М. Өтемісов атындағы Батыс азацстан
жүктеу/скачать 234,07 Kb.
|
Сауат ашу әдістемесі (1)
| ə)М¥ғалімніy əyгімесі. Кейбір жағдайларда, егер о ылатын материалды тYсінуге ажетті деректерді балалар білмейтін болса, мYғалімніц ?зі кіріспе əцгіме айтып береді. Мысалы, "Сырым батыр", "Тарас Шевченко" мəтіндерін о ымас бYрын бYл мəтіндердегі о иға ай кезде болғанын Сырым батырдыц немесе Тарас Шевченконыц кімдер екенін айтып, тYсінік беру керек.
МYнда балалар мYғалімніц əцгімесін тындай отырып, шығарманы о уға кYмартатындай, о ығанша асығатындай жағдайда болғанда ғана дайынды əцгіменіц талап а толы сай ?ткені деуге болады. б) Yжымдасцан тYрде əyгіме айту. Біреу білмегенді біреу біледі. Жеке о ушыдан г?рі сыныптағы барлы о ушыныц білетіні к?п болады. Сонды тан кейбір жағдайда о ылатын материалға кажетті мағлYмат Yжымды тYрде айтылатын əцгіме Yйымдастыру ар ылы аны талады. МYнда балалар ?з беттерімен біреулері екіншілерініц айт анын тYзетеді, толы тырады. 6цгіменіц барысында бYрын о ылып ?ткен материалдардағы деректерді немесе балаларға бас а кітаптардан, кYнделікті тəжірибелерінен белгілі деректерді пайдаланған тиімді. Мысалы, Б.Майлинніц III сыныптағы "КYлпаш" əцгімесін о уға дайындалуда II сыныпта о ылып ?ткен, осы шығарманыц бас ы б?лімдерінде əцгімеленген о иғалар еске тYсіріледі. в) Экскурсияда байцағандарын пайдалану. О ушылардыц əцгімесі болсын, мYғалімніц əцгімесі болсын — ай- айысысын да балалардыц экскурсияда к?ргендерімен байланыстыру ?те тиімді нəтиже береді. БYл айтылғаннан бір əцгімені немесе ?ленді о ыр алдында арнайы экскурсия Yйымдастыру керек деген ой тумас а тиіс. Біра , мYғалім жыл бойы ?тетін материалдарды ай кездерде ?тетінін жоспарлап алғаннан кейін, балаларға табиғат тану материалдарына байланысты шығарма жаздыру Yшін материал жинату ма сатында алуан тYрлі экскурсиялар Yйымдастырады. Осы экскурсиядан к?рген-білгендерін о ушыларға о улыктағы шығармалармен танысу жYмыстарында пайдалануды Yйретудіц пайдасы мол. Мысалы, кейбір мYғалімдер балаларды к?ктемніц бас кезінде ?зенге (жа ын жерде ?зен, к?л бар жерлерде) экскурсия Yйымдастырып, сецніц тYсуін ба ылатады. Осы экскурсияныц материалы "Сец Yстінде" (С.МY анов). 6цгімесін о ығанда пайдаланылады. Немесе кYзде о ушыларға айналадағы ?згерістерді бай ату Yшін егістікке, ырманға т.б. жерлерге экскурсия Yйымдастырылады. МYндай экскурсияныц материалдарын о улы тағы табиғат к?ріністерін суреттеген шығармаларды о ығанда пайдалануға болады. г) Суреттерді царау. Шығарманыц мазмYнына сай суреттер берілсе, олар о уға дайынды кезінде пайдаланылады. Мысалы, табиғатты бейнелейтін суреттерді шығарманы о ымас бYрын олдануға болады. С.Мəуленовтыц "+ыс келбеті" ?лецін о ымас бYрын, тіл дамытуға арналған суреттердіц ішінен "+ыс ы ойын", "+ыс" та ырыптарына берілген суреттерді к?