М. Өтемісов атындағы Батыс азацстан

№4-дəріс

арастырылатын мəселелер:

1. 
   Балалардыц жас ерекшелігі мен жеке ерекшелігі;
   

2. 
   Берілетін білім мазмYныныц к?лемі мен минимумы; лексикалы Yғымдар жəне оларды мецгерту əдіс-тəсілдер жYйесініц ерекшеліктері;
   

3. 
   О ушы тілінде бай алатын лексикалы ателер жəне оларды болдырмау жолдары; лексиканы о ытуда к?рнекілік пен с?здіктерді олдану жолдары;
   

МYнда с?з Yрамындағы Yйретілуге тиісті дыбысы бар буын аны естіліп, ал дыбыстыц ?зі ерекшеленіцкіреп, созылып айтылғаны дYрыс. Мысалы, "р" дыбысы Yйретілуі ажет болғанда "ара" с?зіндегі "а-ра" буындары "а—рра" делініп, "р" дыбысы ерекшеленіп, біраз созылыц ырап айтылады.

2. 
   Дыбыстыц артикуляциясын бай ату, яғни балаларды с?з Yрамындағы Yйретілуге тиісті дыбыстыц айтылу процесімен таныстыру. Мысалы, мYғалім балаларға "р" дыбысын айт ызып к?реді де, ол дыбысты айтуға тілдіц андай жағдайда болатынын бай ацдар дейді. Осы дыбысты айта- айта ?здері айтып к?ру ар ылы, олар тілдіц Yшыныц дірілдеп тYратынын бай айды. Сонан кейін о ушылардыц назары "р" дыбысын айт анда тілдіц ай жерге жуы тайтынына аударылады. Балалар тілдіц Yшыныц тандайға жуы тауынан "р" дыбыс шығатынын ацғарады.
   

С?йтіп, балаларға дыбыстыц айтылуымен атар, ?зін де Yйретеді. Біра мYнда есте болатын жай тіліміздегі барлы дыбыстыц артикуляциясын білу керек деген Yғым тумауы тиіс. Жоғарыда айтылған тəсілмен тек еріндік жəне тіс пен тіл атысы ар ылы шығатын дыбыстарды ғана Yйретуге болады. Ал ш, ж,к, ғ, г, й, и, щ, ц, дыбыстардыц артикуляциясын ацғару, əрине, иынға соғар еді. Сонды тан мYғалім дыбысты о ытуға кірісер алдында оны Yйретудіц т?сілін жан-жа ты ойластыруға тиіс.

3. 
   С?здіц аяғындағы немесе басындағы дыбысты тYсіріп айтып, балаларға тап ызу. Мысалы, мYғалім "6ліппедегі" тонныц суретін к?рсетіп, "он" дейді де, "мен с?зді дYрыс айттым ба?" — деп сYрайды. Балалар дыбысын осады. "Т" дыбысын о ушыларға айт ызады. С?йтіп, суреттегі киімніц аты мен айтылған буын (немесе с?з) Yрамындағы дыбыстарды жина тау ар ылы андай дыбысты
   

4. 
   Айтылуына арай дыбыстарды, жазылуына арай əріптерді салыстыру. Мысалы, кол-к?л, тор-тор, от-от сия ты с?здер ар ылы "о" дыбысы мен "?" дыбысыныц айтылуындағы айырмашылы ацғартылады. Сонымен бірге жазылуындағы Y састы тар мен айырмашылы тарға к?ціл б?лінеді. Осылайша, -к, с-з, а-ə, ы-і дыбыстар да жYпталып, салыстырып, с?здерді талдап-жина тау ар ылы Yйретіледі.
   

5. 
   Yйретіліп отырған дыбыстыц с?здіц басында, ортасында, аяғында келетіні де с?здерді талдау ж?не жина тау барысында Yғындырылады. Мысалы, " " дыбысын Yйрету керек делік. МYғалім бYл дыбысты балаларға айт ызып, таныстырғаннан кейін ар, а , о ушы сия ты с?здерді ?зі айтып, буынға, дыбыс а талдатады; " " дыбысыныц ай буында, нешінші буында тYрғаны аны талады; айта
   

6. 
   Буынды немесе с?зді есте са тау ар ылы о у. БYған, мысалы ала с?зін алайы - О ушылар оны дыбыс а-буынға ажыратып талдағаннан кейін, жина тап, кеспе əліппеден Yрастырады; енді о уға келгенде іркіліп иналады немесе əр əріпті ежіктеп " -а"... деп айта бастайды. Сол кезде мYғалім: "ц¥растырған сθзіміз цандай еді?" — деген сия ты сYра тар ар ылы бастап ы с?з (о ушылардыц
   

7. 
   Дыбыс алмастырып о у. Мысалы, балалар талдау-жина тау арцылы " ара" с?зін Yрастырып, о ыды делік. Енді бірінші буындағы "п" əрпініц орнына мYғалім "о"əрпін ояды, " ора" деп о иды.