  сорғымен  (9)  абсорберге  қүбырмен  (5) енгізі- 
летін ДЭГ-тің 95-97% -дық ерітіндісі ағады. Ерітіндімен 
жанасқанда қүрғатылған газ жоғарғы скрубберлік сал- 
ма арқылы өтеді, ол жерде ерітіндінің үсталған тамшы- 
ларынан босатылады да, газ қүбыры (3) арқылы магист- 
ральға  бағы тталады.  2-2,5%  ы лғалы   бар,  қаны ққан 
ерітінді абсорбердің төменгі төрелкесінен жылу алмас- 
тырғышқа (4) келеді,  ол  жерде  регенерацияланған ері- 
тіндінің қарсы ағынымен қыздырылып, содан соң жел- 
деткішке (7)  келеді,  ол жерде ерітіндінің регенерация- 
сы жүреді. Булағыш бағанада ерітінді төрелкелер (олар- 
дыңсаны 16-18) арқылы төмен ағады жөне қарсы келетін 
су буымен жөне ДЭГ қызады. Ылғалды ерітіндіден түп- 
кілікті бөлу үшін ол булағышқа (11) келеді, оның төменгі 
бөлігінен  ДЭГ регенерацияланған  ерітіндісі  сорғымен 
(12) жылу алмастырғыштар (4 а жөне 4) арқылы айдала- 
ды, ол жерде қаныққан ерітіндінің қарсы ағынына жы- 
луын береді де, температурасын одан әрі төмендету үшін 
тоңазытқыш   (6)  арқы лы   аралы қ  сы йымды лыққа  (8)
261

өтеді, ол жақтан ңайтадан сорғы (9) арңылы абсорберге 
айдалады.  Осымен  ерітінді ңозғалысының  айналмалы 
бөлігі аяңталады.
64-сурет. Сүйың жүтңыштармен газды ңүргату сызбасы
Су буы десорберден конденсаторға (13) түседі, ол жер- 
де оның негізгі бөлігі конденсаңияланып,  конденсатор- 
дың сыйымдылығына  (14) түседі. Бүл сыйымдылыңтан 
газ вакуум-соргымен сорылады да, жағуға бағытталады. 
Қүрамында ДЭГ болатын (рефлюкс) алынған судың біраз 
бөлігі  сорғы  (15)  арңылы  бағананың жоғарғы  жағына 
температурасын төмендету (суландыруға) үшін беріледі, 
ол  ДЭГ буын  конденсаңиялау үшін  жөне  конденсатты 
жинауга ңажет.
ДЭГ ерітіндісінің  абсорбер  мен десорбердегі деңгейі 
деңгейді автоматты түрде реттегішпен үсталынып түра- 
ды.
Газды ңүргатудың тиімді төсілдерінің бірі -  ылғалды 
төмен температуралың сепараңиялау.  Бүл төсілді, өсіре- 
се,  ңат  ңысымы  жоғары  көсіпшіліктерде  ңолданған 
тиімді,  өйткені  ол жерде  газдың  ңысымын  оны  магис- 
тральдың  ңүбырга айдамас бүрын бөрібір төмендету ке- 
рек. Газды төмен температуралың сепарациялау өдісімен 
ңүрғату ңондырғысының технолоғиял ың сызбасы газдан
262

