Маемиров асхат максимович

71 
 
туралы: «Жалған патетика, жалаң идеяға жаны қас режиссер актерлік ойындағы 
астар ағысқа ерекше мән берді. Б.Атабаевтың жұмыс стилі, қатаң тәртіп талабы 
алғашында театр актерлері тарапынан қарсылыққа ұшырады. Бірақ режиссер өз 
мақсат-мұраты жолында жанкешті еңбектенді, актердің театр иерархиясындағы 
статусының  көтерілуіне  ерекше  мән  беруімен  де  бірте-бірте  өзіне  мұраттас 
жандар  қатарын  молайтты.  Қолтаңбасы  бірден  түсінікті  бола  қоймаған 
режиссер  кейбір  драматург,  театр  зерттеушісі,  сыншылары  тарапынан  аз  сын 
естіген  жоқ.  Бірақ  ол  жұртшылыққа  да  өз  жолының  дұрыстығын,  осы  жолда, 
мүмкін,  қателіктерге  де  ұрынуға  құқы  бар  екенін  мойындата  білді.  Жалпы 
Б.Атабаев  қойылымдары  М.Әуезов  театрының  соңғы  жылдардағы  көркемдік-
рухани  ізденістердің  бет-бағдарын  айқындаған  спектакльдер  екені  даусыз»,  - 
деп әділ бағасын беріп кетті [57]. 
Театр өнеріндегі спектакль қою үдерісі кезіндегі басты принциптердің бірі 
-  режиссердің  актермен  роль  бойынша  жұмыс  жасауы  болып  табылады.  Бұл 
тұрғыда  да  Б.Атабаев  «таптаурынға  айналған»  дәстүрлі  актер  өнерінің 
элементтеріне,  ойнау  тәсілдеріне  қарсылық  жасап,  артистердің  бейне  сомдау 
кезінде  «жанын  жалаңаштауға»,  яғни  сахнада  шынайы  өмір  сүруі  жолында  
әрекеттер жасады.  
Лабораториялық  ізденіс  жұмыстарын  жүргізуге  заманауи  драма 
талаптарына  сай  туындылардың  жазылуына  өзі  тіке  араласты.  Жазушы 
Р.Мұқанованың  «Мәңгілік  бала  бейне»  шығармасы  -  драматург  пен 
режиссердің шығармашылық тандемінен туған ерекше қойылым болды.  
«Мәңгілік  бала  бейне»  қойылымы    негізінен  экология  тақырыбын  арқау 
еткен. Қасиетті Семей өңірінде бірнеше жылдар бойы ядролық қарулар  арнайы 
сыналып,  ал  сол  топырақты  мекен  еткен  қарапайым  халық  полигон  зардабын 
тартты.  
Еліміз өз алдына егемендік алып, тәуелсіз мемлекет атанған кезде Елбасы 
Н.Назарбаев  қол  қойған  алғашқы  жарлықтарының  бірі  -  1991  жылдың  29 
тамызындағы
 
«Семей полигонын жабу туралы»
 
жарлық болды. Елбасының осы 
тарихи шешімі, батыл қадамы бүгінде дүние жүзіне  мәлім тарихи фактіге және 
біздің  ұлттық  мақтанышымыздың  мәніне  айналды.  Аталмыш  тақырыпты  өнер 
тілімен өрнектеп, озбыр заман жара салған оқиғаның тереңіне бойлатып, адам 
тағдырын  паш  еткен  драматургиялық  туындының  бірі,  әрі  бірегейі  -  Роза 
Мұқанова қаламынан шыққан «Мәңгілік бала бейне» драмасы еді.  
Режиссер қойылымның жанрлық сипатына «қасіретнама» деп атау берген, 
«Мәңгілік  бала  бейне»  өзекті  мәселе  ретінде  екі  тақырыпты  негізге  алған. 
Біріншісі  -  бірнеше  жылдар  бойы  жерасты  ядролық  қаруын  жарып,  сынақ 
алаңына  айналған  Семей  полигонының  зардабы  мен  қасіретін,  яғни  табиғат 
экологиясын  арқау  етсе,  екіншісі  -  сол  жерді  мекен  еткен  ауыл  адамдарының 
«рухани болмысы», яғни «жан экологиясы» сөз болады.  
Қойылым тудыру үдерісі  - «себептің салдарын анықтау құрылымы» және 
«ойлаудың салдарын анықтау құрылымы» секілді екі бағытта өрбитіні белгілі. 
Режиссердің  қиялы  мен  тебіренісінен  туған  қойылымда  –  сценографиялық 

