Мұқан Иманжанов өмірі мен шығармашылығы
жүктеу/скачать 45,7 Kb.
|
| Уақыт талабы. Сұрапыл соғыстан кейін халық шаруашылығын қалпына келтіру, одан әрі дамыту, халықтың әл-ауқатын көтеру ең бірінші көкейкесті мәселеге айналды. Бұл кезеңде ғылым, білім мен мәдениет, өнер салаларының барлығында да сан алуан ізденістер жүзеге асып жатты. Ең тиімді, аса маңызды міндеттердің бірі — белсенді, ойлы ұрпақ тәрбиелеу болатын. Соған қатысты сан түрлі жолдар, тәсілдер сарапқа салынатын.
Мұқан Иманжановтың «Алғашқы айлар» повесі осындай уақыт талабына үйлесетін, үн қосатын шығарма ретінде шынайы ілтипатқа ие болды, жоғары бағаланды. Баспасөз беттерінде ұнамды лебіздер жарық көріп, жастарға қажетті жаңа сипатты, соны сырлы шығарма ретінде атап көрсетілді. Шығармада аталған екі желіден басқа да қосымша желілер, яғни ауыл адамдарына, балаларға қатысты жайлар қамтылған. Айналып келгенде, олардың қай-қайсысы да Жақыпбектің тыныс-тіршілігімен сабақтасып жатады. Жазушының қаламы балалардың табиғатын танытуға, олардың іс-әрекеттерін, әңгімелерін, олар тап болған жағдайларды суреттеуге келгенде еркін көсіледі. Жылы лиризм, шуақты юмор белгі беріп жатады. Жақсы оқитын Жарқынның менмендігі, өзімшілдігі, соның салдарынан Сапар екеуінің балалық қақтығыстары, Сапар бастаған балалардың қайық ұрлауы және т.б. тірліктері табиғи әрі тартымды суреттеледі. Ал студент қыз Әсима, биолог мұғалім қыз Бану Бектұрсыновамен қарым-қатынасындағы лирикалық жылылық, қазақи психология жарасымды көркемдік нақышқа айналады. Автордың қаламгерлік қарымы мен байқағыштығын көрсететін әдемі табиғат көріністері, кейіпкердің кескін-келбеті аз кездессе де, бейнелі, тартымды. Мысалы: «Көкті торлаған әрі сәл бозғылт тартқан өркеш-өркеш қара қошқыл бұлттар қоюланып, қаңбақша көіпкен қарқынын баяулатыпты да, аспан асқарынан едәуір төмендей, жерге төне, батысқа қарай ойысуға шыққан. Бірақ көшпелі ұшпа бұлт емес, арты да, қабаты да қалың, ұзақ уақытқа торлаған бұлт тәрізді… Жер мен көк тұтасып кеткен. Бір тайпа бұлт жоғары көтеріліп, екіншісі оның орнын басып, толастамай, қою қара қоңыр түтіндей шұбатылып, үрдіс шығып ағылып жатыр…». Кейіпкердің келбетіндегі өзгерістер көңіл күйінен, табиғатынан нышан беретінін жазбай танып, оны динамикалы, тартымды бейнелеуі, жазушы тілінің оралымдылығына, ңаламының төселгеніне дәлел. «Әлгіден бері екі қабақтың астында кезек-кезек тығылып, әрлі-берлі ойнақшып тұрған мөлдір қара көз аясы кеңіп қалғанда, көз отын еріксіз жалт еткізді де, қайтадан төмен аунап кетіп жоқ болды. Біраң соның өзінде жай кетпей, Жақыпбектің бет пішінін қарашығына қондырып ала кетті». Бұл — Бану. Ал дегбірсіз оқушы бала Бектайдың кейпі басқаша: «Рас, мұндайда делдиген жұп-жұқа жарғақ құлағы қыпқызыл боп шыға келеді де, бадырақ көзін дамылсыз жыпылықтатып, үркек бұзауша состиып тұрып қап, не істерге білмей алғашқыда абдырайды». Келтірілген мысалдан-ақ байқалғандай, жазушы қаламы оқушы балаларға қатысты сәттерді бейнелегенде кібіртіктемейді, іркілмейді. Олардың қылық-қимылдары, психологиясы, диалогтері өте тартымды, шынайы. Әйтсе де ересектерге қатысты жағдайларда, диалогтерді, толғаныстарда автордың өзі өмір сүрген кезеңдегі талаптарға шарасыз бағынғандығы анық аңғарылады. Сөз саптауында ішінара мерзімді баспасөз тілінің белгілері бар. Кейіпкерлердің қам-қарекетінде психологиялық талдау, дәлелдеу жетпейді. Іс-әрекеті мен сөздерінің идеялық рупорға айналып кетуге бейімделіп тұруы, схемашылдық салқыны сияқты кемшіліктер баршылық. Дей тұрғанмен, 30-жылдардағы апаттан, 40-жылдардағы қырғыннан кейін бір сәт босаңсымаған идеологиялық қатыгез қысым жағдайында өмір сүргенін ескеру керек. Көптеген қаламгерлер ату жазасына кесіліп, енді жаңа буынға қауіп төніп тұрған шақта бұларды енді ес жисақ деген үміт алға жетелеген еді. Осындай қиын-қыстау шақта мектеп өмірін өрнектеген Мұқан Иманжановтың «Алғашқы айлар» повесі қазақ прозасына тың тақырып, жаңа мәселе, соны бейнелер әкелуімен ерекшеленді. Повесте балалар өмірі, оқушылардың мектептегі және мектептен тыс тіршілігі, жеткіншектердің ересектермен қарым-қатынасы бейнеленген. Жазушы әлеуметтік орта мен уақыт алға тартқан ділгір мәселелердің ықпалы мен өзара сабақтастықтарын сарапқа салады. Мектептегі өмір — бала үшін аса қажетті теориялық негіз, іргетас. Ал күнделікті тұрмыс-тіршілік ерекшеліктері мен қажеттіліктері — үлкенге де, балаға да қашанда әсер етпей қоймайтын әлеуметтік-практикалық ықпалдар. Мұқан Иманжанов повесі көркемдік шеберлік тұрғысынан бүгінгі күннің талаптарына толық жауап бере алмаса да, кезінде замандас әріптестеріне, өсіп келе жатқан жаңа буын қаламгерлеріне игі ықпал етті. Жазушының өзіндік көркемдік ізденісі, ерекшеліктері өзінен кейінгі жастар прозасы үшін қажетті көркемдік тәжірибеге айналды. Осындай ұнамды тәжірибелер қазақ прозасының үнемі қысым көріп келе жатса да, тіршілік үшін тайталасып, өнікті өріске бет алуы, дұрыс бағытпен алға ұзауы үшін қажетті баспалдақ болатын. Демек, Мұқан Иманжановтың «Алғашқы айлар» повесінің негізгі сипаттары қазақ балалар прозасын жаңа тақырыптарға баруға жетеледі. Жазушы өмірдің алуан салаларын суреттеуге назар аударып, характерлер арқылы өз кезеңінің өткір мәселелерін көтеруге, оны көрсетуге ден қойды. Осы тұрғыдан келгенде, Мұқан Иманжановтың бұл шығармасы жастар мен жеткіншектер өмірін сол кездегі дәуір, қоғам талабына сәйкес таныта алған туынды. жүктеу/скачать 45,7 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|