конденсатты  бөлу қондырғысындай болады.  Бұл әдісті, 
бірақ жасанды суық  қондырғысы көмегімен температу- 
раны төмендететін, ұңғыма сағасындағы және газ құбыр- 
ға кірердегі қысымның түсуі газды дроссельдеу арқылы 
қажетті  суытуды  қамтамасыз  ете  алмайтын  кәсіпшіл- 
дікке қолдануға болады.
Газды күкіртсутек пен көмірқыш қыл газынан таза- 
лау.  Күкіртсутек  -   табиғи  газды ң  қоспаларының  бір 
бөлігі. Қалыпты физикалық жағдайларда ол тығыздығы 
1,521  к г /м 3,  ауа  бойынша  салыстырмалы  тығыздығы 
1,176 болатын газ. Оның тасымалданатын табиғи газда 
болуы  құбырлар жөне қүбыр жабдықтарын коррозияға 
үшыратады.  Түрмыстық қажеттілікке пайдаланылатын 
газда Н^З рүқсат етілген шекті конңентрациясы 0,02 мг/л 
қүрайды.  Қүбырлармен  тасымалданатын  табиғи  газды 
тазартқанда да осы норманы сақтауға тырысады.
Газды күкіртсутектен тазарту үшін қатты жөне сүйық 
жұтқыштар қолданылады.  Қатты жұтқыштарға батпақ 
газында болатын темір гидроксиді, активтелген көмір жа- 
тады.  Сүйық жүтқыштар қолданылатын сулы өдістердің 
ішінде жиі қолданылатындары этаноламиндік жөне мы- 
шьякты-содалық әдістер.
Көмір қыш қыл газы балластық  қоспа болып табыла- 
ды, оның табиғи газдағы мөлшері жоғары болғанда газ- 
ды С02*ден тазарту жүргізіледі. Техника-экономикалық 
түрғыдан тасымалданатын газда С02 мөлшері 2% аспауы 
керек.  Газды  С 02-ден  тазарту  қысым  астында  сумен 
жүргізуге болады, суда көмір қышқыл газы жақсы ери- 
ді, сондай-ақ этаноламиндік жөне карбонаттық өдістер- 
мен де жүргізеді.
Күкіртсутек пен көмір қышқыл газын біріктіріп газ- 
ды тазарту өдістерінің ең көп таралғаны — этаноламиндік 
төсіл,  ол  Н28  жөне  С 02  жүтқыштары  ретінде  моноэта- 
ноламиннің (МЭА),  диэтаноламиннің (ДЭА) жөне триэта- 
ноламиннің (ТЭА) сулы ерітінділерін пайдалануға негіздел- 
ген.  Олардың бөрі  судан сөл  ауырырақ заттар,  0,1  МПа 
қысымдағы  олардың  сөйкес  қайнау  температуралары 
М ЭА- 172°С, Д Э А - 268°С,ТЭА- 277°С (0,1 МПақысым-
263

дағы ТЭА қайнау температурасынан  төмен температу- 
рада ыдырайды).  <
Газды этаноламиндік ерітінділермен тазартудың тех- 
нологиялық сызбасы 65-суретте көрсетілген. Н28 жөне С02 
қаны ққан  газ  қүбырмен  (1)  абсорбердің  (2)  төменгі 
бөлігіне газ қүбырмен (3) шығады. Газға қарсы этанола- 
миннің регенерацияланған сулы ерітіндісін жібереді,  ол 
газбен  жанасып,  Н28  жөне  С02  жүтады.  Этаноламин- 
дердің  Н 28  жөне  С 02-мен  хим иялы қ  қосылысының 
өнімдері жылу алмастырғыш (4) арқылы өтіп, булағыш 
бағанаға (5) келеді,  онда қыздырылады.  Қосымша қыз- 
дыру қайнатқышта (6) жүргізіледі. Мүнда шамамен 100°С 
температурасында  реакция  кері бағытта жүреді,  әтано- 
ламиндер регенерацияланып, Н28 жөне С02 бөлінеді, олар- 
дың қүрамында этаноламиндердің булары болады.
65-сурет. Газды күкірттісутектен тазарту сызбасы
Тоңазытқышта (7) қоспаның бүл булары салқындаты- 
лады  жөне  сепараторда  (8)  газға  жөне  конденсатқа 
бөлінеді.  Соңгысы соргымен (9)  алынып, булағыш баға- 
наға бағытталады,  ал  газдар күкірт,  күкірт қышқылын 
алу үшін өрі қарай өңдеуге кетеді немесе егер оларды пай- 
далану экономикалық түргыдан тиімсіз болса,  онда  за- 
лалсыздандырылады  (жағылады).  Регенерацияланған 
этаноламиндердің ерітіндісі булағыш бағананың төменгі 
бөлігінен  сорғымен  (10)  абсорберге  беріледі.  Ол  кезде
264