72 
 
шешім,  музыка,  актерлік  ансамбль  бәрі  ерекше  үйлесім  тапқан.  Метафоралық 
тілмен өрнектелген әрбір көрініс бірін-бірі қайталамайды және көрерменді бей-
жай  қалдырмай,  санасына сілкініс жасайды.  Ләйләнің  асқақ  арманы іспеттес  - 
биші  қыз,  үйлену  тойы  кезінде  қаладан  ауылға  противогаз  киіп  келген  жас 
жұбайлар  сахнасы,  әлі  топырақпен  жабылмаған  «сынақ  аждаһасының  ауызы» 
сияқты  қараңғы  шыңырау  т.б.  көріністер  қойылымды  тамашалаған  әрбір 
көрерменнің ойландырады, толғандырады. 
Ләйлә  –  қойылымдағы  психологиялық  иірімдері  мол,  трагедиялық  бояуы 
қалың,  өте  күрделі,  сан  қилы  бейне.  Оның  тағдыры  арқылы,  қойылымдағы 
басқа да бейнелердің шынайы болмысы ашылады. Жалғаннан сырласатын жан 
таба  алмаған  жасы  жиырмадан  асса  да  түр-тұлғасы  онға  толар  толмас  «бала-
бейне»  ауық-ауық  Аймен  жападан-жалғыз  сырласады.  Жай  сырласып  қана 
қоймайды,  ішкі  мұңын  ақтарады.  Аймен  сөйлесетін  сәттегі  «О,  жарық  Ай, 
мүсіркеме  сен  мені.  Сезімім  бүтін,  ақылым  дұрыс,  қыз  боламын  күнәсіз»  деп 
басталатын  монологтың  алғашқы  жолдарынан-ақ  Ләйләнің  ғажайып  жан 
тазалығының, өмірге ғашық жан иесі екендігін көреміз. Режиссер Б.Атабаев өз 
кезегінде  қоғамдағы  ащы  шындықты,  өзекті  әлеуметтік  мәселелерді  Ләйлә 
арқылы  айтып,  көрерменді  адамзатқа  ортақ  рухани  құндылықтардың  тереңіне 
бойлатуға  күш  салған.  Кейіпкер  көрерменге  ақыл  беріп  немесе  мораль  оқып, 
ашық  ойнамайды.  Өзінің  «екінші  планы»  арқылы  рухани  ұғымдарға  жетелеп 
отырады. 
Ләйла бейнесін театрдың белді актрисалары ҚР еңбек сіңірген қайраткері 
Данагүл Темірсұлтанова мен ҚР Жастар Одағы сыйлығының лауреаты Нұржан 
Бексұлтанова сомдап келеді. Екі актриса да өз кейіпкерлерінің психофизикалық 
болмысына тереңірек бойлауға күш салған. Н.Бексұлтанованың мүмкіндіктері - 
кейіпкердің тәнідегі сынақтың зардабынан болған физилогиялық кемтарлықты 
ашуға  септігін  тигізіп,  сахнада  оқыс  қимылдап,  ширақтық  танытса,  ал 
Д.Темірсұлтанова  –  образдың  ішкі  психлогиялық  иірімдеріне  терең  бойлауды 
мақсат еткен. 
Көрнекті театр сыншысы Ә.Сығай актриса Д.Темірсұлтанованың аталмыш 
бейнені  сомдаудағы  ерекшелігіне  тоқтала  келіп:  «Шынында  да  Данагүлдің 
Ләйләсі өзгеше. Ләйләнің өмірге деген мөлдір көзқарасы, тазалыққа толы жан 
сергектігі,  Құмарға  деген  шынайы  да  пәк  сезімі  оның  орындауында  нанымды 
бейнеленген.  Қойылым  барысындағы  бас  кейіпкердің  психологиялық  өсіп-
өрбуі,  оның  жан  күйзелісінің  риясыз  шындығы  шынайы  суреттелген. 
Режиссердің  өзіне  берген  тапсырмасын  мұқият  орындап  қана  қоймай,  өз 
тарапынан да суреткерлік үлес қосып, мына фәни жалғандағы Ләйла тұрғылас 
мүгедек жандардың көлеңкелі тағдырын ішкі толқынға толы ащы тебіреніспен 
өз қалыбында шынайы көрсетіп, театрға келген қалың көпшіліктің санасына ой 
салудан танбай келеді», - деп лайықты баға берген [30, б. 314]. 
Ал,  актриса  Н.Бексұлтанованың  ойынын  терең  талдаған  театр  сыншысы 
Б.Нұрпейіс:  «Сахналық  бояуы  күрделі,  мүгедек  жанның  ішкі  сезім  дүниесін, 
күйініш-арпалысын, 
сондай-ақ 
балғын 
жастың 
эволюциялық 
өсуін 