рсетуге болар еді. Немесе о ығалы отырған əцгіменіц мазмYнына сай келетін суреттерді пайдалану (мысалы. М.6уезовтыц "БYлдірген тере барғанда" əцгімесін о уға дайынды кезінде Молдахмет Кененбаеватыц "+ашаған уу" картинасын к?рсетуге болар еді). Жекелеген портреттер, суреттер де пайдалануға болады. З.Иманбаевтыц "Мысалдарын"о ымас бYрын маса мен ?гіздіц, ас ыр мен кірпініц т.б. суреттерін олданған тиімді. МYнда есте болатын нəрсе — окулы та берілген суреттерді алдын ала к?рсетіп, о ылатын материалдардыц мазмYнын айтып коюға болмайды. Өйткені ол суреттер материал о ылып шы ан соц немесе оны о у барысында материалдыц мазмYны ж?ніндегі тYсінікті терецдете тYсу Yшін берілді. д) С¥рацтар цою. О уға дайындык кезінде сYра ою тəсілініц андай жағдайда тиімді болатыны алдын ала ойластырылады. Егер о ушыларға дауыстап о ылатын шығарманыц алдында бірнеше сYра берілсе, ал олар осы сYра тарға материалды бірінші о ығанда жауап дайындауға тиіс болса, мYндай жағдайда балалардыц к?цілі алацдайды да, шығарманыц ойдағыдай əсері болмайды. Сонды тан дауыстап о ылатын шығарманы о уға дайынды кезінде алдын ала сYра берудіц ажеті жо . Мəтінге байланысты ¥йымдастырылатын сθздік ж¥мысы. О у саба тарында с?здік жYмысына əдейі кезец б?лінбейді. Алайда с?здік жYмысы саба тыц ?н бойынан орын алады. Мəтінді дYрыс абылдау Yшін с?здік жYмысын жYргізбейінше ма сат а жету мYмкін емес. Мысалы, бір атар о ушылар вокзал, перрон, метро, эксковатор т.с. с?здерді тYсіндірмесе, ішінде осы с?здер кездесетін ма алаларды дYрыс абылдай алмайды, оларда елес тумайды. Мəтінде кездесетін тYсініксіз с?здер мен Yғымдарды тYсіндіру Yш кезецде жYргізіледі: мəтінді о уға дайынды кезецінде; шығарманы о у барысында; о ып болғаннан кейін. Мəтінді о уға дайынды кезінде шығарманыц мазмYнын Yғынуға иынды келтіретін с?здер тYсіндіріледі. Кейбір с?здердіц мағынасы контекске арай ?зінен-?зі тYсінікті болатынын ескеру ажет жəне о ымас бYрын к?п с?здер мен Yғымдарды тYсіндіре бергенімен, Yмытылып алады да, оған айта оралу керек болады. Шығарманы о у барысында екі-Yш с?збен ыс аша ғана тYсіндірілетін с?здер немесе синоним ар ылы тYсіндірілетін с?здер іріктеліп алынады. Мысалы, ІY сыныпта "БYлдірген тере барғанда" əцгімесін о ығанда алағызып - алаyдап, царшадай —кішкентай т.б. Алайда о у барысында с?з мағынасын тYсіндіруді ?те бай ампазды пен жYргізу талабы ойылады. Өйткені о ып келе жат ан материалды Yзіп тастап, с?зді тYсіндіруге кірісу — о ушыныц зейінін алацдатып, мəтінге деген ынтасы мен ызығуын тежейді де, балалардыц бір атары онан əрі о ылған материалды тыцдамайды. Сонды тан мəтінді о у барысында с?з мағынасын тYсіндіруге əуес болмаған ж?н. Ал ?лец о у барысында иын с?здер мYлде тYсіндірілмейді. Өйткені ?лецніц ырғағы, дауыс мəнері бYзылып, тындаушыға əсері азаяды. С?здерді шығарманыц мазмYнын балалар əлде де терецірек Yғыну Yшін немесе о ушылардыц с?здік орын молайту ма сатында тYсіндіру ажет болады. МYндай с?здер шығарма о ылғаннан кейін, яғни шығарманыц мазмYнын талдау барысында тYсіндіріледі (мысалы, К.Табейдіц «Ол ацын болар ма еді?» əyгімесіндегі «θмірін жалау еткен, «Амангелді батырымдағы « «обар ниет-цара ниетті т.б.). О ушылардыц ойын, тілін дамытуда синоним с?здерді пайдалануға Yйрету жYмыстарыныц ролі кYшті. Ол Yшін мəтінді о уға дайындалу жYмыстары кезінде т?мендегі жағдайлар арастырылады. Мəтінде синоним с?здер бар ма, болса, олардыц мағыналарын алай Yғындыру керек, балалар жауаптарында ол с?здерді олдану Yшін, андай сYраулар ою ажет — осыларды аны тайды. Егер мəтінде синоним с?здер болмаса, ал мYғалім балаларға синоним с?здерді білдіргісі келсе, оны алай Yйымдастырған ж?н: о у барысында с?здіц синонимін айтып тYсіндіре ме, орытынды əцгімеде кірістіре ме, сурет ар ылы ма, əцгімелесу барысында ма — осыларды карастырады. С?йтіп, мYғалім мəтінді о уға дайындалу кезінде, біріншіден, мəтінді дYрыс абылдауға ажетті с?здерді, екіншіден, о у барысында о ушыларға мағынасы Yғындырлатын с?здерді, Yшіншіден, о ушылардыц актив с?здігіне енгізілуге тиісті с?здерді іріктеп алады. С?здік жYмысын жYргізгенде мYғалімніц есінде болатын жағдай — с?здік жYмысын балалардыц ?з ?мірімен, на ты елестерімен байланыстыру. Ол Yшін о у барысында жаца с?з кездескенде о ушыларда осы с?збен байланысты андай елестер барын ашуға тырысу керек. Егер ондай елестер жо жəне жеткіліксіз болса, мYғалім затты немесе оныц суретін к?рсетеді, оған аны сипаттама береді. Психологтардыц айтуынша, с?здік жYмысыныц əдістемесіндегі басты талап — с?з бен балалар санасындағы бейнені, елесті тYрлі жолдармен Yнемі Yштастыра отыру. Өйткені с?з бала санасында на ты елестіц жеткілікті орынсыз пайда болмайды. С?здердіц мағынасын ашып тYсіндіру тəсілдері алуан тYрлі. Оныц ішіндегі бастылары: І.Затты табиғи жағдайда ба ылау немесе оны сыныпта к?рсету, экскурсия Yйымдастыру. 2.3аттыц ?зін немесе суретін, тYрлі картинкалар к?рсету ар ылы с?здердіц мағынасын ашып тYсіндіру. З.Синоним с?здер олдану: "+андай с?здермен ауыстыруға болар еді? Бас аша алай айтар едік?" сия ты сYраулар ою ар ылы синоним табуға о ушылардыц ?здерін атыстырып отыру. С?зді кейде морфологиялы Yрамына арай талдау ар ылы тYсіндірген де пайдалы. Мысалы, тетелестері с?зініц тYбірі айсы? т.б. С?здерге аны тама беру ар ылы жиі тYсіндіріледі: шидем - цой жYнінен тоцылған сырт киім т.с. б.Абстракциялы Yғымдарды тYсіндіру Yшін тYрмыстан мысалдар келтіру, деректер келтіріп, əцгіме айту. Мысалы, батырлыц, цамцорлыц, цайғы, адамгершілік т.с.с. с?здердіц мағынасы осы тəсілмен тYсіндіріледі. 7.С?з мағынасын тYсіндіруде техникалы Yралдар олданудыц біраз пайдасы бар. Біра мYнда диафильмдерді бастан-ая к?рсетудіц ажеті жо , Yзінді ғана алу керек. жүктеу/скачать 234,07 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|