ерітінді  ж ы лу  алмасты рғы ш   (4)  жөне  тоңазы тқы ш   (11) 
арңылы өтіп салқындайды .
Э таноламиндік ерітінді болат пен тем ірді коррозияға 
үш ы ратпайды .  Оған қоса, ерітіндінің сіл тіл ік салдары- 
нан күкіртсутектің  коррози ялы қ әсері төмендейді де, іс 
ж үзінде  тіп ті  өте  аз  болады,  сонды қтан  қонды рғы ны ң 
б а р л ы қ   б ө л іг ін д е   а р н а й ы   қ о р ы т п а л а р   ем ес,  төм ен  
көм іртекті болат пен ш ойы н қолданы лады .
Этаноламиндік газ тазартқы ш  қондырғы лар автомат- 
ты түрде жүм ы с істейді, олардың реж им і бақылау-өлш еу 
аспаптары м ен  реттеледі.  Т азарту  дөреж есі  99%   ж әне 
одан да ж оғары  болады.
Б үл  төсілдің  н егізгі  арты қш ы л ы қтар ы :  ерітіндінің 
ж үту қабілетін ің  ж оғары лы ғы нан тазарту дөрежесінің 
ж оғары   болуы ;  е р іт ін д ін ің   о ң ай   р еге н е р аң и я л ан у ы ; 
ерітінді қ ан ы ққ ан  буы ны ң қы сы м ы  аз болу салдарынан 
реаген ттің   аз  ш ы ғы н д ал уы ;  қон д ы рғы н ы ң   ы ңғайлы - 
лығы;  су мен  электр энергиясы ны ң ш ы ғы ндары ны ң аз 
болуы.  Б үл үдерістің кем ш іл ігі -  салы сты рмалы  түрде 
бу ш ы ғы ны ны ң көп болуы.
4.3.2.  М агист ральды ц га з ццбы рлары
М агистральдық газ  ңүбыры деп  газды  өндіру  аудан- 
дарынан қалалар мен  өнеркәсіптік мекемелердің түты- 
ну  оры нд ары н дағы   газ  бөлгіш   ста н ң и ял ар ы н а  (ГБС) 
дейін тасы м алдайты н қүбырды айтады . М агистральдың 
қүбы рды ң  үзы нды ғы   он  ш ақты   километрден  бірнеш е 
мыңдаған километрге дейін болады.
Ж үмы сты қ қы сы мға байланысты магистральдық қү- 
бырлардың үш  класы  қалы птасқан: I -  жоғарғы  қысым- 
дағы  (ж үм ы сты қ  қы сы м ы   2,5  М Па  ж оғары );  II  -   орта 
қысымдағы  (ж үмыстық  қысымы  1,2  МПа-дан  2,5  МПа- 
ға дейін);  III — төменгі қы сы мдағы  (ж үмыстық ңысымы 
1,2 МПа дейін болатын).
Қазіргі кезде магистральдың қүбырларды негізінен диа- 
метрлерін ж ы лы на 1200 ж әне 1400 мм, ңысымын 7,5 МПа 
дейін, өткізу қабілеттілігі 15-25 млрд. м3 етіп салады.
265

Магистральдың газ қүбырлар магистральдың мүнай 
ңүбырларына үңсас  жөне негізгі элементтері де бірдей 
болады: ңүбырлар және айдау станңиялары.
Алайда газ ңүбырының газдың үлкен меншікті көлемі- 
нің  болуы жөне  станцияларда айдау кезінде дамитын 
қысымның өсерінен осы көлемнің өзгеруіне байланысты 
кейбір ерекшеліктері болады. Бүл ерекшеліктерге ең ап- 
дымен, газ қүбырының, газга эквивалентті салмақ  мөл- 
шерінде тасымалданатын сүйықтың қүбырларга қараған- 
да, диаметрлерінің үлкен болуы.
Магистральдық газ қүбырының басқа бір ерекшелігі —
 
айдау аягында да, барлық үзындыңта диаметрі бірдей бо- 
латын қүбыр станциял арының арал ыгын да айтарлықтай 
қысымды үстап түруы.  Мысалы,  мүнай қүбырында мү- 
найдың бастапқы қысымы соргы станцйясында 5  МПа- 
ға тең болса, айдаудың аяғына дейін ол іс жүзінде нөлге 
дейін төмендейді,  ал газ қүбырында айдаудың оңтайлы 
параметрлеріне сөйкес келеді.
Магистральдың газ ңүбырының ерекшелігіне соны- 
мен қатар, оларды гидраттық тығындардың түзілуін бол- 
дырмайтын  арнайы  шаралардың жөне газдың жарыл- 
ғыш ңауіптілігінің жоғары болуына байланысты шара- 
лардың қажеттілігі. Бң соңында,  газ қүбырдың негізгі 
ерекшеліктеріне айдаудың үздіксіздігіне жоғары талап- 
тың болуы жатады, өйткені қүбырдың өрбір үзақ аялда- 
масы түтынушыларды отынмен қамтамасыз етуді бүза- 
ды жөне газ өндіруді газ қүбырдың бастапқы пунктінде 
тоқтатып тастауы мүмкін.
Газ  қүбырға  газды  бермес  бүрын,  оны  түтынушыға 
тасымалдауды қиындататын немесе улы болуынан қол- 
дануға қауіпті ететін, қоспалардан тазартылады.
Магистральдық  газ  қүбырының қүрылымдарының 
қүрамына мынадай негізгі кешендер кіреді:  газ жинай- 
тын жөне газ әкелетін газ қүбырлардан, компрессорлық 
цехтан, газды тазартатын жөне қүрғататын қондырғылар- 
дан түратын басты ңүрылымдар; тығындық қүрылғыла- 
ры бар магистральдық қүбырлардан, табиғи жөне жасан- 
дығимараттардан өтужолдарынан, катодтыңқорғау стан-
266