73 
 
Н.Бексұлтанова  әсерлі  бейнеледі.  Актриса  Ләйлә  өміріндегі  драмалық 
жайларды  баса  көрсетуге  ден  қоя  тұрып,  әйелге  тән  нәзіктік,  ішкі  жан  сезім 
иірімдерін лирикалық бояуда беруге ұмтылған. Н.Бексұлтанова жасаған Ләйлә 
шытырман  өмірдің  адам  айтқысыз  небір  қиындықтарына  мойымай,  бүкіл 
дүниеге  адам  құдіретін  паш  еткен  қайсар  жанның  сом  тұлғасына  айналды. 
Актриса  осы  рольде  бар  дарын  жайып  салды»,  -  деп    оның  сахналық  қимыл-
әрекеттерінің көрермендерге шынай жеткізе білген шеберлігіне тәнті болады [2, 
418 б.]. 
 
Б.Атабаев режиссурасы – сахна кеңістігінде күрделі мизансценалар құруға 
өте  бай.  Ол  мизансценалар  қойылымның  атмосферасын  жасауға,  актерлердің 
ансамбль жағдайында шеберліктің биік деңгейін көрсетуіне жол салады. Сосын, 
қойылымның  басты  жетістігі  әрбір  кейіпкердің  өзіндік  бет-бейнесі  бар. 
Ләйләнің  әжесі  Қатира  –  Т.Тасыбекова,  Шөкіш  –  Ф.Шәріпова  мен  
Ғ.Байқошқарова,  Құмар  –  Ғ.Құлжанов  пен  А.Сатыбалды,  Күләй  – 
Ғ.Әбдінәбиева,  Депутат  –  М.Өтекешовалар    өз  кейіпкерлерінің  өмірбаянын 
актер  шеберлігінің  небір  элементтері  арқылы  ашып,  сахналық  әрекеттер  мен 
қарым-қатынас  тұрғысында  әдемі  ойын  өрнегін  көрсетті.  Әйгілі  сахна 
реформаторы,  театр  педагогі  М.Чеховтың актерге  тән  төрт  қасиетті  бөле-жара 
атайды.  Олар:  шынайылық,  пластика  (іштей  өзгеру),  темперамент,  баурау 
(заразительность).  Аталмыш  қасиеттерді  ту  еткен  актерлер  сахнада  шынайы 
«өмір сүріп», көрермендерді өздерінің «көркемдік зонасына» еріксіз ендіреді. 
Бұл туралы ұлыбританиялық театр сыншысы Ирвинг Уордл:  «В театре (в 
отличие от кино) зритель смотрит на происходящее собственными глазами, но 
все равно задача режиссера – убедить вас смотреть его глазами», - 
 
деп кәсіби 
байлам жасайды [58, с. 169]. 
Міне,  режиссердің  басты  жетістігі  де  осы  пікірге  саяды.  Көрермендерге 
оқиғаны тамашалатпай, керісінше қойылымға «куәгер» еткен. Сахнадағы қым-
қиғаш  әрекеттер,  бірін-бірі  қайталамайтын  оқиғалар  легі  –  көрерменге  «оқиға 
қатысушы»  міндетін  еріксіз  жүктейді.  Нәтижесінде,  көрермен  қойылымдағы 
оқиғалардың  барлығын  өз  бастарынан  өткізгендей  күрсінеді,  өкінеді,  еріксіз 
күледі, егіледі. 
Е.Гротовский  театр  әдісіндегі  басты  ұстанымдардың  бірі  -  актерге  тән 
қасиеттер  арқылы  кейіпкердің  «жанын  жалаңаштау».  Реалистік  актерлік 
мектептің  көрнекті  өкілі  саналатын  саңлақ  актриса,  КСРО  Халық  әртісі 
Ф.Шарипова  өзі  сомдаған  Шөкіш  ролін  -  философиялық  бейне  дәрежесіне 
дейін көтерген.  
Бұл туралы театртанушы М.Жақсылықова: «Қарауылдың халқы оны есінен 
адасқан  дегені  болмаса,  оның  ақыл-есі  кеміс  емес,  керісінше,  спектакльде 
Шөкіштің  аузымен  бар  шындықтың  беті  ашылып  жатады.  Ф.Шәріпова  өз 
ойынымен  Шөкіштің  санасының  шайқалмағанын  қайта-қайта  дәлелдеп 
отырады.  Себебі  актриса  үшін  Шөкіштің  сұлулыққа  деген  сүйіспеншілігін 
көрсету басты мақсат. Шөкіш бейнесінің сұлулықтың жоқтаушысына айналып, 

74 
 
биік дәрежеден көрінуі режиссер Б. Атабаев пен Ф. Шәріпованың жеңісі» деп 
бағалайды [28, б. 155].   
Спектакльдің  лейтмотиві  -  композитор  Г.Дәукенованың  «Сағым  жылдар» 
әні.  Аталмыш  ән  спектакль  барысында  Шөкіш  пен  Ләйләнің  «аққу  әніне» 
айналып  қана  қоймай,  кейіпкердің  «ішкі  монологын»  ашуға  ықпал  жасаған. 
Ләйлә  мен  Шөкіштің  диалогтары  кезінде,  ән  әртүрлі  аспаптар  арқылы 
сүйемелденеді.  Ал,  актрисалар  жан  толғанысын  әнмен,  ішкі  үн  қуатымен 
жеткізетін сәттерінде, сезім мен сенім шындығы сахнада салтанат құрады. 
Жалпы актердің ішкі қуатын «әнмен жеткізу әрекеті» - театр реформаторы 
Е.Гротовский,  Т.Ричардс  әдісінде  бар  үрдіс.  Мысалы,  Е.Гротовскийдің 
«Апокалипсис  кум  фигурус»  (1969  ж.)  спектакліндегі  кейіпкер  Темныйдың  
образдық шешімі ән арқылы шешілген. Актер Р.Чесляктің орындауындағы ән -  
жиналған «куәгерлерді» (көрермендер) бей-жай қалдырмайды.  
Бұл туралы ресейлік театртанушы П.Богданова: «Темный (Рышард Чесляк) 
поет  пронзительную,  тихую,  щемящую  песню.  Она  вырывается  откуда-то  из 
самого нутра и несется вверх к колосникам старой ратуши, заполняя собой все 
пространство.  У  ног  актера  трепещут  свечи,  и  с  последним  звуком  его  пения 
последняя свеча гаснет. Это не просто финал спектакля – это молитва человека, 
которую видишь и не можешь не сопереживать ей» деп сараптайды [59, с. 59].  
Еуропа  театр  кеңістігінде  ізденіс  іздерімен  әйгілі,  сахна  өнеріндегі 
лабораториялық  жұмыстары  әлемді  таңдандырған  Е.Гротовскийдің  стиліне 
ерекше  тоқталуымыз  тегіннен-тегін  емес.  Режиссер  Б.Брехт,  Е.Гротовский 
әдістемесіндегі жаңашылдық іздері режиссер Б.Атабаевтың шығармашылығына 
ықпал етіп, нәтижесінде оның қойылымдарында «суреткерлік стиль» қалыптаса 
бастады.  Е.Гротовский,  Б.Брехт  эстетикасы  бағытында  Б.Атабаевтың  өз 
қойылымдарында  тәжірибелік-зерттеу  жұмыстарын  жүргізуінің  негізінде  жаңа 
театр  функциясының  идеясын  іздеп  табу  ниеті  жатқанын  көре  аламыз. 
Сондықтан, Ләйлә мен Шөкіштің ішкі жан-дүниесінің қылын шерткен «Сағым 
жылдар» әні - қойылымның символдық гимніне айналды десек, қателеспейміз.    
Спектакльге ерекше әр берген компоненттің бірі – композитор К.Орффтың 
«Кармина Бурана» атты әлемге танымал симфониялық шығармасы болды. ХХ 
ғасырдағы  театр  музыкасы  бағытында  тынбай  ізденіп,  Б.Брехт  эстетикасымен 
үйлесім  тапқан  К.Орффтың  аталмыш  шығармасы  –  «Мәңгілік  бала  бейне» 
спектаклінің  драмалық  бояуын  қалыңдатып,  көрерменнің  санасы  мен  сезіміне 
әсер етті.   
Кез-келген  драмалық  шығарманың  М.Чехов  айтатын  «рухы,  тәні,  жаны» 
болуы  керек  деген  заңдылық  тұрғысынан  қарайтын  болсақ,  драматург 
Р.Мұқанова  мен  режиссер  Б.Атабаевтың  шығармашылық  одағынан  туған 
аталмыш  сахналық  үштаған  ерекше  жарасым  тапқан.  Қойылымның  рухы 
дегеніміз –  оның  түп-тамырында жатқан,  іргетасы  болып  құйылған  идея.  Тәні 
дегеніміз  –  кейіпкерлердің  сахналық  әрекеті.  Ал,  ең  басты  заңдылық,  жаны 
дегеніміз  -    ол  сахналық  атмосфера.  Б.Атабаев  сахналаған  «Мәңгілік  бала 
бейне» қасірет-намасының атмосферасы өзіне бірден тартып әкетеді. 

75 
 
Режиссер  ретінде  Б.Атабаев  театр  актерлерін  әбден  жауыр  болған 
таптаурындылықтардан, тұрмыстық сахналық әдістерден арылтып қана қоймай, 
әбден  жаттанды  болған  дауыс  ырғағын  өзгертіп,  артистердің  бойынан 
жасандылықты алыстатты.  
Артистерге  кейіпкердің  трагедиялық  жай-күйін  көрсету  кезінде,  «қасірет 
шегіп»,  жалған  күліп,  еңіреп  көз  жасын  төгудің  қажет  емес  екендігін  ұқтыра 
білді.  Сахнада  шынайы  өмір  сүруде  «актер  энергиясының»  атқаратын  ролін, 
жалпы  сахналық  шынайылыққа  қол  жеткізудің  өзгеше  жолдары  мен  әдістері 
бар  екендігін  режиссер  Б.Атабаев  өзінің  жұмыс  жасау  әдісі  арқылы  дәлелдей 
алды.  
Оның  айқын  дәлелі,  Б.Атабаев  шығармашылық  төлқұжаты  іспеттес 
«Мәңгілік  бала  бейне»  -  бірнеше  жыл  көрермендердің  көзайымына  айналып, 
режиссердің  қолтаңбасын  танытып  қана  қоймай,  еліміздің  театр  өнеріне 
«жаңашылдық» әкелген, «жаңа леп» әкелген айырықша қойылым болды.  
Б.Атабаев  спектакльдері  төңірегінде  қызу  пікірталастар  туындап  біразға 
дейін  басылмайтын.  Мұның  бәрі  айналып  келгенде  режиссердің  шабытын 
ұштап, жаңа ізденістеріне жетелеп отырды. 
Режиссер  өзіндік  стилі  мен  жаңа  ізденісінен  туған  қойылымның  бірі  – 
«Кебенек  киген  арулар».  Пьеса  авторлары  –  А.Тасымбеков,  Қ.Ысқақ, 
Б.Атабаев. Кейіпкерлердің көптігімен, театр труппасын тұтастай жұмылдырып, 
бір  идеяға  біріктіре  отырып,  актерлік  ансамбльдің  жарқын  үлгісін  көрсеткен 
қойылым – саяси қуғын-сүргінге ұшыраған әйелдердің тағдырын, яғни Ақмола 
лагеріндегі (АЛЖИР) кебенек киген тұтқын-арулардың өмірін арқау еткен. 
Қойылымды  сахналауда  режиссер  тыңнан  түрен  салды.  Пьеса  сахналық 
үдеріс кезінде жазылды. Кейіпкерлер арасындағы диалогтар мен монологтарды 
пьеса  авторлары  сахна  үстінде,  әртістердің  рөлге  барлау  жасау  кезеңінде 
тудырып отырды. 
Деректі  драмаға  тән  элементтер  молынан  кездесетін  қойылымда  Алаш 
арыстарының жарлары, Кеңестер Одағының түкпір-түкпірінен жиылған «халық 
жауларының» әйелдерінің бейнелері өте шынайы сахналанған. 
Режиссер  Болат  Атабаев  -  Т.Жүргенов  атындағы  Қазақ  ұлттық  өнер 
академиясындағы  өзі  дәріс  беретін  «Музыкалық  театр  артисі»  мамандығының 
базасы  негізінде  «Ақсарай»  мюзикл  театрын  құрады.  Театрдың  тұсауы  2005 
жылдың 12 қазан күні Респубика сарайында «Қыз Жібек» мюзиклімен кесілген 
еді. Бұл театр сол кезде Орталық Азия мен Қазақстанның мәдени кеңістігіндегі 
бірден-бір  стационарлық  негіздегі  мюзикл  театр  болды.  Екіншіден,  театр 
актерлері  –  сахнада  ойнай  алатын,  билейтін,  ән  салатын,  тіпті  акробаттық 
өнерді  меңгерген  әмбебап  орындаушылар  болды.  «Ақсарай»  театрының 
көркемдік жетекшісі Б.Атабаев өзінің өмірлік ұстанымдарына сай «Қыз Жібек» 
спектаклінде де дәстүрлі сахналық шешімдерден бас тартты. Оның ең біріншісі, 
қойылым  кейіпкерлерін  18-19  жастағы  әртістер  ойнады.  Өз  кезегінде  бұл 
сахналық  шынайылықтың  озық  үлгісін  көрсетті.  1934  жылы  жазылған 
операның  ешбір  нотасын,  не  партитурасындағы  аккордына  нұқсан 

76 
 
келтірместен,  операның  клавирін  ұлт-аспаптық  оркестрге  арнап,  композитор 
И.Кимге  өңдетіп  қайта  жаздыртты.  Сол    себептен  де  болар  «Қыз  Жібек» 
мюзиклі өзінің түпкі сарынын, тамырын сақтап қалды.  Соның арқасында халық 
ән-күйлерінен  құралған  опера  үні  өзінің  ұлттық  дауысы,  сазды  бояуын 
жоғалтпай, жұмсақ та жарасымды сүйемелдейтін оркестр әуеніне ие болды. 
Режиссер  Б.Атабаев  мюзикл  театрын  құру  арқылы  еліміздің  театр 
кеңістігінде  өзгеше  соқпақ  салып,  аталмыш  қойылымында  жаңашылдық 
бағытын  ту  еткенін  өз  сұхбатында  кәсіби  түрде  дәлелдейді:  «Ең  алдымен, 
композитор  Е.Брусиловский  бұл  шығарманың  музыкасын  симфониялық 
оркестрге  арнап  жазған.  Біз  оны  ұлт  аспаптар  оркестріне  лайықтап  қайта 
көшірдік.  Өйткені,  бұл  туындыда  орындалатын  әндер  мен  күйлердің  бәрі  де 
қазақтың төл туындылары. Олай болса, оны ұлттық аспаптардың орындауында 
шығару  әлдеқайда  жанымызға  жақын  болмай  ма.  Одан  кейін  мұндағы  режис-
серлік  шешім  де  дәстүрлі  шешімнен  мүлде  бөлек.  Әрі  онда  ойнайтын 
жастардың жас шамасы да өз кейіпкерлерімен қарайлас. Меніңше, спектакльдің 
ең бір ұтымды тұсы да осы сияқты. Неге десеңіз, денесі толысқан, жасы есейген 
әртіс  қанша  жерден  өз  рөлін  тамаша  орындап  шықса  да,  көрермен  көңілі  оны 
үлбіреген  жастың  бейнесінде  қабылдай  алмайды.  Сондай-ақ,  бұл  қойылымда 
әдеттегідей  патетика  мен  пафос  жоқ.  Бір  сөзбен  айтқанда,  әртістер  рөлде  ой-
намайды,  өмірдегідей  өз  кейіпкеріне  айналады.  Тағы  бір  айта  кететін  жәйт, 
осында  орындалған  ариялар  әдеттегідей  емес,  сахнадағы  іс-әрекеттермен 
жалғасып  жатады.  Иә,  жастардың  ішкі  қуаты,  жақсы  бір  дүние  жасауға  деген 
құштарлығы, әдемілігі бұл спектакльді өз деңгейінде алып шықты. Өнер қадірін 
түсінетін  адамдар  спектакль  сахнаға  қойылған  күні  әртістерге  «Сендер  рөлде 
ойнаған жоқсыңдар, бейне бір сол кейіпкерлер боп өмір сүрдіңдер деп жатты. 
Әрине, мұндай сөздер жастарды барынша құлшындыра түсті» [60].
 
Талай  даңқты  режиссерлеріміздің  қиял  көжиегінен  өтіп,  енді  қайтып 
суреткерлік ой  қосу  мүмкін еместей  көрінетін  «Қыз  Жібекке»  Б.Атабаев өзіне 
тән  жаңа  көзқараспен  өзгеше  шығармашылық  жан  бітірді.  Бекежан  бейнесіне 
тосын трактовка жасалып, «жағымсыз образ» стереотипінен айырып, керсінше 
оның қоғамдағы, өз ортасындағы атқаратын ролі кеңінен қарастырылды.  
Мюзиклдегі  танымал  әндердің  бәрін  жас  артистер    нақышына    келтіре 
орындап,  қазіргі заманның ырғағымен би биледі. Музыка, драма, хореография 
мен артистік өнері үйлескен спектакльде экрандық  бейне көрініс  тәрізді  жаңа  
әдіс те қолданылды. Жазық  дала, аспан, өзен тәрізді табиғат көріністері арнайы 
бейне-экран арқылы көрсетіліп отырды. Сахнаның сценографиясы минимализм 
шешімінде болып,  декорация  мен реквизиттердің орнына басты деталь болып 
-  матадан тігілген үлкен сұр түсті материал қолданылды. 
Б.Атабаевтың  режиссурасында  ұлттық  нақыштағы  киім  үлгілері,  дәстүрлі 
ғұрып үлгілерін көрсететін көріністер өзгеше сахналанып, нәтижесінде жаңаша 
реңкке  ие  болды.  Режиссердің  қойылымды  мюзикл  жанрында  сахналауы 
арқылы, шығарманың бұрын-соңды аңғарылмаған жұмбақтары ашыла түсті. 

77 
 
Әрине,  қойылымның  өн  бойында  қазақтың  ұлттық  психологиясы  мен 
дүниетанымы  көрсетілгенмен,  режиссерлік  шешімі  өзгеше,  бүгінгі  уақыт  
талабымен  үндес  заманауи  болмыс-бітімі  көрініс  тапқан.  Б.Атабаев  өз 
қойылымдарында  әрекет  арқылы  уақыт  пен  кеңістікті  пайдалануымен  актер 
үшін ғана емес көрермендерге де ой тастауды көздейді. Қойылымның бойынан 
режиссерлік ой-тұжырым анық байқалып, кейіпкерлердің эмоцияларымен қатар 
артістер  сахнада  сөз,  әрекет,  ән  тудыруға  күш  салады.  Сол  тудыру  үдерісі 
арқылы кейіпкерлердің түпкі ойларын айшықтайды. 
Мюзикл де опера секілді құрылымдық ойлау жүйесінен пайда болған жанр 
болғандықтан,  «Қыз  Жібек»  қойылымында  метафоралық  көркемдік  құралдар 
молынан  кездеседі.  Қоғам  мен  адам,  махаббат  пен  зұлымдықтың  арасындағы 
тартыстың кілтін таба білген.  
Бекежанды  ойнаған  Е.Ілиясов  батырдың  сыртқы  келбеті  мен  ішкі  жан 
дүниесін  сәйкес  бейнеледі.  Бекежанның  әрбір  қозғалысынан,  ария  айтатын 
сәтіндегі әрекеттерінен ұланғайыр даланың еркіндігі есіп тұрады. Айталық, ол 
бірінен  бірі  асқан  сайдың  тасындай  қайратты  жігіттердің  арасынан  ерекше 
көзге  түседі.  Оның  ерекше  жаратылысын  жанындағы  серіктері  де  мақұлдап, 
мойынсұнады.  Жігіттердің  сөз  саптауларынан  осы  құдіретті  топтың  өзара 
теңдігі,  ел  тыныштығын  ойлауға  келгенде  бір-бірін  жақтайтындығын  көреміз. 
Түрлі  қимыл-әрекетке  құрылған  ерлер  биінің  мазмұны  мен  пішіні  анық 
думанды береді. Бидің жеке тұстарында ол өзінің ешкімге теңдесі жоқ екендігін 
баса көрсетеді. «Мен теңдесі жоқ біріншімін» деген сөз ол үшін үлкен мағына 
атқарады.  Ол  өз-өзіне  адами  тұрғыдан  қашанда  жауап  бере  алады.  Оның 
осындай  кеңдігі  мен  ерлігін  айналасындағылар  да  Жібек  те  сыйлайды. 
Режиссер  ойындағыдай  Бекежан  –  Е.Ілиясовтың  ойынында  ақылдың  да, 
ерліктің  де  бұл  қоғамға  керегі  жоқтығын  оны  түпсіз  терең  шыңырауға  қарай 
итеріп,  қылмыс  жасауына  әкеліп  соқтыртады.  Бұл  шешім  қазіргі  біздің 
ахуалымызға  да  дөп  келеді,  өйткені  әлеуметтік  мәселелер  уақытында 
шешілмейтіндіктен  де  көптеген  адамдар  шарасыздықтан  қылмыскерлердің 
қатарын толтырып жатқаны жасырын емес. 
Спектакльде  актерлік  ансамбль,  динамика,  қазіргі  өлшем-ырғақ  бәрі  бар. 
Басты кейіпкер Қыз Жібек – Л.Асанова жігерлі, айналасында болып жатқанның 
бәріне көңіл бөліп отырады. Өз ортасынан шыққан әрі сұлу, әрі ақылды ерекше 
тұлға Жібектің өмірі де қайғылы аяқталады. 
2006 жылы  «Қыз  Жібек»  мюзиклі  Түркіменстанның  Ашхабад  қаласында 
өткен  «Дәстүрлі  өнер  және  заманауилық»  атты  халықаралық  театр 
фестивалінде  жеңімпаз  атанып,  сол  жылы  Тбилиси  қаласында  өткен 
Қазақстанның Грузиядағы өнер мен мәдениет күндерінің шымылдығын ашып, 
грузиялық театртанушылардың жақсы пікіріне ие болды.  
Шығармашылық  кеңістікте  тандем  болатын  драматург-режиссер-актер 
үштағаны өткен тарихқа өздері өмір сүретін уақытының көзімен қарайды. «Қыз 
Жібек»  сазды  драмасы  дүниеге  келген  кезең  мен  бүгінгі  күннің  арасында 
сабақтастық  пен  жаңашылдыққа  толы  жол  бар.  Міне,  қос  суреткер  де  айнып 

78 
 
тұратын уақыттың жетегінде кетпей, өздерінің режиссердік позициясында нық 
тұр.  
Ойымызды  тұжырымдасақ,  Н.Жақыпбай  мен  Б.Атабаев  -  Қазақстанның 
театр 
режиссурасына 
мынадай  жаңашылдықтар  әкелді.  Біріншіден, 
Қазақстанның 
сахна 
өнерінде 
«мектеп-студия-театр» 
құрылымын 
қалыптастырды.  Н.Жақыпбай  режиссурасында  бұл  үрдіс  кәсіби  деңгейде  өз 
сабақтастығын жүйелі түрде тапса, Б.Атабаев шығармашылығындағы аталмыш 
үштаған үзіліске ұшырады.  
Екі  режиссер  де  өз  театрларының  авторлық  келбетін  жасап,  режиссерлік 
театрға  тән  инновациялық  элементтер  арқылы  өз  спектакльдерінің  кәсіби 
деңгейінің  жоғары  болуын  суреткерлік  нысанасына  айналдырды.  Бұл  орайда 
профессор  А.Г.Буров:  «Существует  известная  триада  Вахтангова  «автор-
коллектив-время».  Согласно  этой  формуле,  единственно  верное  решение 
спектакля  складывается  только  тогда,  когда  угадывается  гармоничное, 
естественное соединение материала пьесы, времени постановки и особенностей 
коллектива,  эту  работу  осуществляющего.  Разумеется,  что  угадать,  найти 
гармонию  такого  соединения,  обнаружить,  наладить  и  выявить  эту  связь  - 
пьесы, коллектива, реальной действительности - искусство режиссуры», - деген 
пайымдауы екі режиссердің де Қазақстанның театр үдерісіне әкелген жаңашыл 
көркемдік ұстанымдарының дұрыстығын дәлелдейді [11, с. 42]. 
Олар суреткер ретінде: «Театр – шындық мінбері, ал оның негізгі мақсаты 
-  көрермендердің  ар-ұжданын  ояту»  деген  берік  ұстанымда  болды. 
Спектакльдері 
арқылы 
өз 
көрермендерінің 
азаматтық 
позициясын 
қалыптастырды.  Аталмыш  режиссерлердің  шығармашылық  стильдерінің, 
эстетикалық  концепцияларының  бағытын  қоғам  мен  адам,  табиғат  әлемі  мен 
адамдар әлемінің эстетикалық тұрғыдағы біртұтастығына негіздеді.  

жүктеу/скачать 1,12 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: