Мамаева Айгүл Еркінқызы Қазақ тіліндегі дисфемизмдер

– Атақтылардан кім бар?

– Түсіндім, қарағым, – дейді, – жазушының қалқаны кетіп, талқаны қалған екен ғой! (С. Оспан).

– Осыдан таң атсыншы әлгі жылтырбастың баласына құртармын, – деп ашуланды.

Асты сызылған қазіргі кездегі дисфемизмдерден адамдардың басқалармен қатынасын білдіретін мінез бітістері толық айқындалған. Сонымен қатар диалогтардан кейіпкерлерге тән психо-физиологиялық ерекшеліктерді байқауға болады әрі кейіпкерлердің арасында өзара психологиялық үндестік бар екенін көреміз.

Сонымен баспасөз беттеріндегі және қазіргі кездегі дисфемизмдерді саралай келсек, басы артық құлаққа жағымсыз естілетін дисфемизмдерді молайтпау керек, қайта оларды азайту, яғни тежеу қажет. Біздіңше, бұл аса қиын әрі жауапты іс болса керек.

Дегенмен, дисфемизмдердің көркем әдебиетте, поэзияда қатар қолдануын қателік деуге, оны жазғыруға болмайды. Кейбір зерттеуші мамандардың пікірлеріне қарағанда: “Рас көркем әдебиетте мұндай қарапайым сөздер қолданылу керек, бірақ авторлық ремаркадан гөрі кейіпкер тілінде, диалогтарда ортақ төл сөзде (“несобственно-прямая речь”) қолданылса ұтымдырақ болар еді” [40, 79 б.]. Автордың айтып отырғаны кейіпкер тілі мен диалог түрінде беріліп отыр, анық ұтымды жері де осында болса керек. Қаламгер әрқашанда дисфемизмнің екі түрінде (бүкіл халықтық, жеке қолданыстағы) алма кезек қолдана береді. Бірақ публицистикалық стильдерде қолдану ерсі. Тіл тәжірибесі келе-келе оларды реттеп, біржола көркем әдебиетке орнықтырып, кейбіреулерін әдеби нормаға өткізетіні сөзсіз. Дөрекі ұғымдарды білдіруге жұмсалатын дисфемизмдерді мүлде қолданыстан шығарып тастау керек. Бұл іске халықтың саналы түрде араласуы қажет, бірақ негізінен мәселені тілді қолдану тәжірибесі шешеді деп білеміз.