циясы нан,  ңұрғаты м ды қ  ңондырғылардан  тұратын  сы- 
зы қты ң  ңұрылымдар;  газды  тазартаты н  ңондырғылары 
бар компрессорлың станциялар, станцияның өз ңажетті- 
лігіне  байланысты  газды  редуцирлейтін  баңылау-өлшеу 
п ункті  (БӨП),  сондай-аң  ңосы мш а  ңүры лы м дар  (ж ан- 
ғы ш -майлағы ш   материалдары  бар  ңоймалар,  майды  ре- 
генерациялайтын  ңондырғылар жөне жөндеу-пайдалану 
блоктары);  ңысымды  реттегіштермен  жабдыңталған  газ 
бөлгіш  станциялар  (ГБС);  компрессорлың  станциялары  
бар жер асты газ ңоймалары (66-сурет).
66-сурет. Магистральдың газ ңұбырының сызбасы:
1 —
 газ көсіпшілігі;  2 —
 газ ясинаңтау желілері (кәсіпшілік 
газ жинақтау пункті); 3 -  басты қүрылымдар; 4 -  аралық комп- 
рессорлық станциялар; 5 -  газ тарату станциялары; 6 -  сызық- 
тық  арқау; 7 —
 су тосқауылынан өту жолы (екі жіпті);
8 -  жерасты газ қоймасы; 9 -  негізгі магистральдан шығатын 
тармақтар
Газ көсіпш іліктен газ жинаңтау желілері арңылы бас- 
ты ғимараттарға келеді,  одан  ңұрғатылғаннан  жөне  та- 
зартылғаннан кейін магистральдың газ ңұбырына бағыт- 
талады. Газ ңұбыр жолында оның кейбір учаскелерін ңос- 
пай, аж ыратып тастау ұш ін тығындау ңүрылғылары мен 
ұрлегіш  шамдар  орнатылады.  А жы рату крандары  өрбір 
20-25 км сайын сулы тосңауылдардың (олардың газ ңұбы- 
рымен  ңиылысатын  екі  немесе  одан  да көп  жіптерімен) 
жағалары нда  жөне  компрессорлың  станциялар  ж аны на 
орнатады.  Үрлегіш шамдар ңүбырдың істен шығарылған 
учаскелерін оларды жөндеу уаңытында босатылуын ңам-
267

тамасыз етіп, крандарға жақын орналасады. Газ қүбыры 
трассасының бойында қүбырларды коррозиядан қорғай- 
тын жөне коррозияға қарсы (катодтық жөне протектор- 
лық) қондырғылар орналастырады, сондай-ақ өзара теле- 
фон байланысы бар, жақын жерде компрессорлық стан- 
циялары жөне апатты -  жөндеу пункттері бар сызықтық 
сызықты жөндеушілердің үйлері (өрбір 20-30 км сайын) 
орнатылады.  Газ қүбырдың соңына немесе оның тарма- 
ғына газды қаланың тарату желісіне жөне өнеркәсіп ме- 
кемелеріне беруге арналган газ бөлу станциясын соғады. 
Магистральдық газ қүбырының қүрам бөлігі -  компрес- 
сорлық станциялар газ қүбырдың өткізу қабілеттілігін 
станциядан шығатын газдың қысымын арттыру арқылы 
көбейту үшін, сондай-ақ газды тасымалдауға дайындауға 
арналған.
Магистральдық газ қүбырында орналасуы мен қажет- 
тілігіне байланысты басты жөне аралық компрессорлық 
станциялар болады.  Басты компрессорлық станциялар- 
ды (БКС) газ кәсіпшілік ауданына немесе одан аса қашық 
емес орналасқан газды тасымалдауға дайындайтын және 
оны есептелген қысымға дейін  компримирлеу жүргізі- 
летін газ қүбырдың бастапқы пунктіне орнатады.  Ара- 
лық компрессорлық станциялар (АКС) газ қүбыр трасса- 
сында 100-200 км қашықтықта орналасады (станция ара- 
сындагы қашықтық есеппен  анықталады).  Басты жөне 
аралық компрессорлық станциялардың принциптік тех- 
нологиялық сүлбалары принцип бойынша бірдей, тек газ- 
ды әрі қарай тасымалдауға арналған дайындау қон дырғы- 
лары бойынша ғана ерекшеленеді. Басты компрессорлық 
станцияларда бүл дайындау толыгымен ясүргізіледі, яғни 
шаң үстау, сусыздандыру, күкірттен, механикалық қос- 
палардан жөне сүйық бөлшектерден тазарту жүргізіледі; 
аралық компрессорлық станция л ард а газды тасымалдауға 
дайындау тек механикалық қоспалар, конденсат жөне су- 

жүктеу/скачать 8,99 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: